‘Wie iets te melden heeft, wordt altijd gehoord’
Als eerste president van de Europese Unie is Herman Van Rompuy niet gek, maar zijn functie zorgt voor nog meer bureaucratie. De EU is eigenlijk al te groot en moet niet uitbreiden. En als Wilders daadwerkelijk wil regeren, zullen zijn plannen niet meer dan ijdel gezwets blijken. Oud-Eurocommissaris Frits Bolkestein fileert Europa en Nederland.
Is Herman Van Rompuy de juiste man op de juiste plek?
“Dat hangt ervan af wat je wilt: de Fransen hadden een monsieur le président voor ogen, een der hunnen uiteraard, die het hele wereldtoneel zou bestrijken in geval van crises. En de Britten, die wars zijn van een zoals zij zeggen European Superstate, nemen juist genoegen met een chairman of the board, iemand die de vergaderingen organiseert, de potloden regelt en dat soort zaken.” En wat wilt u?
“Van Rompuy is duidelijk een chairman of the board, en ik vind dat niet zo gek. Hij is een arrangeur, zoals Belgen dat nu eenmaal in het bloed zit. Als het niet kan zoals het moet, dan moet het maar zoals het kan. Die mentaliteit.” Maar heeft Europa niet juist een monsieur le président nodig, om een nog volwaardiger gesprekspartner te zijn voor andere grootmachten, andere regeringsleiders?
“Iemand moest vaste voorzitter worden van de Europese Raad, zo was het bepaald in het Verdrag van Lissabon, en als de grote lidstaten het onderling niet eens worden over een kandidaat, dan wordt er buiten de eigen kring gezocht. Dan komt men uit bij de Belgen, en heb ik liever een listige Belg dan een Brit die zich toch afzijdig zal houden, of een afstandelijke Zweed.” Was een listige Nederlander niet voorhanden?
“U doelt, neem ik aan, op de heer Balkenende? Zijn nadeel was dat hij al langer in het Europese circuit verkeert. Dan trap je hoe dan ook op tenen. Daarbij is Balken-ende behoorlijk koppig. Die eigenschap zorgde er weliswaar voor dat tijdens onderhandelingen in Berlijn de Nederlandse bijdrage aan de EU met, als ik mij niet vergis, een miljard werd teruggebracht. Maar als je geacht wordt te arrangeren, dan is zo’n karakter een nadeel.” Oké, Van Rompuy dus. Maar weet Obama straks wie hij in Europa moet bellen, als er ergens in de wereld een crisis uitbreekt?
“Ik neem aan dat Van Rompuy en José Manuel Barroso, de voorzitter van de Europese Commissie, een werkverdeling maken. Dus, als de crisis een economische is of een kwestie die de financiële dienstverlening betreft, dan vermoed ik dat Barack Obama, althans zijn minister van Financiën, Barroso zal bellen. In geval van ernstige internationale strubbelingen, oorlogsdreiging, Irak en Afghanistan, neem ik aan dat er met Van Rompuy wordt gebeld of met de nieuwe minister, Lady Ashton.” Maar dan is de vraag welke speelruimte Van Rompuy en Lady Ashton krijgen van de 27 lidstaten die zij representeren.
“Klopt. Zij zijn dan ook de gevangenen van de grote lidstaten. Niemand moet denken dat het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en Duitsland het Europese buitenlandse beleid toelaten aan twee Brusselse bureaucraten. Pas als die grote lidstaten het eens zijn over een onderwerp, kunnen zij hun gang gaan. Is er verdeeldheid, neem Irak, Afghanistan, dan spreekt ieder weer voor zichzelf.” Is het mogelijk om 27 landen op één lijn te krijgen over wat dan ook?
“Vooral bij grote zaken is dat moeilijk natuurlijk. Javier Solana had destijds als hoge vertegenwoordiger voor de buitenlandse politiek inzake Irak geen verhaal. Hij was dan ook afwezig in internationale discussies, omdat hij niets te melden had… de arme man.” Wat is de toegevoegde waarde van Van Rompuy en Lady Ashton?
“Dat zal moeten blijken, en als de onderlinge afspraken goed en werkbaar zijn, dan is die toegevoegde waarde wel te vinden.” Maar een supermacht zal Europa door deze benoemingen niet worden?
“Nee, dat zal niet gebeuren, zolang de Britten zulks zullen tegenhouden. Voor hen is de Europese Unie een economische wereldmacht, maar politiek een regionale. En zo zijn er meer onderlinge verschillen bij de lidstaten die elke federatieve neiging zullen dwarsbomen.” Dat heeft iets treurigs.
“Vindt u? De Europese geschiedenis kent verschillende pogingen om tot eenheid te komen. Karel de Grote wilde het, Karel V, Napoleon, Hitler. Zeker als ik terugdenk aan de laatste, dan ben ik er niet zo rouwig om dat die eenheid er nooit is gekomen. Geen enkel land is oppermachtig in Europa, zoals dat bijvoorbeeld in China wel het geval was met het rijk Chin, dat de andere versloeg en dat China heeft gemaakt tot wat het nu is.”
Wat is de toekomst van Europa, de droom?
“Er zou al heel wat gewonnen zijn als de besluitvormingsprocedures voortaan efficiënter verlopen. Als oud-commissaris weet ik hoe stroperig het kan gaan.” Dat wordt ook al sinds mensenheugenis gezegd, en het lukt gewoon niet.
“Het is een lange weg. Er is verder niemand over gevallen, maar wat ik een slechte ontwikkeling vind, is dat het presidentschap van de Europese Raad een instelling wordt: Van Rompuy krijgt een eigen staf, met allemaal ambtenaren, dus dat brengt onvermijdelijk bureaucratie met zich mee.” Kan iemand op die positie zonder staf?
“Nee, maar in de Europese traditie betekent dat doorgaans een staf van enige omvang. De Raad van Ministers is ook een instelling, met dat kolossale gebouw op het Schumanplein in Brussel. En de Europese Commissie, het Europese Parlement, het Court de Justice, de Europese Raad – zelfde verhaal.” Wordt Europa ondertussen niet een ‘museum’, zoals een Indonesische oud-minister van Buitenlandse Zaken ooit voorspelde?
“Dat zie ik niet.” Van recenter datum zijn uitspraken van oud-minister van Defensie Donald Rumsfeld over het ‘oude Europa’, van een Amerikaanse diplomaat die na de benoeming van Van Rompuy Europa neerzette als een super-Zwitserland, en ook de huidige president lijkt meer georiënteerd te zijn op Azië.
“Het een sluit het ander niet uit. Naar wie iets te melden heeft, wordt altijd geluisterd. Europa is nog steeds het grootste handelsblok ter wereld, met bijna vijfhonderd miljoen consumenten. Europa is leidend op een aantal terreinen, maar we hebben geen militaire, dus ook geen politieke slagkracht. Dus, als Taiwan en China ooit, wat God verhoede, met elkaar in conflict raken, dan zal de Zevende Vloot opstomen en zal Europa zijn als het koor in een Griekse tragedie: het zal weeklagen, onderzoekscommissies instellen en rapporten uitbrengen, en verder niks doen.” Om die reden is het toch niet zo gek om het idee van de Europese Federatie nieuw leven in te blazen, zoals de Belgen en Luxemburgers willen?
“Waarom zouden we dat doen, als het nooit zal gebeuren? De Britten willen niet, wij ook niet. Alleen, inderdaad, Verhofstadt en Junker zijn federalisten. Maar zij zijn de enigen. Ik ga me verder niet bezighouden met luchtkastelen.” Is het dan goed zoals het nu is?
“Het kan altijd beter. Zoals gezegd, de besluitvormingsprocedures kunnen sneller en beter, en de lidstaten zelf zouden beter hun best moeten doen. Alles bij elkaar functioneert het toch redelijk, naar mijn smaak.” Kunnen we de Europese Unie ook missen?
“Als ze zou verdwijnen, dan moeten al die lidstaten tal van zaken zelf ter hand nemen. Ik denk aan financial service, aan persoonsbescherming. Dat is een hoop geregel, en als de landen dat zelf weer moeten oppakken, dan wordt dat gegarandeerd een chaos.” Over chaos gesproken, u spreekt zich uit tegen toetreding van Turkije, maar vooral vanwege de gevolgen: verdere uitbreiding van de EU leidt tot chaos, tot puinhoop, tot imperial overstretch. Is dat wel een valide argument?
“Ja, want als we Turkije toelaten, dan kunnen we Oekraïne ook niet weigeren, en Moldavië en Wit-Rusland evenmin. Want met die landen hebben we ook veel gemeenschappelijks.” De Britten zijn er voorstander van.
“Met maar één doel: verwatering van de EU. Want met veertig landen, met uiteenlopende tradities, geschiedenissen en regeringsvormen, verlies je je Handlungsfähigkeit.” En Servië?
“Ik heb absoluut geen belangstelling voor dat land. Gelukkig betoont ook Maxime Verhagen zich standvastig in het ‘nee’ tegen toetreding van dat land, omdat generaal Mladic niet wordt opgepakt. Ik begrijp ook niet waarom andere ministers Servië er wel bij willen hebben. Werkelijk, ik heb geen idee.” Bent u tegen elke uitbreiding van de EU?
“Bij toekomstige kandidaten moeten geen termijnen meer genoemd worden. In 2007 zijn Roemenië en Bulgarije toegelaten, en dat is uitermate onverstandig geweest. De Europese Raad wilde het per se, maar de Raad wist niet wat de consequenties waren. Op zichzelf is dat een buitengewoon trieste zaak, die aantoont hoe dom de Europese Raad kan zijn. Waarom konden die landen niet wachten tot 2012? De toetreding had langer moeten duren, zodat die landen orde op zaken hadden kunnen stellen in eigen land. Nu zit de EU opgescheept met de corruptie in Bulgarije en Roemenië, met allerlei problemen in Slowakije, de Baltische staten en in Polen.” Misschien zijn er toezeggingen gedaan aan Roemenië en Bulgarije waarvan wij verder geen weet hebben?
“Daarover heb ik geen idee. Maar wat me in het algemeen wel opvalt bij de buitenlandse politiek van de Europese lidstaten, is dat die meer en meer wordt gekenmerkt door de wens om aardig gevonden te worden. Als de minister thuis is, zegt hij over de eventuele toetreding van Oekraïne bijvoorbeeld: ‘nooit’. Maar dan is hij in Kiev, en dan wordt hij onthaald met de nodige wining and dining, en hoor je ‘m ineens zeggen, kennelijk om zijn gastheren niet voor het hoofd te stoten: ‘Als jullie voldoen aan de vereisten, dan wordt het een andere zaak.'” Niets menselijks is de politici vreemd.
“Zeker, al is ook vaak de houding van zo’n minister: het zal mijn tijd wel duren.” Volgt u de vaderlandse politiek nog?
“Zijdelings.” Maar u heeft vast een oordeel over de politieke toekomst van Geert Wilders.
“Mij dunkt dat hij niets gaat bereiken. Ja, hij wint zetels, maar hij zal niet deelnemen aan een regering. De VVD wil niet met hem, de PvdA al helemaal niet, en van het CDA krijg ik geen hoogte, maar ongetwijfeld staan ze daar ook niet te popelen. En wat wil hij zelf: regeren of in de Kamer blijven? Waar streeft hij naar inhóudelijk? Hij verzint steeds iets, zoals met die kopvoddentaks, wat een schunnig voorstel was.” Wilders is een gewiekst politicus. Die wint straks en blijft veilig in de Kamer van waaruit hij eventuele PVV-bewindslieden kan aansturen.
“Dat zou kunnen, en in zekere zin is het ook jammer dat niemand met hem wil regeren, want dat is wel de enige wijze om hem te ontmaskeren. Jörg Haider in Oostenrijk had destijds de VP gekaapt, om welke reden ik hem trouwens als president van de Liberale Internationale heb verstoten, waarna hij is gaan regeren met de Zwarten, de conservatieven. Tot ergernis van velen in Europa deed hij geregeld van zich spreken. Maar het aardige was dat hij in die rol van minister moest laten zien wat hij kon, en dat was niet zoveel.” Als Wilders wil regeren, dan zal hij ervoor zorgen dat hij niet in die valkuil trapt.
“Als hij daadwerkelijk wil regeren, dan zullen al zijn plannen, die rukwinden, neerslaan op papier. Het zal niet meer dan ijdel gezwets blijken te zijn. Dus als hij het werkelijk meent, dan moet hij iets veranderen aan zijn hele manier van doen. Aan zijn boodschap, als die er al is.” Uw partij herdacht op het laatste partijcongres Edzo Toxopeus, een voorvechter van vergaande samenwerking van de VVD met D66, die uiteindelijk tot fusering moest leiden. Hoe duidt u de huidige populariteit van D66 en van Alexander Pechtold?
“Mark Rutte verwoordde het uitstekend: Pechtold en Wilders zijn elkaars gevangenen. Pechtold kan wel steeds kwaad blazen als Wilders weer wat roept, maar intussen vraag ik mij af waar D66 staat terzake de vraagstukken van immigratie en integratie. Ik zou werkelijk geen idee hebben.” Kan Rutte de strijd winnen van Wilders en Pechtold, die per slot van rekening ook vissen in de liberale vijver?
“Ik heb alle vertrouwen in Mark.” Of zou mevrouw Kroes een betere, meer aansprekende leider van de VVD zijn, zoals sommigen in de VVD beweren?
“Dat is helemaal niet aan de orde. Nogmaals, Mark doet het uitstekend nu. Laten we dat koesteren.” Is mevrouw Kroes als Europese Commissaris met de portefeuille Digitale Agenda de juiste vrouw op de juiste plek?
“In mijn tijd was dat een kleine portefeuille, maar ik weet niet hoe dat nu is. Ik heb haar verder niet gesproken, maar ik kan me voorstellen dat zij ervoor heeft gekozen omdat dit onderwerp valt onder Verkeer en Waterstaat, en daarvan is zij ooit achtereenvolgens staatssecretaris en minister geweest.” In elk geval wordt ze vicevoorzitter, een van de in totaal zeven vicevoorzitters.
“Dat stelt niks voor. In mijn tijd had je twee vicevoorzitters, en die deden niks als zodanig.” Ze kan het op haar visitekaartje zetten.
“Absoluut. En het vicevoorzitterschap betekent in elk geval dat ze vijftien procent meer gaat verdienen. Dat is wel aangenaam.”
Frits Bolkestein: Overmoed en onverstand. Beschouwingen over politiek. Uitgeverij Bert Bakker. €18,95
