De verdamping van Amerika

De les voor 2011, concludeerde ik een jaar geleden: neem je verlies, maar schrijf niets en niemand af waarmee je nog zaken moet doen. Dat gold toen voor Barack Obama, die net met Republikeinse steun een wapenakkoord met Rusland door het Congres had geloodst, na eerder bij tussentijdse verkiezingen te zijn afgeschminkt, en voor de euro, die zich ook toen al in een existentiële crisis bevond, maar waartegen ik toch niet wilde wedden. Een jaar later is de euro er nog steeds, en heeft Obama zich er al over beklaagd dat de aanhoudende eurocrisis zijn herverkiezing in gevaar brengt. Wie zei er dat Europa voor Amerika niet belangrijk meer was?

Het beste dat je van deze malaisestemming kunt zeggen, is dat de crisis in Europa de aandacht van de crisis van Amerika heeft afgeleid. Tegelijk zijn er volop stemmen die beweren dat Amerika op z’n retour is, waardoor in het verkiezingsjaar 2012 toch weer alle flitslichten op Obama zullen zijn gericht. De president zal aan zijn belofte van hope en change worden herinnerd, vooral door zijn tegenstanders, voor wie zijn falen bij voorbaat vaststaat. Maar het zijn vooral degenen die Obama in 2008 aan een daverende verkiezingsoverwinning hielpen die in hem zijn teleurgesteld. Een economische wederopstanding is uitgebleven, en het Amerikaanse wereldleiderschap is niet meer zo dwingend als voorheen. In het buitenland lijkt Obama praktisch afwezig. Toch zou je kunnen zeggen dat hij juist daarmee zijn verkiezingsbeloften heeft ingelost – op kousevoeten.

Kort na zijn aantreden kwam Obama, die al snel de Nobelprijs voor de Vrede kreeg, met grote verzoeningsgerichte toespraken in de moslimwereld. Die handreikingen zijn genegeerd, eerst door de Iraanse president Ahmadinejad, die verkiezingsuitslagen vervalste, en daarna in de Arabische wereld, waar de zittende potentaten het afgelopen jaar met volksopstanden te maken kregen. Dat leidde in Egypte mede na druk uit Washington tot de val van Hosni Mubarak, en in Libië na NAVO-ingrijpen tot de val van Moammar Kadhafi. Maar in alle gevallen liep het Witte Huis achter de feiten aan. Ook op Turkije, dat zelf machteloos staat tegenover het geweld in Syrië, heeft Amerika geen greep. En waar George W. Bush vriendschappelijke banden met het Saudische koningshuis onderhield en pro-Israël was, roept Obama slechts vertwijfeling op. Alle bondgenoten voelen zich bedrogen en in de steek gelaten, tot de generaals in Pakistan aan toe, die moesten toezien hoe op hun grondgebied in een geheime bliksemactie werd afgerekend met Osama bin Laden.

Obama zou de overwinning kunnen claimen in de War on Terror, waar hij tegen was en die hij nooit met name noemde, maar die hij wel in stilte is blijven voeren. Alle kopstukken van Al-Qaida zijn geliquideerd, wat wil je meer? Maar dan moet Obama zijn ongelijk bekennen, omdat hij van de school is die zei dat de War on Terror niet te winnen was. Obama vecht voor alles tegen de schaduw van zijn voorganger. Vandaar dat hij de militaire terugtocht uit Irak, die vorige maand na meer dan acht jaar aanwezigheid een onverwacht snelle afronding kreeg, als zijn voornaamste wapenfeit ziet. Irak was voor hem de foute oorlog, waar Afghanistan – waar Amerika zijn engagement ook aan het afbouwen is – na 9/11 voor hem de goede maar blijkbaar ook hopeloze oorlog is.

Ik betwijfel of dat strategisch juiste keuzen zijn, en het feit dat Obama zijn overwinningen slechts besmuikt uitdraagt, wijst erop dat hij er zelf ook niet gerust op is. De geschiedenis leert dat Amerika steeds weer in de Golfregio ingrijpt als er vitale belangen op het spel staan, en de militaire aftocht uit Irak kan snel als een strategische blunder van Obama worden uitgelegd. De herinnering aan Jimmy Carter, die de sjah liet vallen en de Iraanse revolutie over zich heen kreeg, dringt zich op. Tegelijk laten de eerste bomaanslagen in Bagdad al zien dat de verdamping van de Amerikaanse macht voor een vacuüm zorgt. Dat houdt tevens een waarschuwing in voor 2012: schrijf Amerika (of Obama) niet te vroeg af.