Geluksmachine

Het gaat goed met Nederland. We zijn supergelukkig, superrijk en supertevreden, zo bleek vorige week uit het rapport De sociale staat van Nederland van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). De afgelopen tien jaar ging iedereen in Nederland erop vooruit. We zitten op de top van ons welzijn.

Welzijn, of geluk, daar gaat het natuurlijk om. Maar buiten woedt een crisis. De economie krimpt, de werkloosheid stijgt. De relevante vraag is dus niet hoe we ons gisteren voelden, maar hoe we ons morgen voelen. Hoe staan we er over tien jaar voor?

Het SCP is daar somber over. Vanaf 2012 gaat ‘de Nederlander’ de crisis voelen, stelt onderzoeker Rob Bijl. En daar laat hij het niet bij. Bijl heeft ook kritiek op de wijze waarop het kabinet de crisis aanpakt door te bezuinigingen. Zo laakt hij de verhogingen van de eigen bijdrage in de zorg en de bezuinigingen op de kinderopvangtoeslag. Die tasten onze gezondheid aan en jagen vrouwen terug naar het aanrecht, zegt Bijl in Trouw.

En daar worden we niet blij van. Bijls boodschap is duidelijk: over een paar jaar zijn we een stuk minder gelukkig, en dat komt door het kabinet. Heeft hij gelijk?

Eén ding is zeker: ons geluksgevoel is erg gevoelig voor (de dreiging van) verlies. Vooral als het om onze baan, gezondheid of liefde gaat. Maar het is niet zo dat elke bezuiniging een gat in ons geluk slaat. Met slim geluksbeleid komt Nederland deze crisis wel door.

Geluksbeleid? Een vreselijk woord, ik geef het toe. De afgelopen tien jaar ging vooral links met het begrip aan de haal en gebruikte het om te pleiten voor hogere overheidsuitgaven. Premier Mark Rutte moet er weinig van hebben. Een paar jaar geleden zei hij in zijn rol van VVD-leider dat de overheid wat hem betreft geen ‘geluksmachine’ is. “Het geluk zit in de mens,” zo stelde Rutte. Hij wil geen overheid die zichzelf ziet als de oplosser van al uw problemen. Rutte wil autonomere burgers die hun eigen sores oplossen.

Rutte mag dan wars zijn van geluksmachines, de door hem gepredikte autonomie is wel degelijk het belangrijkste recept voor geluk. Mensen die in vrijheid leven, keuzes hebben en zich autonoom voelen, zijn verreweg de gelukkigsten ter wereld, blijkt uit geluksonderzoek van onder anderen de Rotterdamse hoogleraar Ruut Veenhoven. Zeker: gezondheid is superbelangrijk – net als afwezigheid van armoede – en daar moet dus eerst aan gewerkt worden. Maar welbeschouwd gaat dat ook over autonomie. Wie zich niet al te veel zorgen hoeft te maken over geld en gezondheid, komt sneller toe aan geluk.

Als het Rutte lukt om te bezuinigen zonder de autonomie van mensen aan te tasten, hebben we voor ons geluk dus niets van hem te vrezen. Dat betekent dat er drie eisen zijn aan geluksbeleid in tijden van crisis: ingrepen mogen de autonomie van burgers niet aantasten, geen banen kosten en niet ten koste gaan van de gezondheid van burgers.

Terug naar de opmerkingen van de SCP-onderzoeker over de bezuinigingen via het eigen risico in de zorg en de zorgtoeslag. Van verlies van banen is bij deze maatregelen geen sprake. De banen die verloren gaan, zijn het gevolg van de crisis, niet van de bezuinigingen. Ook de gezondheid wordt niet aangetast: mensen gaan amper minder naar de huisarts of specialist door de invoering van de eigen bijdrage, blijkt uit onderzoek van onder andere Nivel. En of vrouwen wel of niet werken is vooral cultureel bepaald, zo stelde het Sociaal en Cultureel Planbureau al diverse keren zelf vast. De autonomie van vrouwen is de afgelopen decennia enorm toegenomen; om ze terug te jagen naar het aanrecht is meer nodig dan hogere opvangkosten.

De overheid kan dus wel degelijk slim bezuinigen in tijden van crisis zonder ons collectieve welbevinden naar de knoppen te helpen. Helaas zijn we er daarmee nog niet. De grootste uitdaging wordt om de forse klap op te vangen die de stijgende werkloosheid zal veroorzaken. Daarvoor zijn structurele maatregelen nodig waarover we dit kabinet nog niet gehoord hebben. Die stilte ispijnlijk.