Spring naar de content

‘Verbeter de wereld, verander de grammatica!’

Elke week één artikel uit HP/De Tijd in zijn geheel op de website. Deze week de column van Beatrijs Ritsema.

Gepubliceerd op: Geplaatst in de volgende categorieën:
Geschreven door: Beatrijs Ritsema

Lang telden vrouwen in de schrijverswereld minder mee dan mannen. Ze werden minder serieus genomen en hun romans werden door (mannelijke) critici al snel afgedaan als light weight dameslectuur. Om te ontkomen aan sekse-stereotypering publiceerden verschillende schrijfsters onder mannelijke pseudoniemen. Bekende voorbeelden zijn George Sand, die trouwens ook regelmatig mannenkleding aantrok omdat die haar meer bewegingsvrijheid gaf, George Elliot en in Nederland Andreas Burnier. Het voeren van een initiaal in plaats van de voornaam, zoals Emily Brontë deed op instigatie van haar uitgever, is een andere truc die zelfs in de jaren negentig nog werd toegepast door J.K. Rowling.

Misschien doet zich nog steeds een bepaalde vooringenomenheid gelden jegens schrijvende vrouwen (de discussie over literaire onderwaardering loopt nog steeds), maar op één gebied hebben vrouwelijke auteurs de mannen in ieder geval ingehaald en dat is de sector thrillers. Hier geldt een vrouwelijke naam als aanbeveling en hier doet zich dan ook het omgekeerde fenomeen voor: mannelijke schrijvers die zich een vrouwelijk pseudoniem aanmeten. En het werkt! De onlangs overleden thrillerschrijver Paul Goeken schreef de laatste jaren onder de naam Suzanne Vermeer met aanzienlijk meer succes. Ook thrillerrecensent Gert Jan de Vries publiceerde spannende boeken onder een vrouwennaam: Tess Franke.

Dit zijn commerciële spelletjes waar je je schouders over kunt ophalen: wat doet het er tenslotte toe of een boek door een man of een vrouw is geschreven? Het gaat om de kwaliteit van het geschrevene. Toch wordt het publiek geïntrigeerd door zo’n maskerade. Als de sekse van een schrijver (of van wie dan ook) er niet toe zou doen, zou zo’n nieuwtje als ‘Suzanne Vermeer is in werkelijkheid Paul Goeken’ de kranten niet halen. Blijkbaar willen mensen weten met wie ze te maken hebben, een man of een vrouw – en vaak willen ze nog meer achtergronden kennen. Ik kan me herinneren dat ik jaren geleden een boek las, We Need to Talk About Kevin van ene Lionel Shriver, een auteur van wie ik niet eerder had gehoord. Een even knap als onbehaaglijk boek, maar onder het lezen bekroop mij extra onbehaaglijkheid, omdat ik dacht: hoe kan een man zo diep afdalen in de psyche van een moeder? Maar ik was op het verkeerde been gezet door de naam van de auteur. Lionel Shriver is wel degelijk een vrouw, in zoverre een geruststellend feit dat het klopte met mijn intuïtie.

Je wilt weten met wie je te maken hebt, omdat die feitelijkheden je oordeel kleuren. Om de werkelijkheid te verklaren en er überhaupt iets over te kunnen zeggen, zijn categorieën nodig om verschijnselen in in te delen. De elementaire indeling van mensen in twee seksen is potentieel beperkend, gezien de stereotiepen die beide seksen aankleven. Om voorgoed af te rekenen met het stigma van mannelijkheid dan wel vrouwelijkheid heeft de Zweedse crèche Egalia besloten om de persoonlijke en bezittelijke voornaamwoorden ‘hij’, ‘zij’, ‘hem’ en ‘haar’ af te schaffen en te vervangen door sekse-neutrale fantasietermen. Op deze crèche zitten geen jongetjes en meisjes, alleen ‘vriendjes’. De verwachting is dat kinderen aldus in vrijheid kunnen opgroeien zonder dat ze zichzelf of elkaar inpassen in cultureel vastliggende vooroordelen.

Verbeter de wereld, verander de grammatica! Het doet denken aan het decreet van Lenin om de aanspreekvormen ‘meneer’ en ‘mevrouw’ af te schaffen en door ‘kameraad’ te vervangen. Zodra het communisme viel, verdwenen ook de kameraden uit het taalgebruik. Logisch, want medeburgers zíjn geen kameraden. Net zomin zijn alle kinderen op een crèche vriendjes. Die nieuwe terminologie verkracht de werkelijkheid erger dan de gewraakte categorie ‘m/v’. Kinderen zijn heel goed in staat om te leren dat ‘de man’ en ‘de vrouw’ niet bestaan, maar het feit dat mannen en vrouwen (jongens en meisjes) wél bestaan kan hen met geen mogelijkheid ontgaan. Dus zullen ze hen dienovereenkomstig benoemen, ook al staat er straf op.