Pech moet weg

We leven in een risicosamenleving, een maatschappij die alles wat mis zou kunnen gaan bij voorbaat wil voorkomen. Aan de overheid de schone taak om al die risico’s preventief weg te nemen. Dus waarschuwt het KNMI iedereen dat het wel eens hard kan gaan waaien en regenen. Dus grijpt de Kinderbescherming in om een meisje van dertien te beschermen tegen de risico’s die ze van zichzelf en haar ouders mag lopen. En dus wil de politie nu de bevoegdheid om mensen te verbieden om naar een feest te gaan, omdat ze daar wel eens een rel zouden kunnen gaan schoppen.

Het willen voorkomen van problemen voordat ze ontstaan is een nobel streven, maar het beleid zelf veroorzaakt vaak weer andere problemen. De Deense polemoloog Mikkel Svedby Rasmussen noemt dat in zijn boek The risk society at war het boomerang effect.

Het bekendste voorbeeld zijn de invallen in Irak en Afghanistan: bedoeld om terrorisme preventief uit te schakelen, riepen ze juist nieuw terrorisme in het leven. Het weeralarm is een – veel onschuldiger – recent voorbeeld van het boomerang effect. Het is bedoeld om schade te voorkomen, maar richt juist economische schade aan omdat mensen bijvoorbeeld hun strandtent preventief sluiten, terwijl dat achteraf gezien niet nodig was. Ook bij het feest in Hoek van Holland lijkt sprake van een boomerang. De politie was preventief aanwezig met een gespecialiseerde hooligan-eenheid in burger. Die werden herkend, waarna hooligans de politie begonnen te bedreigen. De goede bedoelingen van de politie – agressie preventief voorkomen – riepen dus onbedoeld agressie op.

Het boomerang effect is niet het enige nadeel van een risicosamenleving. Een overheid die zijn burgers wil beschermen tegen alle denkbare risico’s moet vaak ook fors preventief ingrijpen in de vrijheid van diezelfde burger – ‘voor ons eigen bestwil’. Zeilster Laura is daar een mooi voorbeeld van. De gemeente Wijk bij Duurstede weigert zelfs om haar uit te schrijven – het ontbreekt er nog maar aan dat je als Nederlands staatsburger eerst een uitreisvisum moet aanvragen bij de gemeente voordat je op pad mag.

De zaak-Laura laat ook zien hoe media en overheid elkaar opjagen. Politici en inspectie willen scoren en laten hun spierballen zien. Steven de Waal, consultant en prominent PvdA-denker, geeft op zijn blog een vlijmscherpe analyse van wat er allemaal mis is met de affaire-Laura. De column bevat ook pittige kritiek op de bemoeials van CDA en CU waar de PvdA nu mee in de regering zit. Het is een verademing om ook eens een geluid te horen uit  het verlichte en liberale deel van de PvdA.

Een paar maanden terug had De Waal overigens een tamelijk profetische blog, waarin hij signaleerde dat grote rampen in Nederland zich opvallend vaak rond feesten afspelen of met feesten en vrije tijd te maken hebben. Denk aan Karst Tates, de vuurwerkramp in Enschede, de brand in Volendam, de ingestorte werftrap in Utrecht en nu dus Hoek van Holland. Kennelijk zijn we zo’n beschaafd en rijk land dat we geweld en rampen op andere terreinen grotendeels hebben uitgebannen. Alleen als er veel Nederlanders in hun vrije tijd bij elkaar komen om iets te vieren, gaat het mis. En we zijn zo rijk, dat we heel veel vrije tijd hebben. De Romeinen wist het al: alles draait om brood en spelen.