‘Wij zijn tegen een gekozen burgemeester’
Hoe is het om burgemeester te zijn van een grote, middelgrote en kleine gemeente? Rond de tafel met drie burgemeesters over schaalvergroting, cliëntelisme, Spyker en het burgemeestersreferendum. ‘Dit worden de spannendste raadsverkiezingen ooit.’
Verwacht u in uw gemeenten politieke aardverschuivingen op 3 maart?
Theo Weterings: “Je moet dan de landelijke peilingen vertalen naar de lokale verhoudingen. Ik zit nu 25 jaar in de lokale politiek en vond het inschatten van de lokale verkiezingsuitslag nog nooit zo moeilijk. De SP en de PVV doen hier niet mee maar hebben in Haarlemmermeer wel een grote aanhang. Dat geeft dus sowieso al een vertekend beeld. Er zijn drie nieuwe lokale partijen en Trots op Nederland doet mee. Hoe die het gaan doen, kan ik niet inschatten. Dat maakt dit wel de spannendste raadsverkiezingen die ik ooit heb meegemaakt.”
Gerrit Jan Gorter: “Bij ons verwacht ik grote veranderingen. Leefbaar Zeewolde is al sinds 1998 de grootste partij. Als je naar de landelijke cijfers kijkt, zouden de VVD en het CDA hier wat sterker kunnen worden. Dit jaar gaat D66 weer meedoen en nog een nieuwe lokale partij. Bij de verkiezingen voor het Europees Parlement haalde de PVV bij ons vorig jaar achttien procent. Waar gaan die nu allemaal naartoe? Er is zo veel onzekerheid dit jaar. Ik denk eigenlijk dat de uitslagen bij alle gemeenten heel verrassend kunnen worden.”
Sander Schelberg: “De grootste aardverschuiving voor mij zal zijn dat van de 25 raadsleden in de gemeente Teylingen er zeventien nieuw zullen zijn. Verder zal D66 met de landelijke stroom meegaan en veel stemmen krijgen. Wat Trots op Nederland doet, weet ik niet. Het belangrijkste voor de kiezer is dat er herkenbare figuren op de lijst staan. Want als ik de partijprogramma’s naast elkaar leg, zie ik niet zoveel inhoudelijke verschillen. Dat is een goed teken. De partijen zijn het in grote lijnen dus met elkaar eens. Gelukkig maar, want mijn gemeente heeft vooral stabiliteit nodig. Teylingen is een fusiegemeente. De afgelopen vier jaar hebben wij gewerkt om van de dorpen Warmond, Sassenheim en Voorhout één nieuwe gemeente te maken. In het begin stribbelde iedereen tegen en zei men vooral wat er allemaal niet kon. Uiteindelijk is het toch een succes geworden. Zowel de politiek als de inwoners hebben het goed opgepakt. Dat is ook naar de verkiezingen toe relevant. Er zijn geen ruzies in de raad en dat is voor de bevolking ook reden om met vertrouwen te gaan stemmen.”
Dat mag ook wel. De opkomst bij de vorige raadsverkiezingen was bij u in Teylingen met 39,3 procent nogal dramatisch.
Schelberg: “Klopt. Maar in verband met de fusie hebben wij die verkiezingen toen vervroegd gehouden. Dat geeft mij ook reden om te zeggen dat je helemaal niet bang hoeft te zijn als de landelijke politiek lijsttrekkersdebatten houdt ten tijde van de gemeenteraadsverkiezingen. Het commentaar is vaak dat er dan alleen landelijke items voorbijkomen. Maar de kiezers krijgen zo wel in de gaten dat de verkiezingen spelen en dat zorgt voor een grotere opkomst.”
Tijdens de vorige raadsverkiezingen scoorde Zeewolde met een opkomst 65,9% van u drieën het beste. In Haarlemmermeer was de opkomst 51 procent. Deze is de laatste jaren zelfs sterker afgenomen dan in de rest van Nederland. Hoe komt dat?
Weterings: “Uit het onderzoek dat we daar zelf naar hebben gedaan, blijkt dat de mensen in de nieuwe wijken gewoon nog onvoldoende binding hebben met Haarlemmermeer. We zijn de afgelopen tientallen jaren enorm gegroeid. Als we alleen al kijken naar de vinexwijken die er de laatste tien jaar bij zijn gekomen in Hoofddorp en Nieuw-Vennep, dan praten we over 15.000 woningen. Die nieuwe inwoners komen vooral uit de omgeving van Haarlem, Amsterdam en de Bollenstreek. Zij houden nog heel veel binding met hun oude woonplaats. Daarom zijn we in de nieuwbouwwijken begonnen met programma’s om meer binding met de eigen wijk en met Hoofddorp of Nieuw-Vennep te krijgen. Voor de aankomende verkiezingen is het een groot aandachtspunt. We proberen bij de nieuwere inwoners van Haarlemmermeer echt aandacht te krijgen voor de raadsverkiezingen. Politieke partijen spelen daar ook op in.”
Schelberg: “Ik herken in Teylingen dat probleem ten dele. We hebben veel forensen, maar de mensen zijn toch erg op de regio gericht. Gek genoeg neemt de opkomst bij gemeenteraadsverkiezingen enigszins af naarmate de gemeente groter wordt. Mensen denken dat het landelijke hun dan meer aangaat dan het plaatselijke. Het omgekeerde is waar. Maar de grootste garantie voor een partij – en dat zeg ik ook tegen de mensen in mijn eigen gemeente – is dat je herkenbare gezichten op je lijst hebt staan.”
Weterings: “Het heeft inderdaad alles met de herkenbaarheid van het gemeentebestuur te maken. Dat geldt zowel voor de raadsleden, de wethouders als de burgemeester. Op het moment dat die herkenbaarheid er is, gaan mensen eerder stemmen. Dat merk ik in de kleinere kernen van Haarlemmermeer en in de oudere wijken. Voor de nieuwbouwwijken geldt dat minder. Daar oriënteren mensen zich pas op de lokale politiek als ze echt gesetteld zijn en hun kinderen naar school gaan. Dan vragen ze zich wel degelijk af wie er bij de gemeente bijvoorbeeld gaat over de aanbouw van nieuwe schoollokalen.”
Gorter: “De gemeente Zeewolde heeft maar één dorp, dus daar liggen de zaken anders. Vijfentwintig jaar geleden was het nog een grote zandvlakte. Inmiddels zijn er 21.000 inwoners. Mensen zijn hier vanuit het hele land naartoe gekomen en zijn aan het pionieren geslagen. Dat vind ik ook het mooie: men komt overal vandaan en bouwt samen aan Zeewolde. Dat zorgt natuurlijk voor binding. Politiek gezien vertaalt die betrokkenheid zich in een grote opkomst en herkenbare kandidaten.”
En iedereen is vast vreselijk trots op Spyker.
Gorter: “Het is natuurlijk erg leuk als je zo’n bedrijf binnen je gemeente hebt. Spyker en Zeewolde was al een bekende combinatie, maar sinds de overname van Saab staan we helemaal op de wereldkaart. Nou zie ik het hoofdkantoor van Saab nog niet meteen vertrekken naar Zeewolde…”
Weterings: “Maar u heeft het vast wel aangeboden?”
Schelberg: “En de cursus Zweeds is al besteld zeker?”
Gorter: “Dat niet, maar we hebben er wel de ruimte voor. We hebben veel te bieden en hopen dat de ontwikkelingstak van Spyker en Saab in Zeewolde blijft. Ook al weten we dat als het een internationaal concern wordt, ze daarvoor ook andere plekken kunnen zoeken. Maar het is toch leuk dat je zo’n bedrijf vanuit een kleine plaats als Zeewolde kunt ontwikkelen.”
In de gemeente Teylingen heeft de gemeenteraad vorige maand tegen een burgemeestersreferendum gestemd. Leden van uw partij, de VVD, waren wel voor een echt gekozen burgemeesterschap.
Weterings: “Dat is een dwaling geweest…”
Schelberg: “Ja. Dat was een dwaling. De komende vijftien jaar gaat de politiek daar zijn vingers echt niet meer aan branden. En terecht. Maar met het oog op de gemeenteraadsverkiezingen is het wel mooi dat mensen weten dat de raad wordt gekozen, maar de burgemeester niet. Daardoor kan ik in Teylingen een onafhankelijke rol spelen. Ik kan makkelijker oproepen tot kiezen. Alle partijen zijn mij ook werkelijk even lief. Ik ben nu zo’n zeven jaar burgemeester en ik merk dat het een tweede natuur is geworden om boven de partijen te staan en daar onafhankelijk in te zijn. Het vak van een gekozen burgemeester heeft niets met het huidige ambt te maken. Je moet nu schuiven in de rol van burgervader, je moet je tijdens de verkiezingen even gedeisd houden maar de boel wel begeleiden. Je begeeft je als smeermiddel tussen de verschillende partijen. Ik denk dat daar de kracht van een benoemde burgemeester ligt. Volgens mij zijn er ook geen klachten. Dus veranderingen lijken me niet aan de orde.”
Weterings: “Bovendien zou het betekenen dat je veel meer politiek uitgesproken burgemeesters krijgt. Dat kan niet anders. Volgens mij wringt dat enorm met het meerpartijenstelsel dat we hebben.”
Schelberg: “En het burgemeestersreferendum blijkt gewoon geen goed instrument. We hebben daarin al een paar blamages gezien de afgelopen periode. Waarbij ik ook vind dat je het aan de bevolking niet kunt uitleggen als ze uit twee kandidaten van dezelfde partij kunnen kiezen. Je moet die hele verwarring ook niet willen.”
Gorter: “Ik zie er ook het nut niet van in. Het zou goed zijn om meer burgemeesters te hebben die niet lid zijn van een landelijke partij. Die hebben we maar heel weinig in Nederland. Ik ben er eentje van. Het geeft het voordeel dat je niet in een hokje wordt geduwd. Bij onderhandelingen voor het nieuwe college speelt partijafkomst niet mee. Je krijgt niet die wrijving: zie je wel, hij trekt zijn eigen partij voor! Bij ons zijn alle partijen bijna even groot, dus ze zouden alle kanten op kunnen, met welke partij-burgemeester dan ook. Ik heb het voorrecht gehad om in Zeewolde te zijn uitgekozen en ik beschouw het als een groot goed dat iedereen ziet dat ik onafhankelijk boven de partijen sta. Dat moet ook.”
Weterings: “Maar met alle respect, dat iemand al dan niet bij een lokale partij hoort, heeft er volgens mij niet mee te maken. Eerder met de professionali- teit van de burgemeesters die je vraagt. Sinds de minister van Binnenlandse Za-ken altijd de voordracht van de gemeenteraad volgt, doet de politieke kleur er niet toe. Men zoekt gewoon een kandidaat die het beste past bij het door de gemeenteraad opgestelde profiel. Ik heb het genoegen gehad de eerste VVD-burgemeester te zijn van Beverwijk, van oudsher een ro-de stad. Dat heeft nooit een rol gespeeld.”
Schelberg: “Bij de vier grote steden zou het voor het landelijke netwerk best van belang zijn geweest als daar een CDA-burgemeester tussen had gezeten. Is niet gebeurd. Simpelweg omdat men andere kandidaten hoger inschatte. Een CDA’er kwam er niet, of wilde niet…”
Weterings: “Of die voelde zich misschien wel afgeschrikt door het referendum. Ik ben ervan overtuigd dat het referendum in Utrecht ook goede kandidaten heeft weerhouden om te solliciteren. Hoe gaat jouw huidige gemeente reageren als ze weten dat je elders aan het kijken bent?”
Weterings uitte in zijn laatste nieuwjaars-toespraak zijn bezorgdheid over ‘het groeiende cliëntelisme van burgers ten opzichte van de overheid’. Herkennen de andere burgemeesters dit?
Weterings: “Het begrip cliëntelisme gebruikte ik omdat we weleens doorslaan in het presenteren van de overheid als een bedrijf. Dat is erg modern. Maar het leidt er volgens mij ook toe dat burgers denken: Ik ga naar het gemeentehuis, zij zijn een bedrijf en moeten mij die vergunning leveren. Maar bij het verlenen van een vergunning moet de gemeente eerst de afweging maken tussen het particuliere en het algemene belang. Wij zijn niet een supermarkt waar je zomaar vergunningen kunt kopen.”
Schelberg: “We staan wel op een punt dat we bijna vast komen te zitten in dat cliëntelisme. Mensen denken veel te makkelijk dat de gemeente hun problemen wel even oplost. Overlast van hangjeugd bijvoorbeeld. Mensen weten dat de instrumenten die een burgemeester tot zijn beschikking heeft, uitgebreid zijn. Dan zeggen ze: ‘Burgemeester, wilt u uit uw kast met bevoegdheden…'”
Gorter: “…even het element ‘camera’s ophangen’ halen.”
Schelberg: “Precies. Maar dat kan gewoon niet. Dan verleg je alleen het probleem. Daarnaast vind ik het ook niet dorps om als oplossing overal maar camera’s op te hangen.”
Gorter: “Je moet zorgen dat je als burgemeester niet de probleemeigenaar wordt. Ze gooien het op je bordje en dan mag je het proberen op te lossen. Zoals bij problemen met hangjongeren. Als je in een dorpsgemeenschap zit, zoals ik, dan kénnen ze die jongeren zelf. Ze kunnen het dus ook zelf aanpakken. Dan ben je als burgemeester een bindende factor die de mensen bij elkaar probeert te brengen. Dat kost soms heel veel tijd.”
Schelberg: “Maar dan heb je vaak wel een structurele oplossing. In dat soort situaties wil ik als burgemeester best de regie voeren. Als je stoïcijns blijft zeggen: de gemeenschap zijn we met elkaar, dan kun je het tij een beetje keren.”
Gorter: “Zeker in een kleine gemeente is een burgemeester nog iemand die alle brieven van burgers zelf binnenkrijgt. Je krijgt een brief via het gemeentehuis, via je eigen e-mail en ook nog eentje thuis door de brievenbus. Dan weten ze zeker dat de burgemeester het leest. In een dorpscultuur wordt nu eenmaal meer van je verwacht. Ik denk dat problemen in buurten en wijken in alle gemeenten spelen, maar dat de afstand tot de burgemeester groeit naarmate de gemeente groter is. In een kleine gemeente weten ze je snel te vinden. Ze staan letterlijk bij je op de stoep en als je door het dorp loopt, trekken ze je aan je jasje. Dat is ook wel leuk en het hoort er natuurlijk een beetje bij. Bij jullie zal dat in mindere mate voorkomen.”
Weterings: “Volgens mij heeft het te maken met de mate van stedelijkheid. In die zin is Haarlemmermeer bijzonder want we zijn een grote gemeente qua inwonersaantal, maar het is geen stad. Hoofddorp wel, daar wonen intussen 70.000 mensen. Door de anonimiteit in de nieuwbouwwijken wordt het bestuur moeilijker herkenbaar. Men verwacht een ander type burgemeester dan in dorpen van zo’n vierhonderd inwoners, die we ook hebben. Ik merk het bij mijn bezoeken aan zestigjarige huwelijken. In een dorp weet de hele straat ervan en leeft men mee met zo’n diamanten huwelijk. In onze nieuwbouwwijken is dat anders. Daar wordt het ook op prijs gesteld als de burgemeester op bezoek komt, maar er is meer afstand. In onze kleinere kernen moet je nog vaak uitleggen dat de gemeenteraad uiteindelijk de beslissingen neemt, en niet enkel de burgemeester.”
Theo Weterings (Tilburg, 1959) is sinds 2007 burgemeester van Haarlemmermeer. Deze gemeente in Noord-Holland telt ruim 140.000 inwoners en heeft 26 kernen, waarvan Hoofddorp de grootste is met zo’n 70.000 inwoners. Schiphol ligt binnen de gemeente. Weterings is lid van de VVD.
Sander Schelberg (Lisse, 1965) is sinds 2006 burgemeester van Teylingen. Deze gemeente in Zuid-Holland heeft ruim 35.000 inwoners en is een samenvoeging van Sassenheim, Voorhout en Warmond. De fusie vond plaats in 2006. Schelberg is lid van de VVD.
Gerrit Jan Gorter (Raalte, 1960) is sinds 2007 burgemeester van Zeewolde. Deze gemeente in Flevoland heeft circa 21.000 inwoners en is de jongste van Nederland. Zeewolde bestaat uit één dorp. Gorter is politiek onafhankelijk.
