‘Help, ik ben verslaafd’
Voor alcoholisten en drugsverslaafden is de hulpverlening op niveau. Maar de hulp voor de oprukkende groep seksverslaafden verkeert nog in de pioniersfase. ‘Afkicken van vijftien jaar emotieloze seks is ontzettend moeilijk.’
‘Hoi, ik ben Maarten en ik ben seksverslaafd. Gisteren had ik een terugval.” Maarten (kort, blond haar, sportschoolfiguur en sympathieke oogopslag) kijkt een beetje schichtig om zich heen, naar de andere verslaafden in de kring. Jonge mannen en vrouwen die geen maat weten te houden met drank, drugs of seks. Op een zolderkamer van CrisisCare – een particuliere verslavingsinstelling – krijgen ze groepstherapie. Vijf mannen in het groepje hebben een seksverslaving. Het zijn heel gewone kerels, zeker niet het type ‘vies mannetje’ dat je voor je ziet als je aan iemand denkt die zich urenlang aftrekt bij pornofilms.
Maartens vriendin is bij hem weggegaan. “Ze vond het eerst nog prima dat ik porno keek en te veel zoop. Maar op een gegeven moment was ze het zat dat we alleen maar platte seks hadden.”
Tot gisteren was Maarten 48 dagen ‘clean’. Op zijn verjaardag ging het mis. “Een goede vriend kwam met zijn gezin bij me barbecueën. Heel gezellig, maar nadat ze naar huis gingen, voelde ik me plotseling heel eenzaam. En in plaats van iemand te bellen die me kon steunen, heb ik mijn gloednieuwe laptop, waarvan ik dacht dat ik hem nooit zou verpesten met porno, aangezet en ben ik op internet op zoek gegaan naar een spannend filmpje.”
De rasechte Amsterdammer baalt er overduidelijk van; hij praat schor en de tranen staan hem in de ogen. De groepstherapeut probeert hem op te beuren. “Dit is een waarschuwing, jongen. Je was een beetje ingeslapen, maar het is en blijft een verslaving. Je hebt een chronische ziekte. Je kunt het onder controle houden, maar het zal nooit helemaal verdwijnen.”
CrisisCare behandelt seksverslaafden op basis van het 12-stappenplan, dat bekend is van de Anonieme Alcoholisten. De verslaafden kunnen terecht in een kliniek, krijgen één-op-éénsessies met therapeuten en zoeken steun bij elkaar in groepssessies. Ze leren het gedrag dat hun verslaving aanzwengelt te herkennen en steeds een stapje voor te zijn.
Alles goed en wel, maar kan seks eigenlijk wel een verslaving zijn? Is het label ‘verslaving’ niet gewoon een mooi excuus voor vreemdgangers? Denk aan de golfer Tiger Woods, die zijn vrouw met een stoet aan knappe dames bedroog, maar na een openbare bekentenis en een enkeltje rehab toch weer salonfähig wordt. Of aan acteurs Charlie Sheen en David Duchovny, die hem voorgingen naar de sex rehab, maar in televisieseries (Two and a Half Men, Californication) mooi wel koketteren met hun hoge libido. Niet echt types die ‘seksverslaving’ een serieuze naam geven.
Cijfers over seksverslaafden zijn er niet. De onbeteugelde zucht naar seksuele bevrediging heeft nog geen plaatsje veroverd in de DSM-IV, de officiële lijst met psychiatrische aandoeningen. En op wat particuliere en christelijke verslavingsinstellingen na is er in hulpverlenersland weinig aandacht voor deze groep.
Toch bestaat seksverslaving wel degelijk, zegt Gertjan van Zessen, seksuoloog, therapeut en auteur van Seksverslaving, begrijpen en veranderen. Hij kan de hulpvraag van mensen bij wie seks een obsessie is geworden bijna niet meer aan. “Over seksverslaving wordt nogal eens lacherig gedaan, maar het is meer dan een doorgeschoten libido. Er is een dieperliggende oorzaak: seksverslaafden zijn onzeker, eenzaam, soms depressief en hebben een groot minderwaardigheidsgevoel. Ze voelen zich zo rot dat ze vluchten in emotieloze seks en zelfbevrediging.”
Seksverslaafden wíllen wel stoppen met al dat seksen en masturberen, maar kúnnen het niet. Hoe heftig het ook ingrijpt in hun dagelijks leven. Bram Bakker, psychiater bij SolutionS en eerder geïnterviewd in HP/De Tijd 26, ziet heel wat ellende voorbijkomen. Ook deze private verslavingsinstelling richt zich op het behandelen van seksverslaafden. “Ik heb al veel heftige verhalen gehoord. Van mannen die vier escortdames tegelijk bestellen of van kerels die zich op het werk stiekem aftrekken bij plaatjes van jonge meisjes. Omdat de prikkel steeds heftiger moet, zoeken ze urenlang op internet naar dat ene plaatje met bondage of sm-filmpjes. Vaak bouwen ze voor tienduizenden euro’s aan schulden op bij betaalde pornosites. Laatst hadden we nog een intake met iemand die samen met zijn vrouw een zaak heeft. Op zijn kantoor had hij zich maandenlang stiekem afgetrokken bij beelden van pornosites. Tot de creditcard van de zaak werd geblokkeerd; toen moest hij wel opbiechten.”
Bij SolutionS gaan de verslaafden eerst 28 dagen intern in een kliniek. Daar moet de omvang van de schade tot hen doordringen. Bakker. “En dat is niet niks. Het contact met de kinderen is compleet verstoord, hun partners vertrouwen hen niet meer en vaak zijn ze door hun lakse gedrag ook nog eens hun baan kwijtgeraakt. Een seksverslaving is net zo verwoestend als een drugsverslaving.”
Raoul (31) is zo’n seksverslaafde die er bijna aan onderdoor ging. In zijn bescheiden flat in Amsterdam vertelt hij, zenuwachtig en nog steeds een beetje beschaamd, hoe zijn obsessie voor seks al op jonge leeftijd begon. “Op mijn veertiende scheidden mijn ouders. Mijn vader was alcoholist. Echt contact met hem maken was altijd al moeilijk, maar na de scheiding verdween hij helemaal uit beeld. Net op de leeftijd dat ik mijn seksualiteit begon te ontdekken, ontbrak een van de belangrijkste personen in mijn leven. Al snel werd seks voor mij een vlucht uit de werkelijkheid.”
Als vijftienjarige jongen fietste hij elke dag naar cruiseparken, waar homo’s elkaar ontmoeten voor een vluggertje. “Ik rookte een joint om te ontspannen en wachtte af tot de eerste man het contact legde. Meestal duurde dat niet lang. In de bosjes hadden we seks en na de daad fietste ik weer snel naar huis. Mijn moeder had niets in de gaten. Toen ik wat ouder was, ging ik ook naar darkrooms en seksbioscopen. Ik was jong en dus gewild. Ik scoorde elke dag.”
Dat Raouls verslaving al op jonge leeftijd begon, is zeker niet uitzonderlijk, vertelt Bram Bakker. “Bij veel seksverslaafden is er op een of andere manier iets misgegaan in de vroege jeugd. Ze komen uit gezinnen waar het tonen van affectie niet vanzelfsprekend is. De vlucht naar seks als middel om zich beter te voelen ontstaat rond de puberleeftijd. Het begint met seksboekjes, maar doordat porno en sekscontacten op internet zo rijkelijk voorhanden zijn, gaat het helemaal mis wanneer ze die snoepwinkel eenmaal ontdekken.”
Raoul had zijn verslaving nog redelijk onder controle, tot hij tien jaar geleden de site Chatboy ontdekte, waar homoseksuelen seksafspraakjes maken. Al snel had hij de eerste chemsdate, een seksafspraak gecombineerd met drugs. “Ik kwam aan bij die vent en de lijntjes coke lagen al klaar op tafel. Dit was een heel ander verhaal dan jointjes. High door de cocaïne kon ik de hele nacht doorgaan, en de opwinding was veel heftiger.”
Door de combinatie van seks en drugs kreeg Raouls seksverslaving hem steeds meer in de greep. “Van tevoren wist ik nooit wat er zou gebeuren; dat maakte het zo spannend. En ik moest steeds opnieuw scoren. Na een sekssessie voelde ik me zo leeg, dat ik die leegte alleen kon dempen door weer beneveld te raken en een nieuwe man op te zoeken. Ik had steeds heftiger prikkels nodig om mijn sekshonger te stillen. Sm, vieze praat, viagra gecombineerd met coke of GHB… Ik kon niet meer zomaar een erectie krijgen; het moest kinky en met zware drugs, anders was er geen lol meer aan.”
Hij werkte als projectmanager bij een groot bedrijf, maar liep steeds meer de kantjes ervan af. “Ik was alleen maar bezig met scoren, kwam afspraken niet meer na en verzette bijna geen werk meer.” Op een gegeven moment pikte Raouls baas het niet meer. “Ik was het hele weekend doorgegaan. Op maandagochtend kwam ik thuis en ik was er zo slecht aan toe dat ik absoluut niet op mijn werk kon verschijnen. Ik meldde me ziek. Even later hing mijn leidinggevende aan de telefoon; wat er nou toch met me aan de hand was? Ik was zo uitgeput, dat er iets in me knapte. Ik gaf toe dat het helemaal niet goed met me ging, dat ik verslaafd was aan cocaïne. Maar dat ik ook seksverslaafd was, durfde ik niet te vertellen.”
Zijn baas meldde hem aan bij de Jellinek, en hij ging in behandeling. Maar zijn seksverslaving werd niet aangepakt. “Alcohol, drugs, daar gingen we mee aan de slag. Dat het verweven was met seks, daar hadden we het niet over. En uit schaamte sneed ik het onderwerp zelf niet aan.”
De behandeling was dan ook helemaal niet effectief. Al na anderhalve maand ging het weer mis. Op het werk rondde hij een groot project af en om dat te vieren, trok hij een fles whisky open die hij tot op de bodem leegdronk. “Vanaf dat moment ging ik nog erger los dan voorheen. ‘s Middags zorgde ik voor meerdere dates waar ik die nacht seks mee kon hebben. In het weekend kwam ik ‘s morgens thuis, trok meteen de fles open en ging beneveld op internet op zoek naar de volgende. Ik vermagerde, zag eruit als een zombie.”
Raouls verhaal over de gebrekkige hulpverlening staat niet op zich. Omdat het geen officiële verslaving is, staat de hulp nog in babyschoenen. Er zijn maar een paar plekken waar seksverslaafden terecht kunnen. Bij private instellingen zoals CrisisCare en SolutionS, waar ze soms duizenden euro’s kwijt zijn aan een eigen bijdrage. Of bij christelijke instellingen, die ervan uitgaan dat je je leven in handen van God moet leggen om te genezen. En verder zijn er een paar zelfstandig werkende psychologen, zoals Gertjan van Zessen, die zich erin hebben gespecialiseerd.
Seksverslaafden die bij Van Zessen komen, hebben vaak al aardig wat hulpverleners versleten. De gemiddelde behandeling is volgens hem te veel op de symptomen gericht. “Mensen leren hun probleemgedrag aan te pakken. Bijvoorbeeld als ze altijd op internet naar porno kijken, die sites te blokkeren. Daarmee pak je het dieper liggende probleem niet aan. Bovendien gaan veel instellingen uit van het ziektemodel; de verslaving is een aandoening, een stuk van jezelf dat je weg moet snijden. Maar bij deze groep is het slechte zelfbeeld de wortel van het probleem. Als je die mensen vertelt dat ze ziek zijn, blijft er nog minder van hun zelfvertrouwen over.”
Het zelfvertrouwen vergroten is het enige dat wél werkt, zegt Van Zessen. “Seksverslaafden zitten vaak diep in de put. Ze voelen dat ze hebben gefaald als partner, vader en minnaar. Daarom laat ik ze eerst antidepressiva slikken, om ze uit de ergste dip te halen. Daarna leer ik hoe je een goed gevoel kunt oogsten. Ik stimuleer ze kleine klusjes te doen; post wegwerken, een bosje bloemen voor hun vrouw meenemen. Dat lijkt onbenullig, maar zo voelen ze zich even trots. Vervolgens pakken we grotere zaken aan. De saxofoon komt weer van zolder, ze gaan een moeilijk gesprek aan met hun werkgever. Masseren hun vrouw zonder meteen met ze van bil te gaan. Allemaal kleine dingen die het zelfvertrouwen vergroten.”
Je zult maar met een seksverslaafde getrouwd zijn. Het overkwam Els. De 34-jarige onderneemster was net drie weken getrouwd met kunstenaar Rick toen ze toevallig op zijn laptop het icoontje van Second Life aanklikte. Tot haar schrik belandde ze midden in een virtuele sm-sessie. Argwanend lichtte ze zijn laptop door en ontdekte dat haar kersverse echtgenoot urenlang met andere vrouwen chatte over seks. Ze ontdekte filmpjes met gruwelijke verkrachtingsscènes. “Ik zag dat hij dagenlang uren achter elkaar met seks bezig was. Zelfs op mijn verjaardag had hij porno gekeken. En ik vond ook een lijst met prostituees bij ons in de buurt, met hun foto’s en telefoonnummers erbij…”
Toen Els Rick ermee confronteerde, ontkende hij eerst. Maar zij had alle beelden gesaved en uitgeprint. “Toen moest hij het wel toegeven. Hij vertelde dat hij al vanaf puberleeftijd geobsedeerd is door seks. Ik had niks aan hem gemerkt. Hij was wel heel vaak met zijn gedachten ergens anders, maar ik dacht (sic) dat het bij hem hoorde.”
Els zette Rick eerst buiten de deur. Maar toen ze op de site van Kostbaar Vaatwerk terechtkwam, een zelfhulpgroep voor partners van seksverslaafden, drong tot haar door dat haar man ziek was. “Hij mocht terugkomen, als hij tenminste aan het probleem wilde werken.”
De twee zochten hulp. Rick deed een internetcursus met een christelijk uitgangspunt. “Dan moest hij invullen dat hij zijn leven in de handen van God legde. Dat deed hij dan maar, ook al is hij niet gelovig.” De psycholoog bij wie ze terechtkwamen, had totaal geen verstand van seksverslaving. Rick vertelde dat hij, voordat hij Els ontmoette, soms maandenlang bijna zijn bed niet uitkwam. Hij keek dan porno en trok zich af, bestelde een pizza, at die op en ging dan het internet weer op. “Hij baalde van zichzelf en zijn obsessie, maar kon er toch niet mee stoppen.” Toch presteerde de psycholoog het om Ricks gedrag te bagatelliseren. “Hij zei dat alle mannen naar porno kijken, dat ik me niet zo druk moest maken. Terwijl Rick net had aangegeven dat hij het niet in de hand heeft! Door die psycholoog is hij gesterkt in het idee dat ik een mythisch beeld van de liefde heb. En ondertussen zit ik met een enorme woede en wantrouwen. Hij zegt bijvoorbeeld dat hij nooit naar de hoeren is geweest, dat hij die lijst met prostituees alleen had om bij te fantaseren. Hoe kan ik dat nou geloven? En hoe weet ik nou dat hij het nooit meer zal doen?”
Hun seksleven ligt helemaal overhoop. Els: “Ik wil wel seks hebben met mijn man, maar ik krijg die beelden steeds maar niet uit mijn hoofd. We hebben afgesproken dat we elkaar eerst een tijdje alleen maar aanraken en masseren, zonder seks te hebben. Dat helpt. Gelukkig ben ik mezelf, zoals veel andere vrouwen van seksverslaafde mannen, niet onaantrekkelijk gaan vinden. Ik weet dondersgoed dat die verslaving niet aan mij ligt.”
Dat is nogal eens anders. Psychiater Bram Bakker vertelt dat als het goed komt, het weer opbouwen van een goed seksleven vaak een enorm probleem is. De partner is heel onzeker geworden. Daar komt nog eens bij dat seksverslaafden de daad helemaal los zijn gaan zien van intimiteit. “Ook bij seks met hun vrouw zijn ze erop gericht om zo snel mogelijk klaar te komen. Raggen, en dan na de daad snel de broek weer aan. Ze halen eerst die pornobeelden in hun hoofd, anders lukt het niet eens. Het is iets mechanisch geworden, en eigenlijk moeten ze seksueel helemaal opnieuw worden opgevoed. Ze mogen bijvoorbeeld alleen seks hebben met hun vrouw als daar eerst voorspel bij komt kijken.”
Dat mechanische herkent ex-seksverslaafde Raoul als geen ander. “Ik heb ruim 150 seksdates gehad, maar ben nog nooit echt verliefd geweest op een man.” Wonder boven wonder is Raoul twee jaar geleden helemaal op eigen kracht van zijn verslaving afgekomen. Hij kreeg steeds meer moeite om seksdates te vinden (“Ja, misschien kwam dat wel omdat ik erbij liep als een zombie”). Hij bracht soms avonden alleen door. “Ik zoop me dan maar bewusteloos om de leegte te vergeten. Ik voelde dat het zo echt niet meer kon. Het moest afgelopen zijn met de roofbouw op mijn lichaam en geest. “
Raoul besloot cold turkey te stoppen. “Ik sloot me op in mijn slaapkamer, tot de behoefte om een fles whisky achterover te slaan verdween. Daarna probeerde ik zo goed mogelijk voor mezelf te zorgen. Ik ging elke dag naar de sportschool, mediteerde, sprak af met vrienden en kwam die afspraken nu ook echt na. Wilskracht was voor mij de sleutel om te stoppen. Ik ben nu twee jaar verslavingsvrij, maar ben wel nog altijd bang dat ik een terugval krijg.”
Helemaal normaal is Raoul nog steeds niet. “Sinds ik gestopt ben met mijn seks-/drugsverslaving, heb ik één keer een korte relatie gehad. Dat werkte totaal niet. Het is voor mij nog steeds moeilijk om te genieten van seks, zonder drugs en extreme prikkels. Vijftien jaar lang heb ik alleen maar emotieloze seks gehad. Daarvan afkicken is misschien nog wel het moeilijkst.”
De namen van de (ex-)seksverslaafden en Els zijn om redenen van privacy gewijzigd.
Gertjan van Zessen: Seksuoloog en therapeut gespecialiseerd in seksverslaving.
www.vanzessen.com
De Driehoek: Christelijke instelling die hulp biedt bij seksverslaving.
www.dedriehoek.nl
CrisisCare: Private verslavingsinstelling; werkt volgens het 12-stappenplan dat ook bekend is van de Anonieme Alcoholisten.
www.crisiscare.nl
SolutionS: Instelling met privékliniek en samenwerking met sex rehabs in het buitenland.
www.addiction-solutions.nl
Kostbaar Vaatwerk: Site voor partners van seksverslaafden.
www.kostbaarvaatwerk.nl
Hannie van Rijsingen: Seksuoloog gespecialiseerd in seksverslaving.
www.hannievanrijsingen.com
SLAA: Anonieme Seks- en Liefdeverslaafden. Christelijke zelfhulpgroep, gebaseerd op anonieme alcoholisten.
www.slaa-nederland.nl
