Een Amerikaanse prediker

Onder de kop ‘A New Beginning’ hield Barack Obama in de Egyptische hoofdstad Caïro zijn langverwachte toespraak tot de moslimwereld. Volgens de presentatrice van CNN was naar zo’n speech zelfs jaren uitgezien, alsof Obama sinds zijn aantreden niet al diverse handreikingen naar de moslimwereld heeft gedaan. Maar een kniesoor die daarop let, en de Egyptenaren mochten blij zijn dat hun hoofdstad door de nieuwe Amerikaanse regering nog steeds als een belangrijk islamitisch centrum wordt gezien. De Arabische wereld kent meerdere cultuurcentra, en op het leiderschap van president Hosni Moebarak valt wel het een en ander aan te merken.

Het is Obama wel toevertrouwd om in eloquente bewoordingen een verzoenende toon aan te slaan. De rede in Caïro was daarop geen uitzondering. Alle partijen konden er wat van hun gading uit pikken. Tegelijk was de kritiek op Israël, dat te horen kreeg dat het moet stoppen met de bouw van nederzettingen op bezet gebied, niet mis te verstaan. Maar omdat Obama de band met Israël ‘onverbrekelijk’ noemde en alle Holocaustontkenners veroordeelde, hoefde de joodse staat zich niet gepasseerd te voelen.

Ongemakkelijk stemt wel dat de nieuwe president steeds vaker naar de moslimelementen in zijn persoonlijke biografie verwijst, terwijl elke zinspeling op zijn naam Hussein tijdens de verkiezingscampagne taboe was. Dat plaatst zijn oproep om alle achterdocht opzij te zetten in een vreemd licht. Het is ook niet aan de Amerikaanse president om negatieve stereotypen van de islam te bestrijden. Dat kunnen alleen moslims zelf, door ondubbelzinnig duidelijk te maken dat de islam inderdaad (wat Obama stelde) een vredelievende godsdienst is. Niet elke Amerikaan is daarvan overtuigd. En nog meer Amerikanen zullen moeite hebben met Obama’s bewering dat de islam de ontstaansgeschiedenis van Amerika – land van de Pilgrim Fathers – mede vorm heeft gegeven. Een wel heel gekleurde versie.

Obama kan het niet kwalijk genomen worden dat hij de islam in een flatteus daglicht stelt en afstand neemt van zijn voorganger. Dat is inherent aan zijn verzoeningspoging en het bijbelse idee dat de vijand de andere wang moet worden toegekeerd. Dan ga je niet vertellen dat de moslimwereld duister is en George Bush het goed bedoelde. Obama vermeed omstandig de confronterende termen oorlog en terrorisme en beloofde desondanks harde noten te kraken en ‘de waarheid’ te spreken. Dat bewijst zijn ernst, maar is ook vragen om misverstanden. Want in werkelijkheid is er wel degelijk een moslimterrorisme waarmee het Westen in oorlog is, en die radicale broederschappen genieten ook onder niet-gewelddadige moslims (heimelijke) sympathie. Door nu al voor de vierde keer op rij in de meest hoffelijke bewoordingen een handreiking naar de moslimwereld te doen, inclusief een beroep op de ‘heilige Koran’, worden moslims in hun overtuiging gesterkt dat Amerika fout zit en zij niet. Dat is ook hun reactie. De moslimwereld, die anders dan Amerika niet bekendstaat om zelfkritiek, volhardt in het eigen gelijk en meent eens te meer dat de concessies van het Westen moeten komen. Mooie woorden zijn voor de moslims niet goed genoeg. Zij willen boter bij de vis.

Het is nu al duidelijk dat Obama die niet kan leveren, want een echt vredesplan heeft hij niet, en zijn visioen van een betere wereld zonder kernwapens is alleen mogelijk als landen als Iran inbinden. Wat Obama wil, is een nieuw begin in de relaties met de moslim- wereld, terwijl Obama zelf de enige is die nieuw is in een conflict dat al decennia oud is. Daarmee werpt hij zich als prediker op die met bezweringen historische scheidslijnen wil doorbreken. Als bewijs van realiteitszin zei hij erbij dat hij heel goed wist dat een enkele toespraak geen wonderen kan verrichten. Hier zit het complexe van de nieuwe president. Enerzijds claimt hij een positie als nieuwkomer die met frisse blik boven alle partijen staat, anderzijds opereert hij in een krachtenveld waarin Amerika gewoon partij is en met minder armslag dan voorheen een diplomatieke doorbraak moet zien te bereiken.

Een jonge onervaren Amerikaanse president die al in zijn eerste jaar een wereld in crisis met verheven toespraken tot zelfbespiegeling en verandering oproept, komt mij hooghartig voor, zo niet arrogant. Bush sloeg aanvankelijk een bescheiden toen aan en wilde na 11/9 aanvankelijk alleen optreden. “We are America.” Obama pretendeert voor het betere Amerika te staan dat van zijn fouten heeft geleerd (en anderen voorhoudt dat ook te doen). Maar als zijn handreiking naar de moslimwereld niets oplevert, is hij snel door zijn verzoeningskruit heen. Eind van het jaar zien we verder, dan heeft het ‘nieuwe begin’ lang genoeg geduurd.