Het beste uit jezelf halen – waarom zou je?
“Men moet zichzelf bevrijden uit de kerker van de bezigheden en de politiek. Niets bevordert zo de gemoedsrust als zich niet met te veel dingen bezighouden, geen lastige zaken ondernemen, noch iets boven zijn krachten forceren: dat alles brengt maar verwarring in de ziel.” De Griekse filosoof Epicurus (341-270 v. Chr) was niet erg gecharmeerd van de moraal van arbeidsethos en ambitie. Alles overhebben voor een goede baan, of politieke vijanden te lijf gaan? Veel prettiger is het om met je vrienden in de tuin te zitten praten en drinken, en je gemoedsrust niet te laten verstoren. Wie ambities koestert, kan alleen maar teleurgesteld raken. Toch? Stelling>Toch is een leven zonder ambities moeilijk voor te stellen. Wat houdt je scherp als er niets is waarvoor je je wilt inzetten? Wie zijn kwaliteiten niet gebruikt, kan daar heel ongelukkig van worden – nog afgezien van de maatschappelijke en economische consequenties. En waarom zou je überhaupt willen niksen als er belangrijke dingen moeten gebeuren? De vraag van de week: wat is de zin van ambitie?
“Ik begrijp dat men de vraag kan stellen tot de noodzaak van ambitie. Alleen stelt die vraag zich niet wanneer je een politiek mandaat bekleedt. Dat is een verplichting die je al bent aangegaan.
“Omdat de kiezer binnen een paar jaar resultaat verwacht, moet je inzien dat je maar kleine kiezelsteentjes kunt verleggen in de grote rivier van het maatschappelijk krachtenveld. We zien nu in de Belgische politiek hoe dit misgaat: de Vlaams-nationalistische partij N-VA legt de ambities veel te ver – het stichten van een nieuwe staat – met een impasse als gevolg.
“Mijn persoonlijke ambitie was een hecht en fijn gezin. Maar ik heb nooit gewild dat iemand anders zich zou opofferen voor mijn ambitie. Een nest moet alle vogeltjes faciliteren. Omdat ik het gezin als hoeksteen zie, stimuleer ik het zeer dat ook homo’s zo’n nest kunnen bouwen.
“Ik heb een burn-out gehad. In mijn ogen had dat te maken met het slecht omgaan met mijn eigen fysieke en mentale mogelijkheden. Ik kon onvoldoende inschatten dat mijn energie eindig was: ‘Dit lukt nog wel, en dat kan er ook nog wel bij!’ Dus nee, een burn-out komt niet door ambitie, maar door overmoed.
“Ik zie mezelf niet doorrazen zonder ophouden. Ik begrijp collega’s niet voor wie politieke activiteit het alfa en het omega is, die tot hun zeventigste doorgaan. Rustiger leven, dat wil ik later wel – maar rustiger is relatief, hè.”
“Mijn moeder heeft haar achtergrond in de geneeskunde. Zij zei: je moet bij het bloeddruk meten niet letten op de bovendruk, maar op de onderdruk. Mensen die hoge ambities hebben en een leidinggevende functie bekleden, hebben minder last van stress dan mensen die aanwijzingen moeten aannemen. Die hebben namelijk minder controle over hun leven. In die zin denk ik dat ambitieus zijn heel goed is. Het doel hoeft niet te zijn ‘de top’ bereiken, maar als je talenten hebt, gebeurt dat vaak vanzelf. Dat is het leuke. Je hoeft dus niet per se minister van Financiën worden – wat ik wilde toen ik vier was – maar wel het beste uit jezelf halen. Dan kun je jezelf in elk geval geen verwijten maken.
“Vrouwen die thuis blijven, stellen een verkeerd voorbeeld voor hun kinderen. Opvoeding is heel belangrijk, ook voor mensen die betaald werk doen, maar daar kun je als hoogopgeleide je dag niet volledig mee vullen. Werken is niet gewoon doen waar je zin in hebt, maar je morele plicht. Alleen als robots al het werk van mensen overnemen, wordt dat anders.
“In de Verenigde Staten, waar ik woon, is het werkklimaat veel fijner dan in Nederland. Er zijn meer vrouwelijke hoogleraren en meer vrouwelijke deskundigen op tv. En op de werkvloer heerst een nieuwe, politiek correcte etiquette. In positieve zin, want dat maakt een diverse samenleving beleefd en werkbaar. Ik ben zo blij dat ik die benauwde Nederlandse discussies achter me kan laten. Het venijn dat er vanaf spat, die reaguurders: vreselijk.
“En stress? Zolang je het gevoel hebt dat jij degene bent die beslist, is stress helemaal niet erg. Het is gezonde adrenaline, waar je niet bang voor hoeft te zijn. Waar je bang voor moet zijn, is dat je niet in staat bent je eigen lot te bepalen.”
“Filosofie is een beetje raar vakgebied. Toen we minder wisten over rechtspraak, economie, psychologie en sociologie noemden we het maar filosofie als je hierover toch rationele ideeën had. Al deze gebieden hebben zich ver ontwikkeld, en toch blijft de filosofie het idee houden dat ze over alles zinvolle dingen kan zeggen. Tegenwoordig weten we beter, zeker over het menselijk gedrag.
“Als Epicurus stelt dat het ‘het beste’ is om zonder veel ambitie te leven, kan ik daar als wetenschapper niets over zeggen. Wetenschap doet geen uitspraken over wat goed of fout is. Maar ik kan wel zeggen wat ambitie is en wat de effecten zijn.
“Ambitie komt voort uit doelen. Dat begint op een abstract niveau, namelijk bij waarden. Bijvoorbeeld: ik vind vrijheid heel belangrijk. Veel diepe waarden zijn evolutionair neergelegd, zoals het streven naar gezondheid en sociale contacten.
“De waarde wordt vervolgens omgezet in een levensdoel. Zo kan de waarde ‘gewaardeerd worden in mijn omgeving’ worden omgezet in geld verdienen, goed in sport worden of de politiek in gaan. Dit brede doel dwingt af wat ik moet gaan doen. Bijvoorbeeld welke studiekeuze ik moet maken om politicus te kunnen worden. Ten slotte ga ik mijn gedrag aanpassen om dit subdoel daadwerkelijk te bereiken. Ik moet op tijd naar bed gaan en geregeld in de bibliotheek zitten om mijn examens te halen, bijvoorbeeld.
“Zo sterk als je de waarde nastreeft, zo sterk is je ambitie. Je weet dat je macht zult hebben, geld, of dat je op de tv komt: dat zijn de dingen waarvoor je het uiteindelijk doet.Ambitie heeft zowel voor- als nadelen. Je wordt beziggehouden, hebt een levensinvulling en bent productief, wat zowel op jezelf als op de economie een gunstig effect kan hebben. Een nadeel is dat, wanneer je één doel in het bijzonder nastreeft, andere doelen er onder kunnen gaan lijden.”
