De macht van Fox News
Een uurtje Fox News is een aaneenschakeling van schelden, leugens en rechtse haat. Maar de zender is een enorm succes in de Verenigde Staten en kan dit verkiezingsjaar een beslissende rol spelen.
‘Fuck off,” zegt de man, en verder niets. Hij is in pak en regenjas gehaast op weg naar de draaideuren van het News Corporation Building in Midtown Manhattan als ik hem vraag of ik hem misschien een vraag mag stellen over Fox News. Het is een botte reactie, zelfs voor een New Yorker, maar in essentie verschilt die niet van het overige contact met de mensen van de nieuwszender. “Thank you for reaching out” is nog wel het aardigste wat de pr-mevrouw van Fox News zegt, alleen verbreekt ze daarna zonder afscheid te nemen de verbinding. Het betekent: “We vertrouwen je niet, we praten niet met jou.”
“Bij Fox heerst een fortress mentality en het management is paranoïde,” zegt Jeff Cohen. Hij is hoogleraar journalistiek aan het prestigieuze Ithaca College in de staat New York en als commentator verbonden aan onder meer The Washington Post, de Los Angeles Times en The Boston Globe. Vijf jaar werkte hij als presentator voor Fox News, daarna werd het hem te veel.
De studio’s van Fox News, onderdeel van de mediagigant News Corporation, zijn in een raamloze bunker gevestigd op Avenue of the Americas 1211, onder in het Rockefeller Center. News Corporation, voor dertig procent in handen van Rupert Murdoch, zet jaarlijks zo’n 32 miljard dollar om en is na The Walt Disney Company het grootste mediaconglomeraat ter wereld. Fox News is opgericht in 1996, en in 2010 werd in die bunker 816 miljoen dollar winst gemaakt. Dat is bijna een vijfde van de totale jaarwinst van Murdoch en ongeveer evenveel als de winst van de filmdivisie van News Corp., waarvan ook 20th Century Fox deel uitmaakt. Fox News kan worden ontvangen in meer dan 100 miljoen Amerikaanse huishoudens, doet het in de Verenigde Staten beter dan aartsrivaal CNN, maar werkt met slechts eenderde van het aantal medewerkers. Het is een ongekend zakelijk succesverhaal.
De zender grossiert in extreem-rechtse en oerconservatieve standpunten. Een aardig voorbeeld is het recente geval van een negentienjarig Canadees meisje met psychische problemen dat haar baby heeft gedood en er met een taakstraf en een voorwaardelijke celstraf af komt. Bill O’Reilly, de populairste presentator van Fox News, maakt zich er boos over in zijn show The O’Reilly Factor, samen met zijn co-host Megyn Kelly:
O’Reilly: “Ze pakt de pasgeboren baby en gooit hem over de schutting.”
Kelly: “Ze wurgt hem met haar eigen ondergoed en…”
O’Reilly: “…wat krijgt ze van de rechter?!”
Kelly: “Geen. Straf.”
Kelly geeft op verontwaardigde toon een samenvatting van de rechtsgang, zet een gezicht op dat walging moet uitdrukken en vervolgt: “Dit betekent dat het jachtseizoen op baby’s in Canada geopend is. Als je maar kunt aantonen dat je (haar gezicht staat nu op ‘het zal wel’) zogenaamd psychische problemen hebt omdat je bent bevallen of omdat je borstvoeding geeft, wat iedere jonge moeder doet, dan krijg je geen straf. Niks, nul. Ja, een taakstrafje en je moet wat (ze maakt een wegwerpgebaar) gesprekjes voeren met een therapeut. Dat is alles. Dan had ze nog beter voor een abortus kunnen kiezen, maar deze negentien-jarige, toch echt geen klein meisje…”
O’Reilly: “…wurgt haar kindje.”
Kelly: “Ze pleegt kindermoord en ze komt weg met een taakstrafje.”
O’Reilly legt zijn hand op de borst, kijkt recht in de camera en besluit: “En daarom komen wij keihard op voor de rechten van het ongeboren kind en laten we dit soort verhalen zien, die bij geen enkele andere zender te zien zijn. Nergens.” Waarbij voor het gemak maar even geboren en ongeboren kinderen op een hoop worden gegooid.
Fox News berijdt graag zijn stokpaardjes. De demonstranten van Occupy Wall Street zijn in de ogen van Fox News ‘uiterst gevaarlijke onruststokers die de verkiezingen zullen proberen te verstoren’ en/of ‘luie klaplopers die op de zak teren van hardwerkende Amerikanen’. Amsterdam geldt vanwege ‘de vrije liefde’ en de coffeeshops als ‘een beerput van corruptie en misdaad’. “Het is anarchie. Alles is daar he-le-maal uit de hand gelopen.” Amerika wordt bedreigd door een ‘seculiere homoseksuele lobby’ die het fatsoen en de staat ondermijnt. Als Osama bin Laden wordt opgespoord en doodgeschoten, komt commentator Oliver North (zelf een voormalige bajesklant vanwege zijn hoofdrol in het Iran-Contra-schandaal in de jaren tachtig) uitleggen dat president Obama dat succes volledig te danken heeft aan de waterboarding-technieken van zijn voorganger George W. Bush. De grens met Mexico moet potdicht en iedere Amerikaan hoort wapens te kunnen bezitten. “Een bewapende maatschappij is een fatsoenlijke maatschappij,” vindt presentator Greg Gutfeld. Jezus is ‘enorm populair’ en de andere media zijn ‘elitair’.
“Het is verbijsterend zoals Fox de belangen van de grote bedrijven verdedigt,” zegt Eric Boehlert van Media Matters in Washington, een progressieve organisatie die de media kritisch volgt. “De kijkers krijgen de belangen van de rijken als hun eigenbelang gepresenteerd, terwijl ze daar juist tegen beschermd zouden moeten worden.”
Ook daarvan zijn voorbeelden te over. Zoals deze uitspraak van Jonathan Hoenig, commentator bij de show Cashin’ In: “De vakbonden hebben elk bedrijf waarbij ze zijn betrokken kapotgemaakt. De auto-industrie, de luchtvaartmaatschappijen, noem maar op. De geschiedenis laat dat overduidelijk zien.” Big oil en Fox News zijn de beste vrienden. Je hoort dan ook voortdurend dat zonne-energie niet werkt, te duur is of zelfs ‘complete fantasie’. Als de eerste sneeuwstormen over de oostkust trekken, zegt Fox ironisch dat ‘de opwarming van de aarde toch wel een heel groot probleem is’. Bill O’Reilly: “Steeds meer geld verdwijnt er in dat luchtkasteel. De oplossing? Boren naar olie, en snel ook. Drill baby, drill.”
Misschien wel het meest extreme voorbeeld van de manier waarop Fox News de kijkers misleidt, is de mythe van het ‘death panel’. Obama wilde in 2009 miljoenen onverzekerde Amerikanen aan een zorgverzekering helpen. Maar dat is in de ogen van rechts en dus ook van Fox News ongeoorloofde overheidsbemoeienis. De Republikeinse politica Sarah Palin beweerde dat keuringsartsen voortaan zouden bepalen of bejaarde verzekerden nog wel recht hadden op zorg. Fox News besteedde er dag in, dag uit aandacht aan. Binnen een week had 85 procent van de Amerikanen ervan gehoord en geloofde 30 procent dat die death panels echt bestonden.
“Tussen de 65 en 80 procent van de Fox-kijkers is ouder dan vijftig, heeft niet gestudeerd en zit in een lage inkomensgroep,” zegt Steve Rendall van Fairness & Accuracy in Reporting (FAIR), een organisatie die vergelijkbaar is met Media Matters. “Dat zijn juist de mensen voor wie deze hervormingen bedoeld waren. Het mag een wonder heten dat Obama nog iets van zijn plan heeft kunnen redden.”
Behalve gedweeë kijkers heeft Fox News ook fanatieke tegenstanders. Het wemelt op internet van anti-Fox sites zoals NewsHounds.us, met de slagzin “We watch Fox, so you don’t have to”, en Foxattacks.com, met de slogan “They Distort. We Reply”. Bij boekwinkelketen Barnes & Noble staat een heel schap vol met anti-Fox News-boeken. In populaire talkshows op andere zenders wordt Fox voortdurend belachelijk gemaakt. De doorgaans brave Jay Leno komt bijna wekelijks in zijn The Tonight Show met iets als: “Afgelopen week zijn in Egypte vier mensen gearresteerd die zich als journalist voordeden. Die lui van Fox News zijn zich doodgeschrokken.”
In de Pig ‘n’ Whistle, een bar in Manhattan waar Fox-medewerkers weleens wat drinken, treffen we een liefhebber van de zender. Tim Osius, een gepensioneerde glashandelaar uit Florida, heeft twee oudere broers die als verslaggever hebben gewerkt. “Daarom kijk ik m’n leven lang al heel veel nieuws,” zegt hij, “en Fox is gewoon leuk.”
Steve Rendall – halflang haar, nonchalant jasje, spijkerbroek – is het daar hartgrondig mee oneens. “Fox News bevestigt de verontwaardiging van de laagopgeleide blanke onderklasse en stookt die ook nog eens zo hoog mogelijk op,” zegt hij. Rendall, een van de belangrijkste Fox News-watchers, werkt vanuit een rommelig kantoor waar jaargangen van Village Voice, films van Woody Allen en boeken als The Untold Sixties op de bureaus liggen. Het ligt tien minuten lopen van Fox News vandaan, maar is er ideologisch lichtjaren van verwijderd.
Waar komt de Fox News-doctrine vandaan? Meer nog dan opperbaas Rupert Murdoch wordt CEO Roger Ailes als de kwade genius aangewezen. Roger Ailes, geboren in 1940, ís Fox News. Volgens mediahoogleraar Cohen is Ailes even geniaal als paranoïde. Cohen heeft hem toen hij bij de zender werkte van nabij kunnen bestuderen. De resultaten daarvan verwerkte hij in zijn boek Cable News Confidential – My Misadventures in Corporate Media. “Ik heb hem ontmoet, ik ken hem, heb alles gelezen wat hij gezegd heeft en ik weet hoe hij denkt,” zegt hij. Cohens verhaal komt in grote lijnen overeen met het beeld dat wordt geschetst in de documentaire Outfoxed – Rupert Murdoch’s War on Journalism, en in artikelen over Ailes in New York Magazine en onlangs nog in Rolling Stone. “Ailes draagt een wapen,” zegt Cohen. “Hij is er van overtuigd dat hij een doelwit is van Al-Qaida en dat homoseksuele terroristen een aanslag op hem zullen plegen. Hij heeft alle huizen rond zijn villa in New Jersey gekocht, zodat hij niet van daaruit kan worden belaagd. De ramen van het kantoor van Fox News zijn van bomwerend glas voorzien. En op zijn bureau staat een monitor waarop hij kan volgen wat er aan de andere kant van de deur gebeurt. Dat tekent de man al behoorlijk.”
Sam, een Nederlander die al jaren in New York woont maar die niet met zijn achternaam in dit blad wil, vertelt over een feestje van Fox News waarvoor hij was uitgenodigd. “Er was opvallend zware beveiliging. Nog voor ik binnen was, moest ik me al drie keer identificeren. In de lift tik je een code in, die toegang geeft tot maar één etage. Daarna moest ik door een kale betonnen gang en kwam ik bij het zaaltje. Ik schat dat er zo’n honderdvijftig mensen waren, ook veel brede types met oortjes. Ik raakte daarover in gesprek met de man naast me, en die begon te vertellen dat hij zijn hond had geleerd zijn rug te bewaken. Als hij zei: ‘Watch my back!’, dan hield de hond de omgeving achter hem in de gaten. Die man had ook al gecheckt waar alle uitgangen waren. Toen werd Roger Ailes door zijn bodyguards het podium op geholpen en begon zijn praatje met wat grappen over Obama. Het werd muisstil.”
Ailes was politiek adviseur van de Republikeinse presidenten Richard Nixon, Ronald Reagan en George Bush senior en werkte ook voor George Bush junior. In 1993 leidde hij een geheime campagne om scherpere regelgeving voor de tabaks-industrie te voorkomen. Ailes heeft er meer dan dertig jaar op zitten als spin doctor van de Republikeinse Partij en een aantal grote bedrijven. In 1996 werd hij door Murdoch aangetrokken om Fox News op te richten, en sindsdien presenteert hij zich als journalist. Maar Fox News is volgens Rendall, Boehlert, Cohen en vrijwel alle gematigde media helemaal geen nieuwszender, maar de propagandatak van de Republikeinse Partij. “En dat is het geniale,” zegt Boehlert. “Ze noemen zichzelf ‘Fair & Balanced’ en gebruiken journalistiek klinkende slogans als ‘We Report. You Decide’, terwijl het verschil tussen meningen en nieuws volkomen verdwenen is.”
Ailes heeft de gewoonte regelmatig memo’s te sturen waarin hij aangeeft wat het gespreksonderwerp van de dag moet zijn. De strekking ervan komt neer op: negeer de Democraten, tenzij we ze kunnen schaden, en juich toe wat de Republikeinse kandidaat heeft gezegd of gedaan.
“Het wordt je dagelijks duidelijk gemaakt welke toon, welk standpunt men van je verwacht,” zegt Cohen. “Het is onmogelijk om aandacht te besteden aan iets goeds wat een Democraat zou hebben gedaan, ook al is dat het belangrijkste nieuws. Zoiets alleen al voorstellen tijdens een redactievergadering schaadt je carrière, en als je ermee doorgaat, lig je eruit. Dat is de afgelopen jaren ook met veel mensen gebeurd, en nu is de nuance totaal weg. Het is nog erger geworden dan toen ik er werkte.”
Roger Ailes groeide op in Warren, een industriestadje in Ohio. Zijn vader werkte als arbeider voor Packard, dat bedrading maakte voor auto’s van General Motors. Als hij thuiskwam van zijn werk, vertelde hij over de grote bek die hij had gekregen van de boven hem gestelde college boys. Ailes was een ziekelijk kind: hij had hemofilie, waardoor hij in de schoolpauzes binnen moest blijven. Nadat hij op zijn achtste ook nog eens werd aangereden, moest hij opnieuw leren lopen. Omdat zijn moeder ook werkte, zat hij vaak urenlang voor de televisie. Na de scheiding van zijn ouders werd hij door zijn vader naar een staatsschool gestuurd. Met zijn diploma op zak probeerde hij bij de luchtmacht te komen, maar hij werd afgekeurd en kwam terecht bij de televisie.
Ailes bleek talent te hebben en schopte het op zijn 25ste al tot producer van een landelijk bekeken tv-show. Daar kwam hij Richard Nixon tegen, raakte diep onder de indruk van de man en zijn ideeën, en begon aan zijn loopbaan als politiek imagebuilder. “Door zijn afkomst en gebrek aan opleiding is hij verbitterd en bovenmatig competitief geworden,” zegt Cohen. “Hij kreeg al vroeg een grote aversie tegen de linkse culturele elite, en die werd in zijn tijd met Nixon alleen maar sterker. De Kennedy’s en consorten, daar heeft hij een bloedhekel aan. En die haat, gekoppeld aan schaamte voor zijn lage maatschappelijke positie, gebruikt hij om de Fox-kijkers politiek te mobiliseren.”
Illustratief is de manier waarop Fox News de Tea Party promootte. Voordat Fox er aandacht aan besteedde, was het conservatieve clubje, dat te hoop loopt tegen belastingen, overheidsbemoeienis en hervorming van de gezondheidszorg, niet veel meer dan een tweederangs onderwerp voor grappen in talkshows. Toen zette Ailes zette zijn schouders eronder en spoorden commentatoren de kijkers week in, week uit aan zich bij de Tea Party aan te sluiten. Zo maakte Fox News er binnen twee jaar tijd een politieke beweging van met landelijke invloed, die de Republikeinse partij een stuk naar rechts heeft getrokken.
Alle media-experts die we voor dit artikel hebben gesproken, zijn ervan overtuigd dat Fox News dit jaar een beslissende rol kan spelen bij de presidentsverkiezingen. Voorgaande verkiezingen hebben geleerd dat de zender die ook bewust probeert te beïnvloeden. Het debacle met het tellen van de stemmen in Florida na de verkiezingen in 2000 illustreert volgens FAIR en Media Matters hoe ver Fox News bereid is te gaan.
Boehlert: “Vaststaat dat het aantal stemmen op Bush jr. en op Al Gore te dicht bij elkaar lag om een winnaar te kunnen aanwijzen. Maar er was één moment waarop Bush in de telling voor leek te lopen, en toen verklaarde Fox News bij monde van John Prescott Ellis, nota bene een neef van George W. Bush, dat Bush had gewonnen. Andere nieuwszenders wilden niet achterblijven en verklaarden binnen welgeteld vier minuten hetzelfde. In de ogen van het Amerikaanse publiek waren er vanaf dat moment een winnaar en een zeurkous die zijn verlies niet wilde accepteren. De rechtsgang die volgde werd door Fox News afgeschilderd als een door Gore in gang gezet ‘juridisch circus.'”
Fox News, ‘home of the presidential elections’, zal Obama natuurlijk niet ontzien. Fox News heeft prominente Republikeinse kandidaten met geslepen messen klaar zitten. De Democraat Obama werd in 2008 ook al keihard aangepakt. Commentatoren zeiden bijvoorbeeld dat hij zijn populariteit aan zijn huidskleur te danken had. Bill O’Reilly: “Obama is een zwarte kandidaat die zich omgeeft met blanke adviseurs. Niemand kan ook maar iets aanwijzen dat hij voor zwarte Amerikanen heeft gedaan.” Dat Obama’s tweede voornaam Hussein is en hij dus eigenlijk een moslim is, of op z’n minst door de islam is beïnvloed, was een terugkerend gespreksonderwerp. Fox News toonde een foto van Obama in zwembroek, waar hartelijk om werd gelachen. Of Obama voor het Witte Huis, met rondom zijn hoofd pakjes Marlboro geprojecteerd. De voice-over zegt: “Wat weten we eigenlijk van Barack Obama? Zijn team maakt overuren om zijn vuile geheimpje te verhullen. Want hij is – let op – een sigarettenroker. Zou u een róker kiezen als president?” Enzovoort.
Toch kun je je afvragen hoever de invloed van Fox News nu werkelijk reikt. De Fox-kijkers zijn tenslotte al lang en breed Republikeins. Als Fox News een rol speelt, zou je denken, zal dat vooral nu zijn, tijdens de voorverkiezingen: de fase waarin de Republikeinse kandidaat wordt gekozen.
Rendall ziet dat anders en pakt er een paar onderzoeken bij. Tussen 1996 en 2000 werd Fox News stapsgewijs in twintig procent van de Amerikaanse steden geïntroduceerd. Een peiling van de University of California laat zien dat de zender daar in die periode drie tot acht procent van de kiezers ervan overtuigde Republikeins te stemmen. Tijdens de strijd tussen Gore en Bush in 2000 stapten volgens de onderzoekers 200.000 kiezers van de Democraten over naar de Republikeinen als gevolg van de berichtgeving van Fox. En dat was, gezien het minimale stemmenverschil tussen de twee kandidaten, hoogstwaarschijnlijk een beslissend aantal.
“Fox is het moederschip,” zegt Rendall. “Daaromheen varen een heleboel satellietschepen, zoals The Wall Street Journal, The Washington Times, een aantal regionale kranten en bloggers. The Wall Street Journal laat zich natuurlijk niets door Fox News dicteren, maar Fox News ventileert zulke extreme standpunten dat de andere media er niet omheen kunnen. Het bepaalt ook voor een groot deel het debat. Het verhaal over de koranschool waar Obama op gezeten zou hebben, blijft bijvoorbeeld levend dankzij Fox News, ook al is het door CNN al lang en breed ontkracht. Fox blijft gewoon het woord ‘koranschool’ herhalen, en dat zal waarschijnlijk ook bij deze verkiezingen weer effect hebben.”
Rendall concludeert dat de valsspelers winnen als de onafhankelijke media niet langer als scheidsrechter optreden. Betekent dat dat Obama de verkiezingen verliest? Niet per definitie: “Fox zet zo sterk de toon dat Republikeinen die enige kans willen maken extreem-rechtse standpunten moeten innemen,” zegt Cohen. “Ze moeten bijvoorbeeld zeggen dat ze zelfs de allerrijksten geen belastingverhoging willen opleggen. Dat zijn standpunten die bij veel kiezers toch gaan wringen, waardoor Obama zichzelf kan presenteren als de man van de rede. En daarmee zou Fox News zichzelf weleens in de voet kunnen schieten.”
