Zakenlui aan de bal
Cowboys met clubliefde en veel te grote dromen dreven Feyenoord, AZ en Vitesse de financiële afgrond in. Nu vallen ze ten prooi aan bikkelharde zakenlieden die rendement eisen op hun reddingsacties. De oplossing: keihard bezuinigen en clubs écht gaan leiden als een bedrijf.
Pim Blokland is een held. Dat is de mening van de gemiddelde Feyenoord-supporter op 28 oktober, de dag waarop bekend wordt dat Blokland, samen met andere zakenmensen om hem heen, zeventien miljoen euro in de club investeert. “Mensen met hart voor de club,” noemt Feyenoord-directeur Gudde deze groep ‘Vrienden van Feyenoord’ op een persconferentie. “Deze mensen hebben maar één doel voor ogen: Feyenoord redden.” Een aantal fans gaat nog een stapje verder en zet een site op, waar de redder van de club door fans kan worden geëerd en bedankt. Want: “Deze gulle gift van Pim Blokland en consorten verdient natuurlijk een ontzettend groot dank-je-wel.”
Zo kort na de historische 10-0-nederlaag tegen PSV is het begrijpelijk dat een investering in Feyenoord de supportersharten doet overslaan. Maar van een gulle gift is geen sprake. Feyenoord had en heeft gewoon een forse schuld bij Blokland en andere investeerders. Geheel volgens zakelijke normen wordt daar rente over geheven. Zeventien miljoen van die schuldenlast, in totaal 43 miljoen, is nu kwijtgescholden in ruil voor ongeveer een kwart van de aandelen in de club. De investeerders zijn bezig nog meer geld op te halen. Komen ze aan dertig miljoen, dan krijgen ze daarvoor 49 procent van alle Feyenoord-aandelen in handen. Bovendien krijgen ze nu twee, en bij dertig miljoen zelfs drie zetels in de Raad van Commissarissen. Zelfs zonder meerderheid heeft een grootaandeelhouder met drie zetels in de Raad natuurlijk invloed.
Bovendien valt er te twisten over de door Gudde voortdurend gebruikte term ‘kapitaalinjectie’. De schuldenlast wordt kleiner, dus de te betalen rente ook. Maar er gaat geen euro rechtstreeks naar de clubkas en het aankopen van spelers is voor de naar de staart van de ranglijst afgezakte club nog steeds onmogelijk. En verboden, trouwens, omdat Feyenoord door de KNVB is ingedeeld in de beruchte ‘categorie 1’ en daarmee feitelijk onder curatele staat.
Terence Vink is fiscaal advocaat en adviseur van veel voetballers en spelersmakelaars. Volgens hem geven de profclubs op dit moment veel te makkelijk aandelen uit handen aan allerlei zakenlui. Bijna alle clubs in de Eredivisie kampen door de slechte transfermarkt en de volledig uit de hand gelopen salarissen met torenhoge schulden. Hoe kom je daar nog uit? De clubs kennen maar één manier, meent Vink: “Ze hebben met allerlei investeringsfondsen hun zakelijke netwerk al volledig uitgehold, dus echt nieuw geld aantrekken lukt niet meer. Dan heeft zo’n club nog maar één ding te bieden: aandelen. Clubs moeten zichzelf dus gaan weggeven om uit de schulden te komen.”
Hij wijst op een opmerkelijk feit in de jaarcijfers van de grootste club van Rotterdam. “Feyenoord heeft het nu steeds over een schuld van 43 miljoen euro, maar ik durf te zeggen dat het veel meer is. Kijk maar eens goed naar de jaarrekening. In de ‘overlopende passiva’ zit nog eens veertien of vijftien miljoen schuld. Dit is window dressing.” Zijn stelling: als Feyenoord zou laten zien hoe slecht de situatie écht is, wordt de club nog oninteressanter voor investeerders en een dankbare prooi voor andere clubs die spelers voor een appel en een ei willen weghalen.
Saillant detail is dat de schuld van Feyenoord aan Blokland vooral te danken is aan eerdere, mislukte investeringsmodellen. Sinds 2007 heeft de club op minstens vijf manieren geprobeerd nieuw geld te werven. De Talent Pools 1 en 2, de Beloftenpool en het Feyenoord Investeringsfonds 2008 zorgden voor cash om nieuwe spelers te halen, maar dat had nooit het gewenste resultaat. Dure oude spelers als Makaay, Van Bronckhorst en Hofland brachten niet het gedroomde sportieve succes en veelbelovende aankopen als El Ahmadi en Sekou Cissé verdwenen naar de bank of in de lappenmand. Als vaste kracht in de businessclub rond Feyenoord droeg Pim Blokland steevast zijn steentje bij. Gevolg: de schuld van de club aan de zakenman liep steeds verder op en door de malaise werd de kans dat die ooit afbetaald zou worden steeds kleiner. Met financieel plan nummer zes heeft Blokland dus gewoon eieren voor zijn geld gekozen. Vink: “Pim Blokland is geen held maar een slimme zakenman die een inferieure vordering heeft omgezet in aandelen. De massa ziet deze mensen als redders, maar als het uit vrijgevigheid ontstaat, kun je beter een schenking doen. De groep-Blokland wil minimaal het geïnvesteerde geld terug en bij voorkeur met een goed rendement.”
Het is een nog weinig benoemde trend in het profvoetbal, maar door dit soort omzettingen van schulden in aandelen krijgen zakenlieden een steeds sterkere greep op de sport. Dat brengt enorme risico’s met zich mee voor de clubs, meent Vink. “Ik maak me zorgen over de onderhandelingspositie van clubs. Het is overduidelijk dat Feyenoord, op een sportief en financieel dieptepunt, een heel beroerde onderhandelingspositie had tegenover de groep-Blokland.” Cijfers onderstrepen dat beeld. Nog niet zo heel lang geleden werd de waarde van Feyenoord geschat op honderd miljoen euro. Vorig jaar nog becijferde de site transfermarkt.de dat alleen de spelersselectie van de club al een waarde had van 65,5 miljoen. Nu kan de halve club dus voor dertig miljoen euro gekocht worden. De waarde van Feyenoord is duidelijk gedaald.
Een voorbeeld van een club die zelfs al meerdere malen in particuliere handen is gekomen, is Vitesse. De club uit Arnhem werd in augustus gekocht door een Georgiër die hier zo onbekend is dat de media er nog altijd niet uit zijn of hij nu Jordania of Zjordania heet. De man werd in eigen land al verdacht van grootscheepse belastingontduiking. De Georgiër nam de aandelen over van de Gelderse zakenman Maasbert Schouten.
Schouten, rijk geworden met kredietverstrekker AFAB, kocht enkele jaren geleden twintig procent van de aandelen voor een bedrag van 2,8 miljoen euro. Daarna leende hij de club nog eens 1,2 miljoen, maar daarvoor vroeg hij wel alle overige aandelen als zekerheid. Vitesse kon niet op tijd aflossen en opeens was Schouten volledig eigenaar van de club, voor niet meer dan vier miljoen euro. Het gebeurde zo stilletjes dat zelfs de KNVB het niet in de gaten had. Hoeveel Jordania – laten we het daar maar op houden – voor Vitesse heeft betaald, is niet officieel bekendgemaakt, maar het getal van acht miljoen doet hardnekkig de ronde. Als dat klopt, is Vitesse voor Schouten dus een uitstekende investering geweest.
Clubs die volledig in private handen komen, lopen een risico: hun lot kan geheel of gedeeltelijk verbonden zijn met dat van hun eigenaar. AZ heeft de zure vruchten van zo’n constructie al geproefd na de ondergang van Dirk Scheringa’s DSB Bank. In Den Haag is het nu onrustig rond ADO. Daar heeft zakenman Mark van der Kallen de touwtjes stevig in handen. De grootaandeelhouder in de Thieme Media Groep, actief in de drukkerijsector, is weliswaar op papier niet de eigenaar van ADO Den Haag, maar hij is wel de enige bestuurder van de stichting waarin die aandelen zijn ondergebracht. Hij is bovendien de baas van de NV ADO Den Haag en – via zijn bedrijf HP Beheer BV – de belangrijkste investeerder in ADO. In 2009 sloten vier partijen een overeenkomst die de nijpende financiële situatie van ADO moest oplossen. Aan de ene kant stond de gemeente, die tien miljoen euro betaalde om het hoofdgebouw van het voetbalstadion over te nemen en zo de grootste nood te lenigen. Aan de andere kant moest getekend worden door de Stichting Stadion Ontwikkeling (SSO), de NV ADO Den Haag en de BV HP Beheer. Dat leverde drie keer dezelfde handtekening onder het contract op: die van Van der Kallen.
In een interview met de site adofans.nl, in januari 2010, deed de zakenman zelf nog wat luchtig over zijn verwevenheid met de club. “Ik heb een eigen bedrijf, de Thieme Media Groep, dat gerund moet worden. Dat probeer ik zo goed mogelijk te leiden en uiteindelijk heeft ADO daar ook profijt van.” De vraag is of het dan niet logischerwijs andersom geldt: als het de Thieme Media Groep en Van der Kallen slecht gaat, kan dat dan ook zijn weerslag hebben op de voetbalclub? Een relevante vraag, zeker gezien het feit dat kort na deze uitspraak vijf bedrijven uit de Thieme Media Groep failliet gingen, en later in 2010 surseance moest worden aangevraagd voor nog eens zes andere.
ADO Den Haag haast zich nu te zeggen dat dat geen invloed kan hebben op de club. Voorlichtster Nathalie Nuiten: “Mark van der Kallen is bestuurder van de SSO en commissaris bij ons. Dat laatste is een vrijwillige functie en in zijn geval een logische combinatie omdat hij de financiële kant van het voetbalbedrijf in zijn portefeuille heeft, en dus aanwezig is bij contractbesprekingen om de financiële kant te bekijken. Wij ervaren zijn aanwezigheid in ieder geval niet als te veel rollen.”
Toch is het opmerkelijk dat de man die ooit geld in de club pompte blijkbaar vervolgens ook zelf bepaalt wat er mee gebeurt.
Vink betwijfelt bovendien of elk risico voor de club is weggenomen. “Er zijn nu geluiden over mogelijk wanbeleid bij Thieme. Dan kan het zijn dat de holding daarboven bestuursaansprakelijk wordt gesteld. Ik heb geen volledig inzicht in de verbanden tussen de verschillende bedrijven en stichtingen, maar je kúnt in een situatie komen waarin een holding wordt aangesproken en aandelen in een voetbalclub nog het enige bezit zijn. Dan gaan die gewoon het faillissement in en kan de curator ze verkopen aan de hoogste bieder.”
Op de site HagueCityFirm.nl hebben ongeruste supporters al een open brief aan Van der Kallen geplaatst. Onder de kop ‘Moeten we ons zorgen maken Mark?’ stellen ze vragen over mogelijke imagoschade en de financiële situatie van hun club, die sportief gezien juist een bloeiperiode doormaakt. Ze hopen op een reactie van Van der Kallen zelf, maar die is er tot op heden niet gekomen.
Eén ADO-fan heeft op de site nog een zinnige opmerking geplaatst: “Sponsoren zullen nu wel even wachten om in te stappen.” Geen gekke gedachte: veel sponsors, vooral regionale, willen geld steken in een club, niet in een project van een andere zakenman en zeker niet als diens toekomst er somber uitziet. De binding met bedrijven in de regio kan verloren gaan. Neem opnieuw Vitesse, waar de nieuwe eigenaar trainer Theo Bos, ‘kind van de club’, liet vervangen door een onervaren Spanjaard. Daarnaast haalde hij een aantal jonge Georgiërs naar Arnhem, plus wat spelers die zijn vriend Roman Abramovitsj als eigenaar van Chelsea even niet nodig had. Vink: “Ik kan me voorstellen dat je als sponsor dan toch ook denkt: waar zit ik nou naar te kijken? Waarom gooi je je identiteit zo te grabbel?”
De motivatie van Jordania kan hij wel volgen. “Hij wil blijkbaar van Vitesse een handelshuis maken en zo zijn geld terugverdienen.” Maar als fan ben je geen aanhanger van een handelshuis, maar van een club. Vink ergert zich aan de houding van de KNVB, die aan alle kanten strengheid uitstraalt, maar feitelijk tandeloos is. “Neem zo’n Vitesse-deal. Die kan de KNVB helemaal niet tegenhouden, alleen achteraf controleren. En hoe controleer je de afkomst van het geld van Jordania, in Georgië? De mensen van de KNVB hebben een half ochtendje vragen gesteld bij Vitesse en dat was het. Ze vonden het wel gezellig.”
Bij de overeenkomst tussen ADO Den Haag en de gemeente was de KNVB in het geheel niet betrokken.
Om echte oplossingen te vinden, moet eerst eens goed naar de oorzaken gekeken worden, meent Vink. “De tendens is dat clubs door wanbeleid in deze situatie zijn gekomen.” Hij verbaast zich over de manier waarop clubs worden bestuurd. “Directeur Rik van den Boog verdient bij Ajax 350.000 euro per jaar, twee andere bestuurders ieder 250.000. Dat is 850.000 euro, maar je kunt ze nergens op aanspreken. Ajax heeft veel geld uitgegeven aan spelers als Lodeiro en Cvitanich, die compleet mislukt zijn. Waarom zou je een bestuurder daar niet op mogen afrekenen? Als je dat gaat doen, krijg je écht betrokken bestuurders, die vanzelf veel beter op het geld gaan letten.”
De overgang van een leuke sport naar een harde business heeft bij de meeste clubs inderdaad niet geleid tot puur zakelijke bedrijfsvoering met even zakelijke roergangers. Het is opmerkelijk hoeveel voetbalbestuurders en/of eigenaren van BVO’s (Betaald Voetbal Organisaties) op zijn minst smetjes hebben op hun zakelijke cv’s.
Karel Aalberts, ooit de baas van Vitesse, was een zeer omstreden zakenman. Dirk Scheringa dacht met de DSB bank te kunnen spelen en deed er ook nog even een museum en een voetbalclub bij. AFAB, het bedrijf van Maasbert Schouten, ligt onder vuur wegens wanpraktijken en wordt nu al ‘het tweede DSB’ genoemd. De bedrijven van Van der Kallen vallen één voor één om. En Ajax-voorzitter Van den Boog raakte dit jaar in opspraak als leider van het failliet gegane bedrijf TEG (The Entertainment Group), dat bekend werd als het bedrijf van zanger Marco Borsato. De curator was vernietigend over de leiding van TEG en concludeerde onder meer dat die veel te laat ingreep toen duidelijk werd dat TEG toch echt veel meer uitgaf dan het verdiende. Dat lijkt schrikbarend veel op de situatie bij Ajax. Vorig seizoen stegen de personeelskosten van de Amsterdamse club weer met zes miljoen tot ruim 48 miljoen. Ter illustratie: dat is meer dan de volledige begroting van landskampioen Twente.
Mannen als Aalberts, Scheringa en Van den Boog zijn geen zakelijke bestuurders, maar cowboys, gedreven door clubliefde en veel te grote dromen over megastadions en de Champions League. Het resultaat van hun leiding is dat clubs in een financieel moeras wegzakken. En precies dat zet de deur open voor nieuwe zakenlieden, waarvan je je nog kunt afvragen of er überhaupt sprake is van clubliefde. Goed, Blokland is een erkend Feyenoordfan, maar Jordania had tot voor kort nooit van Vitesse gehoord. Het gerucht gaat dat hij eerst naar buurclub NEC had gebeld, maar dat ze daar niet goed begrepen wat hij wilde en dat het daarom niet tot een afspraak kwam.
De oplossing? Keihard bezuinigen en clubs écht gaan leiden als een bedrijf. Dat dat kan, bewijst FC Twente momenteel. Onder leiding van voormalig Wegener-topman Joop Munsterman heeft die club de financiën gewoon op orde, zonder op sportief vlak in te leveren. Integendeel: de club werd dit jaar voor het eerst landskampioen en verdient in 2010-2011 miljoenen extra door de deelname aan de Champions League.
Maar naar dat resultaat werd in alle rust toegewerkt, zonder grote woorden vooraf. Munsterman riep niet in 2007 dat Twente binnen drie jaar kampioen moest zijn, zoals Jordania dat nu roept over handelshuis Vitesse.
Naast een gedegen bestuur, zijn andere rigoureuze maatregelen mogelijk. Het transfersysteem, waarin de waarde van een speler nooit objectief wordt vastgesteld en dus dagelijks verandert, helpt ook niet, meent Vink. “Schaf het transfersysteem af. Maak van spelers maar ondernemers die per prestatie worden betaald en deels zelf voor hun sponsoring mogen zorgen. En bescherm de jeugdopleidingen. De potentie van clubs zit in de eigen jeugd, maar door de vele dure aankopen stagneert de doorgroei. Tel daarbij op dat jeugdspelers vanaf zestien relatief eenvoudig door buitenlandse clubs kunnen worden aangetrokken. Ook daar zou iets aan gedaan moeten worden.”
Vitesse en Feyenoord liepen de laatste maanden om verschillende redenen het meest in het oog, maar ook bij andere clubs staan inmiddels zakenmensen aan het roer. In Breda wordt de macht over NAC momenteel overgenomen door een groep investeerders onder leiding van Jan Hoppen, eigenaar van Heja Projectontwikkeling. Zo’n machtsgreep is niet eens meer een taboe; het gebeurt in alle openheid. Hoppen, in Voetbal International, over een bespreking met het NAC-bestuur: “De bestuursleden zijn redelijk nederig, kan ik je vertellen. Ze hebben aangegeven in februari op te stappen en zullen niet over hun graf heen regeren.”
Het is wel duidelijk wie het bij ‘de Parel van het Zuiden’ momenteel voor het zeggen heeft. En niet alleen daar. De zakenlui zijn aan de bal.
