We zijn u zat Koninklijke Hoogheid

Het begon afgelopen zomer met de rechtszaak tegen het Amerikaanse persbureau AP. U liet de Nederlandse fotopers optrommelen voor het jaarlijkse vakantiefotomoment op het strand van Wassenaar. Maar de foto’s waren nog niet genomen of u en uw gezin stonden in Argentinië op de ski’s. Kennelijk moest de shoot in Wassenaar ons de indruk geven dat u voor een vakantie in eigen land opteerde, en eerder had staatssecretaris Heemskerk al vanwege de crisis opgeroepen het vakantiegeld toch vooral in Nederland te besteden. Maar in werkelijkheid was uw bestemming een heel andere, een luxere. Toen daarvan kiekjes verschenen, probeerde u dat tegen te houden door u te beroepen op het recht op privacy. U spande een rechtszaak aan en de rechter gaf u gelijk. U loopt toch lang genoeg mee om te weten dat elk medium die Argentijnse foto’s wilde hebben, want ze stonden in schril contrast met ‘Wassenaar’, en daarmee waren ze nieuwswaardig. Bovendien waren het veel aardigere, spontanere plaatjes dan die van het verplicht opzitten aan het winderige Noordzeestrand. Uw gerechtelijke overwinning houdt in dat u voortaan elk privéplaatje dat u niet zint en dat in de pers verschijnt, kunt verbieden en tegenhouden. Maar heeft u er weleens aan gedacht wat een afbreuk u aan uzelf doet bij eventuele nieuwe gevallen en volgende rechtsgangen? De rechter zal u weer gelijk geven, en daarna nog een keer en vooruit, nog een keer. Intussen heeft de (foto)journalistiek volkomen lak aan u. Uw overgevoeligheid jegens de pers duidt wat mij betreft op een verontrustend gebrek aan besef van wat uw rol vermag te zijn. Uw opa, prins Bernhard, maakte zich er niet druk om en had journalisten onder zijn beste vrienden. Voor zover er van een nood sprake was, boog hij die om in een deugd. Verstandig. Volwassen. Van uw oma kan ik me evenmin foto’s herinneren waaraan zij aanstoot heeft genomen. Waarom neemt u geen voorbeeld aan hen? Ik vrees dat u ook weinig anders rest dan nu eindelijk eens een keer te aanvaarden dat het privémoment vaker dan u lief zal zijn plaats moet maken voor de vrije nieuwsgaring, voor de rechtsstaat, voor de lezertjes van Privé of Weekend. Dat zijn, voor de goede orde, dezelfde mensen die op Prinsjesdag urenlang bibberend van de kou langs de kant van de weg staan om even naar u en uw familie te kunnen zwaaien.

Onbegrijpelijk vind ik ook, Koninklijke Hoogheid, dat u geen enkele bereidheid toont om ‘in te leveren’, zoals iedere Nederlander dat de komende jaren zal moeten. U en uw vrouw ontvangen elk bijna een kwart miljoen euro aan salaris, zo is in de Begroting van de Koning te zien, en daarbij is er een onkostenvergoeding van in totaal 1,1 miljoen. Volgend jaar krijgen jullie ieder zevenduizend euro extra aan toelagen. Waarom laat u die loonsverhoging, want dat is het, niet voor een keer ‘bevriezen’, zoals het bevriende Spaanse koninklijk huis eigener beweging heeft gedaan, zoals een groot deel van de Tweede Kamer wil en, niet te veronachtzamen, de lezers van De Telegraaf? Dan laat ik nog buiten beschouwing de allengs luider wordende roep in de samenleving om leden van het Koninklijk Huis belasting te laten betalen, waarvan u en uw familie zijn vrijgesteld. Nu vermoed ik dat u zult redeneren: “Al zou ik willen, het kan niet.” Een jaar geleden namelijk hebben de Eerste en Tweede Kamer een systematiek goedgekeurd waarmee het inkomen van het Koninklijk Huis wordt bepaald. Daaraan houdt het kabinet voorlopig vast, aldus werd duidelijk tijdens de Algemene Beschouwingen, en het geeft geen pas daar nu om allerlei politieke redenen van af te wijken. “Wie ben ik, Willem-Alexander, om daartegen in te gaan?” Het zal allemaal wel, en ongetwijfeld krijgt u steun van politici die menen dat u en uw familie geen symboolpolitiek moeten bedrijven. Want als u redeneert: geef mij in 2010 maar wat minder, dan lokt dat geheid nieuwe discussie uit – bijvoorbeeld over de vraag of uw loon niet al veel eerder gekort had moeten worden. Maar, u heeft ook een voorbeeldfunctie. Als u bereid bent de broekriem aan te halen, dan volg ik u, want ik zou dat zeer waarderen. Maar u doet het niet. U ziet niet wat een geweldig gebaar u zou maken. Wat een bewijs van betrokkenheid, medeleven en van warmte u zou afgeven.

Moeten we het nog hebben over uw optrekje in oostelijk Afrika? D66-leider Alexander Pechtold noemde de bouw ervan op het schiereiland Machangulo in Mozambique – een van de armste landen ter wereld, verkerend op de rand van een voedselcrisis – ‘heel ongelukkig’. Maar dat is te zacht uitgedrukt. Het is oerstom. U koos voor Machangulo, zei u eerder, uit behoefte aan (daar is-ie weer) privacy en uit liefde voor Afrika. De lokale bevolking zou kunnen profiteren van de bouw van uw villa en de ontsluiting van het omliggende gebied. Maar de plannen waren nog niet geopenbaard of de twijfels rezen. Dit werd geen villa, maar zo’n protserig, van de gewone mensen afgeschermd resort voor de jetset, waar er al te veel van bestaan in Afrika. En hoe hoog zouden de kosten van extra beveiliging uitvallen? Na die verontrustende berichten adviseerde premier Balkenende u om uw belangen onder te brengen in een stichting (Administratiekantoor Machangulo), om zo de schijn te wekken dat u er weinig mee van doen heeft. RTL Nieuws berichtte onlangs dat de betreffende projectontwikkelaar land heeft gestolen van de boeren; eerder zou er bij ruzie tussen beide partijen zelfs zijn geschoten. Uw afzijdigheid is niet langer vol te houden, zeker niet als er straks gewonden vallen, of doden. Het project dient te worden ‘heroverwogen’, meent een prominente stroming in het parlement, en dat is diplomatieke slang voor ‘kappen’. Maar wat zegt Balkenende, achter wie u zich natuurlijk graag verschuilt? De bouw van de villa gaat gewoon door en er worden ‘extra stappen’ gezet die moeten leiden tot ‘ontwikkeling van het gebied en verbeteringen voor de bevolking’. Wat moet er gebeuren om u tot inkeer te laten komen en het project af te blazen? Nieuwe televisieploegen staan klaar om nieuwe ruzies of andere onverkwikkelijkheden in Mozambique te melden, en die zullen de Kamer sterken in de overtuiging dat het niet deugt wat er gebeurt. Op enig moment zal premier Balkenende, of zijn opvolger, zijn geloof in u en uw familie verliezen. Al twee keer eerder werd Balkenende onaangenaam verrast door berichten over de fiscale routes van prinses Christina, waarvoor koningin Beatrix paleis Noordeinde als zakenadres liet gebruiken. Op zichzelf niet illegaal, maar alom in de volksvertegenwoordiging en de krantencommentaren wordt uw moeders betrokkenheid ‘onnodig’ en ‘onhandig’ genoemd. Balkenende wist steeds van niets of te laat, en daarmee liep hij, zijnde politiek verantwoordelijk voor al uw reilen en zeilen, een groot risico. Bij een volgende ‘verrassing’ zal bij hem de animo om u en uw familie de hand boven het hoofd te houden, zijn afgenomen, zo niet verdwenen. ‘Mozambique’ heeft het in zich om uit te groeien tot een rel, en Balkenende zal op den duur niet meer schromen om u openlijk terug te fluiten. Gezichtsverlies zal de geringste averij zijn die u dan oploopt.

Ik probeer na te gaan wat het chagrijn op uw gezicht, de kwestie-Mozambique, de koninklijke loonsverhoging, en de rechtszaak tegen AP met elkaar gemeen hebben. Wat ik maar niet begrijp, is dat u niet ziet dat het geen pas geeft te praten over Afrikaanse vakantiehuizen en over loonsverhogingen terwijl wij, landgenoten en onderdanen, onze banen verliezen, veel langer moeten doorwerken, onze partnertoeslag bij de AOW verliezen, onze studerende kinderen minder beurs en slechter onderwijs zien krijgen. Uw overdreven aandoende behoefte aan privacy kan ik niet anders duiden dan als een uitwas van een jeugd die zo ‘normaal’ mogelijk werd gehouden. Dat paste in die tijd, maar ik vrees dat u onvoldoende of te laat is bijgebracht wat een bijzondere positie u inneemt in dit bestel. U was geen gewone jongen, sorry. U kwam niet uit een normaal gezin. U moest een heel ander leven gaan leiden, waarvoor een aantal ingrijpende offers gebracht moest worden. Daar staat ook wat tegenover, aan rijkdom en een gemakkelijk leven. Maar kennelijk bent u er niet in geslaagd de balans te vinden. Anders gezegd, de signalen die u, zeker sinds Apeldoorn, heeft afgegeven, wijzen erop dat u wel de lusten, maar steeds minder de lásten wilt dragen die aan uw positie kleven. En zodra die genietingen ook maar enigszins onder druk komen te staan, staat u op uw achterste benen. Waarschijnlijk is dat ook niet zo vreemd als je gewend bent altijd je zin te krijgen, en altijd maar hoeft te knippen met je vingers. Maar u bent ook bereid het hard te spelen, en met een kamikaze-achtige bravoure. Alsof u ons duidelijk wilt maken: tot hier ben ik straks als koning bereid te gaan met mijn opofferingen – en dat zal, inderdaad, niet zo heel erg ver zijn – en al helemaal niet verder dan waar mijn moeder en mijn oma ooit voor zichzelf en het koningschap de grenzen hebben getrokken. Daarmee speelt u hoog spel. Ik denk dat u dat opzettelijk doet, want wat valt er in het uiterste geval te verliezen: de kroon? Nou en, zult u denken. Diep in uw hart heeft u helemaal geen zin in dat koningschap. Naarmate het dichterbij komt, voelt u hoe de met goud belegde banden worden aangetrokken rond u en uw gezin. Ongetwijfeld denkt u vaak aan uw vader, en hoe het geketende leven aan het hof hem uiteindelijk sloopte. Máxima is gewaarschuwd, en zal haar maatregelen nemen om een herhaling te voorkomen. Maar zolang u niet zelf retireert, is er geen uitweg. U moet. Dat is de dramatische worsteling waarin u verkeert. Ik denk dat ‘Apeldoorn’ voor u de benauwenis van het nakende leven als staatshoofd in één keer glashelder heeft gemaakt. En uitvergroot. U zult nog minder mogen, nog minder ‘gewoon’ kunnen doen, en na ‘Apeldoorn’ bent u ook fysiek kwetsbaarder dan ooit – behalve paparazzi, loeren er ook sluipschutters op u en uw familie. Ik houd er rekening mee dat uw moeder doordrongen is van uw twijfel. Zij, als controlfreak bekend staand, zal niet helemaal gerust zijn op de mentaliteit van haar opvolger. Om die reden probeert zij de wisseling van de wacht zo lang mogelijk uit te stellen. Ze klampt zich vast aan het advies van vertrouweling en minister van staat, oud-premier Ruud Lubbers, die kort na de aanslag in Apeldoorn in het tv-programma Buitenhof, adviseerde, al dan niet door haarzelf ingefluisterd, om nog zeker enkele jaren aan te blijven. Ik vermoed dat dit tot na de verkiezingen van 2011 zal zijn, en de bijbehorende kabinetsformatie die met de opmars van Geert Wilders en de aversie van de gevestigde partijen om met de PVV samen te werken, weleens lang en ingewikkeld kan worden.

Koninklijke Hoogheid, mijn welgemeende advies luidt: gedraag u nu eens koninklijk. Stop met dat verwende gedrag. Laat zien dat u ten volle begrijpt dat u van ons bent, dat u zonder ons niets bent. En lách. Of hou er anders mee op, en ondertéken het wetsontwerp dat de republiek uitroept.

Frans van Deijl