Bart Jan Spruyt: ‘PVV’ers zijn paniek-conservatieven, met een ongekend voos verhaal’

Meneer Spruyt, waarom moet uw boek gelezen worden?
“Ik heb in dit boek herinnerd aan een bepaalde beweging in de Nederlandse geschiedenis – een traditie die met het negentiende-eeuwse Reveil is begonnen, zich heeft voortgezet in de CHU (in 1980 opgegaan in het CDA) en nu nog voortleeft in orthodox-protestantse kring – die je christelijk conservatief kunt noemen. Deze traditie is altijd een beetje verdrongen geweest door de ambities van gereformeerden en katholieken, maar ik ben van mening dat het gedachtegoed van het christelijk conservatisme meer dan ooit relevant is.”

“Onze democratie dreigt te verworden tot een zogeheten ochlocratie; niet het volk regeert maar de massa (inclusief onze bestuurlijke elite). Dat komt omdat het culturele fundament van waarden, deugden en identiteit aan het verkruimelen is. En in de traditie van het christelijk conservatisme is altijd benadrukt dat het onderhoud van dit fundament door een oriëntatie op de christelijke cultuur, door een goede opvoeding en goed onderwijs, en door een klassieke politieke cultuur het allerbelangrijkst is.”

Waarin ziet u het duidelijkst dat de christelijk-conservatieve traditie in de vergetelheid is geraakt?
“Die is in vergetelheid geraakt omdat er binnen het CDA vooral, zo niet uitsluitend, in termen van macht wordt gedacht. Macht en vertrouwen in het politieke instrumentarium. Voor ideeën is geen enkele belangstelling. Terwijl de verkruimeling van ons culturele fundament niet met machtsmiddelen kan worden gestopt, maar een debat over ideeën daartoe nodig is. Het CDA stelt zich daar niet voor open.”

Waarom is liberalisme slecht? Is het niet een positieve evolutionaire stap in de verdere verlichting?
“Veel mensen in Nederland denken dat we onze rechtsstaat, onze democratie en onze Grondwet aan de Verlichting en de Franse Revolutie te danken hebben. Dat is een vergissing. De kern van onze grondwet staat al in het document dat als het ware onze eerste grondwet was: het Plakkaat van Verlatinghe uit 1581. Dat is een christelijk geïnspireerd document. Het denken over de taken en beperkingen van het overheidsgezag, over geloof en cultuur en politiek vrijheden is in Nederland door de christelijke traditie begonnen en geïnspireerd.”

“In de tweede plaats parasiteert de moderne liberale cultuur op het morele en culturele kapitaal dat het christendom in het verleden heeft opgebouwd. Als we het liberalisme van de Verlichting aan zichzelf overlaten, is het suïcidaal. Omdat het geen bijdrage kán leveren aan het onderhoud van dat fundament. Frits Bolkestein stelde dat in de jaren negentig al vast.”

Waarom ziet u in ds. J.T. Doornenbal, de hoofdpersoon in het boek, die normen en waarden?
“Ds. Doornenbal was hervormd predikant, in kleine dorpjes als Woubrugge, Kesteren en Oene. Hij was in zijn tijd zeer geliefd vanwege de stukjes die hij iedere week in de kerkbode van de Veluwe schreef. Hij schreef over van alles en nog wat. Over zijn belevenissen en over zijn lectuur. Hij las veel literatuur, vooral poëzie (en hij was dik bevriend met Gerrit Achterberg), hij genoot van de natuur en kon die euforisch beschrijven, en heel zijn werk is doortrokken van een zware weemoed.”

“Hij representeert een intelligente nostalgie, d.w.z.: hij begreep dat er tijdens zijn leven (1909 – 1975) veel dingen – ideeën, instituties, een bepaalde stijl vooral – aan het verdwijnen waren en steeds meer zouden gaan verdwijnen die voor de instandhouding van dat culturele fundament van groot belang waren. Hij was van mening dat de wetten die wij breken, ons op den duur zouden breken. Met chaos en anarchie, onbehagen en onzekerheid als gevolg.

In welke politieke partij/politicus herkent u deze gedachte?
“Het leeft hier en daar voort. Bij het CDA bijvoorbeeld bij kamerlid  Eddy Bilder, die hervormd is en van de Veluwe komt, en zeer veel affiniteit heeft met dit gedachtegoed. Binnen de SGP zie je het terug bij senator Gerrit Holdijk en bij fractievoorlichter Menno de Bruyne, die beiden een fenomenale staatsrechtelijke en historische eruditie met een bepaalde onthechting combineren die altijd kenmerkend voor deze traditie is geweest.”

Wat vindt u van de opvatting van de directeur van het Wetenschappelijk Instituut van de ChristenUnie Gert-Jan Segers: “Door de secularisatie is het christendom geen aanvaardbare vorm van moraal meer.”
“Ik weet niet of dat klopt. Ik zie juist een toenemende fascinatie voor een bepaald verleden waarin mensen nog vastigheid hadden en verworteld waren in een bepaalde levensbeschouwing. Natuurlijk heeft de secularisatie in Nederland een ongekende omvang, maar dat betekent niet dat er geen ruimte blijft voor een christelijk geïnspireerde cultuur en moraal.”

Bent u net als Segers er van ‘overtuigd dat zonder een vitaal christendom deze samenleving geen idee heeft waar ze vandaan komt en, in de zoektocht naar identiteit en moraal, niet meer weet waar ze het zoeken moet’.
“Jazeker, en de paniek van de afgelopen jaren is een levendige illustratie van de juistheid van deze stelling. Omdat we, mede als gevolg van de secularisatie, ontworteld zijn geraakt, schieten we alle kanten op, zonder ons te realiseren dat we terug moeten naar een realistisch mensbeeld, naar een herstel van een goede opvoeding en een goed curriculum binnen het onderwijs – naar waarden kortom die het christendom ons heeft aangereikt maar die we een tijd lang van de hand hebben gewezen.”

Vindt u dat de woorden conservatisme en christelijk bijna verworden tot scheldwoorden in de huidige tijd waarin progressief liberalisme de norm lijkt?
“Nee hoor, dat was lange tijd zo, maar ‘conservatief’ is inmiddels bijna een predikaat van aanbeveling, zoals Vrij Nederland al in 2003 vaststelde.”

Zou u de PVV als een conservatieve partij willen typeren?
“Nee, absoluut niet. het is een rechts-liberale partij, met vertegenwoordigers zonder enige inhoud, zonder enig idee waar we vandaan komen en wat de kern van onze cultuur is. Het zijn een stelletje paniek-conservatieven, met een ongekend voos verhaal. Het échte probleem is natuurlijk dat al die andere partijen er geen verhaal tegenover weten te stellen, en daarom hun toevlucht nemen tot het zoeken naar een mogelijkheid om zich via gescheld en verdachtmakingen van Wilders c.s. te ontdoen.”

De jonge garde van de SGP vindt u inspirerend, is de liefde wederzijds?
“Jazeker. De jongeren van de SGP hebben onlangs een nieuw beginselprogramma gepubliceerd, Kernideeën, dat had ik zelf geschreven kunnen hebben. Ik ben alleen bang dat hun ideeën binnen de rest van de partij geen enthousiast onthaal vinden. En daarmee berooft de SGP zich van de kans om een van de kernen te vormen van iets dat tot een christelijk-conservatieve beweging kan uitgroeien.”