Seks op school
Webcamseks, anaal of gewoon een beetje droogneuken. De jeugd waagt zich op steeds jongere leeftijd aan losbandige seks. Maar is dat ook echt zo? ‘Vanaf orale bevrediging vind ik het seks; dat is net zo intiem en dus hetzelfde.’
Tussen de dansende Patrick Swayze en Jennifer Grey, in de broeierige film Dirty Dancing uit 1987, zat een armlengte ruimte. De bleue hoofdrolspeelster Baby waszeventien jaar oud. Een kwart eeuw later is op die leeftijd de helft van alle scholieren met iemand naar bed geweest. En het dansen is expressiever en explicieter dan ooit. De ruimte tussen twee dansende lijven is tot nul gereduceerd. Dirty dancing heet ‘daggeren’ (Jamaicaanse Dolkdans, heftig doggystyle droogneuken, waarna doktoren hun handen vol schijnen te hebben aan gekneusde piemels en Pinoblauwe poezen) of ‘grinden’ (ook wel schuren), seks op de dansvloer met je kleren aan.
Bij de huidige generatie is op het gebied van seksualiteit meer veranderd dan alleen de benamingen. De jeugd is op jongere leeftijd seksueel actief en experimenteert veel meer. Losgeslagen kun je het echter niet noemen. In hun opvattingen zijn jongeren ook conservatief. Deze typeringen blijken niet alleen uit de in dit artikel gebruikte onderzoekscijfers uit 2005 en 2008, maar ook uit een rondgang langs twee vierde klassen havo en vwo. Onder 44 leerlingen (evenveel jongens als meisjes) van respectievelijk het Vechtstede College in Weesp en De Meergronden in Almere polsten we de seksuele moraal. De leerlingen zijn tussen de vijftien en zeventien jaar oud.
De sfeer in beide klassen is vanaf het begin opgelaten: we gaan het over seks hebben! Bovendien is het net grote pauze geweest. Het kost dan ook even tijd om de volumes naar beneden te krijgen en de aandacht op te eisen. ‘Tassen van tafel’ is op beide scholen een mantra die vaak herhaald moet worden. De rust komt tijdens het invullen van een vragenlijst. Tijdelijk, want sommige vragen leiden tot besmuikt gegiechel. De meiden wisselen ervaringen uit, de jongens grappen over de antwoorden. En sommigen maken stil hun werkje af. Wanneer een tafelblok formulieren heeft ingeleverd, zwelt het rumoer langzaam weer aan. De scholieren vinden, door de bank genomen, de vragenlijst ‘erg meevallen’ en hadden ‘erger’ verwacht.
We doen geen feitenonderzoek naar hun dagelijkse seksleven, maar willen een inkijkje in de seksuele moraal van deze jongeren. Hun seksgedrag is te bestempelen als vrij en vooruitstrevend: onze scholieren zoenden al op de basisschool. Seks zonder liefde kan – geen probleem. Maar tijdens de discussies in de klas blijken ze ook traditioneel: kijken naar een ander mag (‘Daar heb je ogen voor gekregen’), maar ‘de daad’ verrichten niet. Meisjes met een condoom op zak zijn ‘toch sletterig’.
Jongeren van nu gaan heel verantwoord om met seksualiteit. Bij de eerste keer seks gebruikt maar liefst 79 procent een condoom. “Nederlandse jongeren zijn seksueel de gezondsten van Europa; iets om trots op te zijn,” zegt Ineke van der Vlugt van de Rutgers Nisso Groep, het kenniscentrum voor seksualiteit dat regelmatig onderzoek doet naar seksuele gezondheid onder jongeren. “Nederland heeft een liberaal klimaat. Seksualiteit onder jongeren is hier meer geaccepteerd en bespreekbaar dan in andere landen. We hebben een traditie in voorlichting geven, en anticonceptie is voor iedereen beschikbaar.” Jos Poelman bevestigt: “Veertig procent gaat de eerste keer Double Dutch, waarbij condoom én pil gebruikt worden.” Hij is co-auteur van het boek Seks onder je 25ste. In het boek staan de resultaten van het grootste onderzoek tot nu toe dat de Rutgers Nisso Groep samen met Soa Aids Nederland uitvoerde naar de seksuele gezondheid van jongeren.
In de klassen zijn grote verschillen zichtbaar. Terwijl een meisje met een net iets te strakke spijkerbroek het hoogste woord voert over wat wel of niet sletterig gedrag is, lijkt een jongen vooraan in de klas meer aandacht te hebben voor zijn passer. Grapjes en stoere verhalen van de ene kant van de klas botsen op een muur van stilte aan de andere kant van de tafeltjes. Het is duidelijk dat het onderwerp van gesprek voor enkele meisjes gesneden koek is, voor een aantal jongens vooral veel nieuwsgierigheid oproept en voor een ander clubje jongeren nog een ver-van-mijn-bedshow is.
Bij driekwart van de jongeren verloopt hun seksuele carrière stap voor stap. Jongeren beginnen met zoenen, daarna gaan ze over op voelen en strelen, vingeren en aftrekken, en via naakt vrijen naar geslachtgemeenschap. Jongeren experimenteren meer, ook met orale en anale seks. Orale seks is een stap richting geslachtsgemeenschap. Anale seks volgt later bij zes procent van de seksueel actieve jongeren. Dat is een verdubbeling ten opzichte van tien jaar geleden. Jongeren hebben twee tot drie jaar nodig om van zoenen tot ‘de daad’ te komen. Reken maar uit, vanaf het moment dat dochterlief tongzoenend bij de voordeur betrapt wordt…
Op 13,5-jarige leeftijd heeft de helft van alle jongeren weleens gezoend. Jongens hebben meer ervaring in de jongste onderzoeksgroep (twaalf tot veertien jaar). De opmars van de meisjes begint vanaf dertien, veertien jaar, en met zeventien jaar hebben de meiden meer sekservaring dan de jongens. Onze vierdeklasscholieren zoenden een jaar eerder dan het nationale gemiddelde of verzuchten: “Dat weet ik echt niet meer, dat is zo lang geleden.”
Met de resultaten van het landelijk onderzoek wordt een aantal vooroordelen en vermoedens bevestigd. In willekeurige volgorde: het is waar dat vmbo-leerlingen eerder seks hebben dan havo/vwo-leerlingen. Daartegenover staat dat havo/vwo’ers vaker aan soloseks (masturbatie) doen. Lageropgeleiden nemen meer risico’s (geen condoom, grensoverschrijding) op seksgebied. Jongeren van Antilliaanse afkomst zijn veel met seks bezig. Gelovige jongeren zijn terughoudender met seks. Bij de eerste keer gebruiken ze minder vaak een condoom. En ja, de helft van de meiden heeft de eerste keer een oudere sekspartner.
Over dit punt worden we in Almere op het schoolplein na de les opgewacht door een groepje jongens. Het klinkt serieus, recht uit hun hart, maar ook jaloers en gefrustreerd. Dennis voert het woord: “Jongens die drie of vijf jaar ouder zijn dan wij en het dan met een meisje van vijftien doen, dat is pas sletterig!” Dat geldt voor het meisje, ook in een vaste relatie.
De aanname is dat jongeren ‘het’ tegenwoordig op veel jongere leeftijd doen en allemaal ‘vroegwijs’ zijn. Het grote seksonderzoek van Rutgers Nisso en Soa Aids Nederland leert dat de leeftijd waarop jongeren geslachtsgemeenschap hebben inderdaad gedaald is, maar toch ‘best meevalt’. Behalve als het je eigen kind is natuurlijk. De leeftijd waarop jongeren voor het eerst met elkaar naar bed gaan, is gemiddeld 16,7 jaar, de leeftijd die het meest voorkomt bij de vierdeklassen die wij bezochten. Op 17,3-jarige leeftijd heeft de helft van alle schoolgaande jeugd ooit seks gehad. Dat was tien jaar geleden nog vier maanden later, op 17,7 jarige leeftijd.
Is seks penetreren of is een beetje vrijen ook seks? Klaas heeft daar nog nooit over nagedacht. Volgens Stef is vrijen ‘een beetje voorspel’. Hanne bevestigt en passant de seksuele carrièrestappen: “Vanaf orale bevrediging vind ik het seks; dat is net zo intiem en dus hetzelfde.” Leerlingen hanteren hun eigen definities. Niels vindt het seks als je ‘seksueel contact met je geslachtsdeel’ hebt, Fenja stelt de grens bij ‘als hij of zij klaarkomt’. Voor Lauren gaat het om het ‘klassieke penetreergedoe’.
Verantwoordelijk zijn ze wel: vier op de vijf jongeren vrijen beschermd. Met je partner over anticonceptie praten of het kopen is geen taboe. Dat het niet altijd gebeurt, is wat anders. Kun je veilig vrijen zonder een condoom te gebruiken? Met de kennis zit het wel goed, gezien de reacties: “Is dit een strikvraag of zo?” Volgens Paco kan het ‘als je niet in soa’s gelooft en wel in God’. Het testen op seksueel overdraagbare aandoeningen (soa’s) wordt met regelmaat spontaan genoemd: dan kan het rubber weer af als het meisje aan de pil is. Als alternatief wordt droogneuken geopperd. Daan, met veertien jaar de jongste, weet ‘dat zelfs buiten de kerk zingen niet veilig is”.
Jongeren zijn tevreden over de (technische) voorlichting die ze op school krijgen. Op deze scholen was dat in de tweede klas. De school scoort dan ook het hoogst op de vraag wie voorlichting heeft gegeven, op de voet gevolgd door ouders. Andere manieren zijn via internet, boekjes, een vriend of vriendin of televisie. Spuiten & Slikken, het jongerenprogramma over seks en drugs van BNN, is bij de helft van de leerlingen helemaal niet bekend.
Jos Poelman van Soa Aids Nederland weet dat jongeren op internet zoeken naar informatie over seks, maar vooral over hun eigen lijf. “Onze website sense.info heeft na ruim een jaar al 725.000 bezoekers gehad; een regelrechte hit.” De best bezochte pagina is die met een animatie getiteld Ontdek je lichaam, waar je op ontdekkingsreis gaat naar fijne plekjes bij jezelf of bij je partner. “Bij onze Sense-infolijn blijkt dat zowel jongens als meisjes gemakkelijk over dit onderwerp praten en chatten. Dat ook zoveel jongens vragen stellen, hadden we niet verwacht”, zegt Poelman. “Ze hebben vragen over de stand van hun penis of de vorm van hun balzak.”
De meeste leerlingen gebruiken internet niet in combinatie met seks. “Ik ga alleen voor real life,” wordt gezegd. Toch kijkt tweederde van de Nederlandse jongens weleens naar porno. Kyra geeft toe een enkele keer een standje opgezocht te hebben. Sabina camt alleen “als mijn vriend zijn webcam aanzet”. “Geeft toch geen gelukkig gevoel,” meent Fenja als het over internetseks gaat terwijl ze ondertussen een sms’je typt op haar iPhone. Hanne vindt het echt iets voor mannen. Klaas is nog specifieker: “Dat is iets voor vieze mannetjes van 55-plus.” Terwijl twaalf van zijn medeleerlingen (jongens) zeggen ‘duistere sites tijdens soloseks’ te bezoeken. Stef is daar klaar mee: “De laatste tijd vind ik het niet meer zo leuk omdat alles hetzelfde is: overduidelijk nep en vrouwonvriendelijk.”
“De jeugdcultuur is sterk vercommercialiseerd,” signaleert Van der Vlugt van de Rutgers Nisso Groep. “Dit is te zien in de mediabeelden, de kleding en muziekstijlen waarin vooral meiden sterk geseksualiseerd worden.” Zo was er onlangs ophef over de voorgevormde bikinicups voor 10-jarige meisjes. Ze vlogen overigens de rekken uit. Achttien procent van de meiden geeft in het onderzoek aan bij de eerste keer seksuele dwang of ander grensoverschrijdend gedrag te hebben ervaren.
Zowel Van der Vlugt als Poelman is blij dat de minister van Onderwijs met de Tweede Kamer wil dat seksuele weerbaarheid en diversiteit worden opgenomen in de kerndoelen voor het onderwijs. Leerlingen van De Meergronden en het Vechtcollege zeggen geen problemen te hebben hun grenzen te bewaken: gewoon duidelijk ‘stop’ zeggen, is het meest gegeven antwoord. Of zoals Sabina (18) aangeeft: “Zelf stoppen, kleren aan en wegwezen.”
Webcamseks baart de professionals zorgen. “Vooral jongere meisjes worden overgehaald om voor de webcam iets seksueels te doen,” zegt Poelman. Volgens Van der Vlugt komt op internet terug wat ook in het dagelijks leven voorkomt: jongeren experimenteren met seksualiteit en zoeken grenzen op. “Sommige jongeren overzien de gevolgen van hun daden niet.” Die webcambeelden worden soms opgenomen en via internet verspreid zonder toestemming te vragen. Of de halve klas zit buiten beeld mee te kijken. Op internet staat een topvijf van ‘internetsoa’s’ waarvoor kinderen gewaarschuwd worden. Op humoristische wijze wordt uitgelegd hoe je ze herkent en wat de beste ‘voorbehoedsmiddelen’ zijn.
Meer jongeren doen makkelijker aan seks en ze denken er ook losser over. Vier van de zes jongeren hebben geen probleem met seks zonder liefde. Dat is een van de grootste verschuivingen in gedrag en opvattingen ten opzichte van tien jaar geleden. Destijds vond één op de zes jongeren dat geen probleem. Jongeren vinden houvast bij hun eigen gevoel. Dat geeft richting aan hoe ze zich opstellen of aan hun mening. Het gaat daarbij om eigen geluk en gelukkig zijn.
Twee leerlingen vinden dat je echt van iemand moet houden om met diegene te vrijen. Voor Niels staat dit vast, ‘behalve als je in het Red Light District bent’. Abel schrijft: “Anders ben je een smerig persoon.” Maar voor veruit de meeste leerlingen is het geen issue: de voorwaarden zijn dat het goed moet voelen, je moet er zelf honderd procent achter staan en vertrouwen in elkaar hebben. Je aangetrokken voelen tot de ander of op zijn minst een band hebben, wordt wel aanbevolen. De ervaring of verwachting is dat bij de eerste keer ‘houden van’ het wel specialer maakt.
“Maar als je dronken bent en het gebeurt toch, dan is het niet erg,” vindt Stef. “Je moet eigenlijk minstens een maand een relatie hebben,” vindt Freek, maar hij voegt er eerlijk aan toe: “Ik denk trouwens wel dat ik het zou doen als ik tijdens het uitgaan de kans zou krijgen.” Tamara heeft het over vriendschapsseks, en Kyra geloofde ‘vroeger’ wel in seks als pure liefde, maar vindt nu ‘dat seks soms ook vooral om lust kan draaien’.
Over vreemdgaan zijn de leerlingen bijna unaniem: kijken naar een ander mag, maar verder niets. Tenzij je een open relatie hebt of geen geweten. Bij het klassikaal discussiëren komt hun conservatieve ‘ik’ nog meer naar voren. De eerste antwoorden op de vraag wie het initiatief hoort te nemen, klinken geëmancipeerd: “Allebei toch,” en: “Maakt toch niet uit.” Volgens Nabila ‘werk je samen aan je relatie, je wisselt af’. Giechelend: “Maar niet op afspraak of zo, hoor.” Volgens Tamina komt het slecht over als zij de eerste stap zet. Fenja trekt zich daar niks van aan. “Ik weet toch zelf dat ik me niet gedraag als een slet?” Dat meisjes elkaar strenger de maat nemen dan jongens soms doen, blijkt wel uit het instemmende gemompel als Lauren opmerkt dat het niet zozeer gaat om jongens die meisjes in dat geval een slet vinden, maar vooral de meisjes onderling.
De reacties op de vraag wie verantwoordelijk is voor anticonceptie, zijn vergelijkbaar. De eerste uitroepen zijn: “Allebei natuurlijk.” Anticonceptie is voor beiden belangrijk. Het verschil is dat meisjes zwanger kunnen raken. Samira vindt dat je zeker zelf voor een condoom moet zorgen als meisje. “Mannen vergeten weleens dingen en ‘Oeps, ik ben zwanger’ is niet acceptabel. Je was er toch echt zelf bij.” Toch heeft Mijke liever dat hij condooms meeneemt.
Sabina is het met haar eens: “Ik ga toch geen dingen kopen die om zíjn lul heen moeten? Ik zorg voor de pil, hij voor het condoom. Stel je voor dat het condoom dat jij hebt gekocht niet past?” “Dan doe je die avond toch niks,” is het simpele antwoord van Tamara. Zij heeft ook liever dat een jongen een condoom meeneemt. Thuis zorgt ze voor de zekerheid wel voor een pakje Durex. Tamina vindt het verstandig als je een condoom meeneemt als je uitgaat. Freek vindt dit een ‘waarschijnlijk-ga-ik-neuken’-signaal en dus goedkoop. Heeft iemand een condoom bij zich als hij of zij naar de kroeg gaat? Een massaal ‘nee’ is het antwoord. Dennis vat de tendens samen: “Voor een jongen is het verantwoordelijk om een condoom bij je te hebben, voor een vrouw alweer sletterig.”
Hoe reageer jij als je beste vriend of vriendin je vertelt op hetzelfde geslacht te vallen? In Almere barst de discussie los. In Weesp brengen vooral de meiden een verhaal of ervaring naar voren. De jongens blijven doodstil. Hanne vond het een ongemakkelijk gevoel toen haar nichtje in de tent vertelde dat ze op meisjes viel. “Ik moest nog drie nachten samen met haar in die tent liggen! Gelukkig ging het ongemakkelijke gevoel diezelfde avond nog over.” Tijdens deze discussie beginnen veel zinnen met ‘als iemand daarin gelukkig is, moet-ie dat zelf weten. Maar…’ Of, zoals Kyra toegeeft: “Als mijn vriendin dat zou zeggen, zou ik – niet bewust, maar toch – minder close met haar omgaan.”
Conservatisme en ‘moet kunnen’ strijden om voorrang als het om homoseksualiteit gaat. Poelman signaleert dat het onderscheid tussen homo’s en hetero’s langzaam vervaagt. “Jongeren, vooral meisjes, fantaseren vaker dat ze het weleens met iemand van hetzelfde geslacht doen. Vergeleken met tien jaar geleden hebben heel wat jongeren hier ook ervaring mee. Maar ze noemen zichzelf geen homo.” Het heeft alles te maken met het experimenteren dat jongeren tegenwoordig meer doen. Het percentage dat zichzelf als homo of lesbo labelt, is klein: twee procent van de jongens en 1,3 procent van de meiden. Terwijl in Nederland het algemeen aanvaarde percentage onder volwassenen tien is.
De meisjes reageren toleranter dan de jongens, zoals de cijfers uit het onderzoek voorspellen. In de klas reageren de jongens helemaal niet of met: “Die is gestoord.” Klaas weet zeker dat vriendschap verandert als je maatje homo zegt te zijn.
Voor de meeste jongens wordt douchen na het sporten bijvoorbeeld dan toch een probleem. Het onderling uitchecken van elkaar wordt nagedaan, het rumoer zwelt aan; grappen over bukken en zeepjes vullen het lokaal. Alexandra merkt op dat ook homo’s kieskeurig zullen zijn en heus niet op iedereen vallen. Langzaam bedaren de leerlingen weer. Fenja verzucht: “En hierom is het dus zo knap als iemand durft te vertellen dat hij of zij op hetzelfde geslacht valt.”
Dennis kan uitleggen waarom hij zo’n bericht per definitie niet serieus neemt. “Je bent nu toch veel te jong om te beslissen dat je homo bent? Straks ben je een jaar later weer geen homo.” Pas na je puberteit, als je negentien of twintig bent, heb je goed kunnen nadenken en weet je het pas zeker. Dat is volgens hem de juiste leeftijd om jezelf officieel dat label op te plakken. Koert legt uit dat je geen homo ‘wordt’, maar ‘bent’. Saar werpt tegen dat je nu blijkbaar wel al kunt weten dat je hetero bent.
Fenja vindt mannelijke homo’s in elk geval leuker dan normale mannen. “Nou ja, normaal klinkt ook weer zo gek. Alsof homo’s geen normale mannen zijn, en dat bedoel ik ook weer niet.” Hoewel de jongens moeite lijken te hebben met homo’s, zijn lesbische meisjes een veel minder groot probleem. “Dat is toch zo,” daagt Sandra uit. “Bij het uitgaan vinden jongens zoenende meiden geil!” Ze wordt direct terechtgewezen door de jongens: “Nee, zoenende heteromeiden!”
De meeste namen zijn om privacyredenen gefingeerd.
