Bloederig vermaak

De vorige week live op de televisie uitgezonden open-hartoperatie is voorspoedig verlopen. Een hele opluchting. Van tevoren maakte arts en commentator Rob Oudkerk in De Wereld Draait Door zich zorgen dat de chirurg van dienst onder stress zou komen te staan met een miljoenenpubliek dat op zijn vingers keek, waardoor de kans op fouten zou toenemen, maar dat viel reuze mee. Chirurgen zijn niet anders gewend dan opereren met een camera erbij – de opnames worden gebruikt voor onderwijsdoeleinden –, dus daar worden ze niet zenuwachtig van. Bovendien is zo’n hartklepvervanging inmiddels een routine-ingreep die niet veel meer voorstelt dan loodgieterswerk, maar dan iets verfijnder. Niets aan de hand dus, behalve dan voor belangstellende kijkers de thrill van een live-uitzending.

Er worden zo veel programma’s uitgezonden in de medische realitysfeer dat een hartoperatie er ook nog wel bij kan. Wie zijn kick haalt uit medische porno kan dagelijks terecht bij programma’s waarin huisartsen en specialisten consult geven aan echte patiënten bij de spoedeisende hulp of op andere ziekenhuisafdelingen.

Medische televisie valt formeel onder informatie. De makers ervan zullen altijd ontkennen dat het gaat om spanning en sensatie, dan wel om een snotterig feelgood-effect: nee, ze willen dat kijkers iets opsteken. Ook Jan Slagter, directeur van Omroep Max, hield vroom vol dat educatie van het publiek het enige oogmerk was. Het bekijken van de uitzending zou volgens hem ertoe bijdragen dat mensen minder angstig zouden zijn voor operaties in het algemeen en voor hartoperaties in het bijzonder. Daarnaast zou het publiek door het gadeslaan van de operatie ertoe aangezet worden om maatregelen te treffen ter voorkoming van hart- en vaatziektes door gezonder te gaan leven en zich bijvoorbeeld minder aan cholesterolspiegelverhogend voedsel te buiten te gaan.

Beide doelstellingen lijken uiterst dubieus. Tussen het beeld van een bloederig kloppend hart dat met een karafje ijswater wordt stilgezet en de routine van drie keer per week friet met frikadellen gaapt een brede kloof, die niet eenvoudigweg met voorlichting valt te overbruggen. Oké, er bestaat een verband tussen ongezonde leefgewoontes en hartfalen, maar er zou ook een geheel tegengestelde boodschap kunnen worden gedistilleerd uit het vertonen van deze fluitje-van-een-cent-operatie: als het allemaal zo makkelijk gerepareerd kan worden, wat let ons dan om nog een extra zak chips open te trekken?

Operaties bekijken is geen effectief middel om angst te verminderen. Iedereen die moet worden geopereerd is bang. Terecht, want ook al worden er jaarlijks duizenden soortgelijke operaties met succes uitgevoerd in den lande, er bestaat altijd een kans dat het niet goed afloopt. Precies weten hoe een en ander in zijn werk gaat, helpt niet tegen deze angst, want je bent als patiënt onder narcose en wat de artsen onderwijl met je lichaam uitspoken, kun je toch niet in de gaten houden. Het voegt niets toe om van tevoren op de hoogte te zijn van de details van het medisch handelen. Neem een bevalling. Van tevoren begreep ik niet hoe een baby door zo’n nauwe doorgang kon. Boeken gelezen, filmpje gezien, ik werd er niet wijzer van. Zelfs met drie bevallingen achter de rug begrijp ik nog steeds niet hoe zoiets groots door zoiets kleins heen kan. Maar goed, ik hoef het niet meer te begrijpen, want de ervaring heeft geleerd dat het kan.

Het vertonen van operaties aan een lekenpubliek houdt de mythe van de mondige patiënt in stand, die over alles tot in de puntjes wil worden geïnformeerd. In werkelijkheid willen patiënten de snelste weg naar beterschap en zijn ze maar al te graag bereid op de kennis en vaardigheden van de arts te vertrouwen zonder te worden lastig gevallen met teveel technische details of statistieken waar ze toch geen kaas van hebben gegeten.

In Amerika kunnen mensen gratis hun ogen laten laseren, mits ze plaatsnemen in een etalage, zodat voorbijgangers zich aan de ingreep kunnen vergapen. Ook kunnen mensen zonder ziekteverzekering toch worden geopereerd als ze een lokale tv-zender toestemming geven voor de uitzending ervan. Van dergelijke praktijken zou in Nederland schande worden gesproken. Zowel in het Nederlandse als het Amerikaanse format is sprake van commerciële exploitatie van medisch handelen. Maar in het Amerikaanse geval wordt er in ieder geval niets zalvends gezegd over voorlichting, omdat iedereen weet wat het is: amusement.