Spring naar de content

Levensmoe

De dood van acteur Antonie Kamerling heeft suïcide weer eens midden in de belangstelling gebracht. Voor buitenstaanders is zelfdoding vaak iets lugubers en in elk geval nauwelijks te begrijpen, maar wat weten we er nu eigenlijk van? Zeven vragen en antwoorden.

Gepubliceerd op: Geplaatst in de volgende categorieën:
Geschreven door: Mark Traa

Waar hebben we het over?Over ongeveer één procent van alle sterfgevallen in Nederland. Dat lijkt misschien weinig, maar onder twintigers is zelfdoding, op verkeersongevallen na, de belangrijkste doodsoorzaak. Er sterven in Nederland meer mensen aan suïcide dan aan aids. In totaal gaat het om circa vijftienhonderd mensen per jaar; duizend mannen en vijfhonderd vrouwen. En dat zijn dan alleen de gesláágde gevallen: het aantal pogingen loopt tegen de honderdduizend. Vijftienduizend mensen belanden er jaarlijks mee op de spoedeisende hulp van het ziekenhuis. Veertig procent van de mensen die een suïcidepoging overleeft, probeert het binnen enkele jaren opnieuw.

Waarom doden we onszelf?

Dat ligt natuurlijk voor iedereen anders, maar er zijn wel algemene dingen over te zeggen: suïcideplegers zijn doorgaans uiterst negatief over hun toekomst, ze zien zich niet in staat het tij te keren, ze willen het niet meemaken dat zijzelf of hun omgeving verder achteruitgaan, ze willen anderen niet langer belasten. In veruit de meeste gevallen gaat het om mensen met een psychiatrisch ziektebeeld, zoals een zware depressie, die willen worden verlost van de verschijnselen die daarmee gepaard gaan. Vrijwel altijd zijn er meerdere oorzaken: een (dreigende) relatiebreuk, het overlijden van een dierbare of andere psychische problemen; ongeveer de helft van de suïcideplegers was op het moment van overlijden in behandeling door de geestelijke gezondheidszorg.

Hebben we altijd evenveel zelfdodingen gehad? Nee. In de jaren zeventig zagen we een opvallende stijging. Onderzoekers denken dat dit te maken had met de toenemende ontkerkelijking en individualisering van de samenleving. Vanaf het midden van de jaren tachtig gaat de grafiek weer langzaam omlaag. Vermoedelijk komt dit mede door de betere levensomstandigheden van ouderen en door de professionalisering van de hulpverlening. Alleen in de groep middelbare mannen gaat het nog mis: daar neemt het aantal suïcidegevallen juist toe. We zitten met negen zelfdodingen per honderdduizend inwoners overigens ruim onder het Europese gemiddelde van elf per honderdduizend. De landen waar procentueel gezien de meeste zelfdodingen plaatsvinden zijn Litouwen, Hongarije en Letland.


Zijn er risicogroepen?

Mannen plegen veel vaker zelfmoord dan vrouwen. Vermoedelijk, zo denken onderzoekers, speelt een rol dat vrouwen meer sociale contacten hebben en eerder hulp zoeken; mannen zouden meer prestatiegericht zijn en hun (on)geluk hier sterker van laten afhangen. Overigens beroven getrouwde mensen zich beduidend minder vaak van het leven dan gescheidenen: het suïciderisico van de laatste groep is vier tot vijf keer hoger. Het lagere risico geldt ook voor heterojongeren ten opzichte van jonge homo’s.

Onder Nederlanders van allochtone komaf zijn zelfdodingscijfers het hoogst bij Surinaamse mannen, op de voet gevolgd door West-Europese allochtonen en mannen uit Zuid- en Oost-Europa. Onder allochtonen uit Turkije en Marokko wordt relatief weinig suïcide gepleegd, hoewel Turkse meisjes volgens een recent onderzoek aan de VU wel vaker (15 procent) een poging doen dan Nederlandse (10 procent). Het is bekend dat psychiatrische aandoeningen en depressies naar verhouding vaker voorkomen bij Surinamers en Antillianen, en verder veronderstellen onderzoekers dat de culturele verschillen en de aanpassingsproblemen aan de Nederlandse samenleving een rol spelen. Maar dan is het weer des te opmerkelijker dat zelfdoding onder Marokkaanse mannen in Nederland zo weinig voorkomt. Daar is nog geen goede verklaring voor.

Waar wordt het meeste suïcide gepleegd?

Zelfdoding is niet gelijkmatig over het land verdeeld. Dat is logisch omdat de bevolkingsopbouw niet overal hetzelfde is: in Groningen wonen relatief veel alleenstaande veertigers en vijftigers, hetgeen zich vertaalt in een hoger suïcidecijfer. Maar in andere provincies met veel zelfdodingen wonen helemaal niet meer middelbare single mannen. In Drenthe bijvoorbeeld, de provincie met de meeste zelfdodingsgevallen per honderdduizend inwoners, biedt de bevolkingssamenstelling geen verklaring. Wat dan wél, is moeilijk te zeggen. Er wonen relatief meer ouderen in Drenthe, maar ook dat verklaart het verschil met de andere provincies niet helemaal. De minste zelfdodingen vinden we in Flevoland: in dit geval speelt zeker een rol dat de bevolking jong is vergeleken met elders. Vooral in Noord-Brabant en Limburg is het aantal zelfdodingen toegenomen. Er zijn onderzoekers die zeggen dat dit met de ontkerkelijking te maken heeft: het sociale houvast binnen de katholieke kerk zou mensen voor zelfdoding behoeden.


Lange tijd werd er in Nederland in ‘de provincie’ relatief meer suïcide gepleegd dan in de grote stad. Daarin weken we af van het buitenland. Dat patroon is nu omgedraaid. In grote gemeenten zien we naar verhouding meer zelfdodingen dan in kleine. In het geval van Amsterdam is dat niet zo gek: daar wonen veel alleenstaande middelbare mannen – dé risicogroep.

Hoe doden we onszelf?

In Nederland doden veruit de meeste mensen zichzelf door ophanging, verwurging of verstikking. De helft van de mannen en een derde van de vrouwen pakt het zo aan. Vergiftiging door bijvoorbeeld medicijnen staat op twee, maar vrouwen doen dat wel veel vaker dan mannen. Verdrinking als zelfdodingsmethode is in de loop der jaren steeds minder in zwang geraakt. Ongeveer 12 procent springt voor een voertuig – in de meeste gevallen is dat een trein. In Nederland sprongen vorig jaar 219 mensen voor de trein; in tweehonderd gevallen slaagde de suïcidepoging. Bijna de helft van de spoorsuïcides vindt plaats bij een overweg, een kwart bij een perron en 11 procent bij een spoorviaduct. Binnen de EU hebben we in Nederland de meeste spoorsuïcides, vermoedelijk vanwege ons fijnmazige railnetwerk. Al die acties samen leiden jaarlijks tot vijfhonderd uur blokkades van spoortrajecten, becijferde Prorail. Maar dat terzijde.

Hoe moet ik iemand met zelfdodingsgedachten helpen?

In veruit de meeste gevallen gaat het niet om plotselinge acties (dan is de politie bellen een optie) maar om een voornemen dat geleidelijk aan kracht wint. Het is goed mensen te wijzen op de vele vormen van hulpverlening, die met of zonder verwijzing van de huisarts toegankelijk zijn. Sinds een jaar bestaat er ook de mogelijkheid om via de internetsite www.113online.nl hulp te zoeken.