Spring naar de content

Max Pams honderd beste boeken uit de Nederlandse literatuur van 1900-2000

20 juni 1999 – Allemaal waar, het maken van lijstjes is een oppervlakkige bezigheid, maar als er één moment is om ons over dat bezwaar heen te zetten dan is het wel aan het einde van een eeuw. Hieronder volgt daarom een lijst van honderd Nederlandse boeken die ik met de grootste aandacht en met het grootste plezier gelezen heb en die ik iedereen zou willen aanraden. Je zou ze mijn honderd beste boeken uit de moderne Nederlandse literatuur kunnen noemen.

Gepubliceerd op: Geplaatst in de volgende categorieën:
Geschreven door: Max Pam

Bij het maken van de lijst heb ik een paar overwegingen laten gelden. Ten eerste had ik zonder dralen tien of vijftien boeken van één schrijver kunnen opnemen, eenvoudig omdat ik het werk van die schrijver bewonder, maar ik heb dat toch nagelaten. Uit oogpunt van variatie heb ik voor mijzelf bepaald dat er van één schrijver ten hoogste zes titels op de lijst mogen voorkomen. Ik heb bovendien beslist het bij enkele titels laten een geen verzameld werk opnemen. Verder heb ik mij beperkt tot romans en tot wat tegenwoordig deftig beschouwend proza heet. Voor poëzie zou je een aparte lijst kunnen maken.

Daarnaast wil ik er op wijzen dat de literatuur wel competitie kent, maar geen competitie die tot exacte uitslagen leidt, zoals in de sport. Mijn lijst geeft wel een hiërarchie aan, maar die is niet meer dan een indicatie. Uiteindelijk valt er in de literatuur weinig te bewijzen, want anders dan bij het gewichtheffen of het hardlopen valt de kwaliteit van een boek nu eenmaal niet in formele eenheden uit te drukken.

Tenslotte nog dit: het gaat om boeken die in deze eeuw geschreven zijn, niet om schrijvers die in deze eeuw hebben geleefd. Daarom komt een meesterwerk als Een nagelaten bekentenis niet voor op de lijst. Marcellus Emants leefde weliswaar tot 1923, maar Een nagelaten bekentenis werd in 1894 geschreven. Schrijvers, van geen werk op deze lijst staat, moeten niet treuren. Ik kan het gemist hebben. Een mens kan nu eenmaal niet alles lezen.

1. De donkere kamer van Damocles (1958) W.F.Hermans

Een onvergankelijk meesterwerk met dubbelgangers-motief.

2. De avonden (1947) G.K. van het Reve

Een onvergankelijk meesterwerk met het Einzelgangers-motief.

3. De ongelooflijke slechtheid van het opperwezen (1987) Karel van het Reve

Kraakheldere essay’s van een logica, die bijna bedwelmend is.

4. Oost-Indisch kampsyndroom (1992) Rudy Kousbroek

Met een heftigheid en een scherpzinnigheid geschreven, die in de Nederlandse literatuur verder niet voorkomt.

5. De Koning (1987) J.H. Donner

Stukken en artikelen over het schaakspel van een ongekend niveau, inmiddels ook in het buitenland als zodanig erkend.

6. Mandarijnen op zwavelzuur (1963) W.F. Hermans

Ongehoord geestige polemieken, die een verwoestende invloed hebben gehad.

7. Kaas (1933) Willem Elsschot

Een boek dat bewijst dat je over alles een meesterwerk kunt schrijven áls je kunt schrijven.

8. Op weg naar het einde (1963) G.K. van het Reve

Het eerste brievenboek van Van het Reve, later door Reve nooit meer overtroffen.

9. Hedendaagsch fetischisme (1925) Carry van Bruggen

In 1925 geschreven, maar zeldzaam modern. Een mooi voorbeeld hoe iemand zijn tijd vooruit kan zijn.

10. Titaantjes\Uitvreter\Dichtertje (1918) Nescio

Bevat de mooiste beginzin uit de Nederlandse literatuur, dus je zou denken dat zijn werk eeuwigheidswaarde heeft, maar laatst hoorde ik iemand op de radio vragen: “Hé, heette-ie Grönloh? Familie van Anneke?”.

11. De bende van de stronk (1932) Paul van Ostaijen

Een krankzinnig verhaal over een roverhoofdman zonder benen.

12. Nooit meer slapen (1966) W.F. Hermans

Onvergankelijk meesterwerk met het Einzelgangers-motief.

13. Zaak 40-61 (1962) Harry Mulisch

Journalist Mulisch verslaat op voortreffelijke wijze het Eichmann-proces.

14. Dubbelspel (1973) Frank Martinus Arion

Volkomen on-Nederlands, maar wat een geluk dat het in de Nederlandse taal is geschreven.

15. Rood paleis (1936) F. Bordewijk

Ik was nog jong en het was voor het eerst dat ik een boek las, dat in een bordeel speelt. Ik las het met rode oortjes, hoewel er geen onvertogen woord in voorkomt.

16. Uren met Henk Broekhuis (1978) Karel van het Reve

Of hoe je taaie mythes volkomen kunt onttakelen.

17. Fascisme en de nieuwe vrijheid (1938) Jacques de Kadt

Politieke essay’s op een niveau dat voor Nederland uniek is.

18. Het gouden ei (1984) Tim Krabbé

All-time classic. Verfilmd en nog een keer in Hollywood verfilmd en vervolgens door Jan Doedel van het Fonds voor de Letteren afgekeurd wegens te geringe literaire kwaliteit.

19. Kort Amerikaans (1962) Jan Wolkers

Een schitterende verhalenbundel waarin wordt uitgelegd waarom je nooit je haar moet laten knippen.

20. De God denkbaar Denkbaar de God (1956) W.F.Hermans

Een van de weinige surrealistische romans in de Nederlandse literatuur.

21. Waan (1905) Marcellus Emants

Wie weet dat dit boek een soort Lolita avant la lettre is?

22. Land van herkomst (1935) E. du Perron

Door Vestdijk verongelijkt een “anti-roman”genoemd, maar dat is de Max Havelaar ook.

23. Lijmen (1924) Willem Elsschot

Wie gegrepen wordt door de belevenissen van Boormans en Laarmans, denkt voor altijd oplichterij te kunnen herkennen.

24. In de bovenkooi (1972) Maarten Biesheuvel

Gewone verhalen, die tevens heel raar zijn. Lees vooral: Brommer op zee.

25. Mijn zuster de negerin (1935) Cola Debrot

Een novelle van een rasschrijver die geen schrijver is geworden.

26. Meneer Visser’s hellevaart (1934) Simon Vestdijk

Het schijnt dat Vestdijk het procédé van Joyce heeft gestolen, maar het is toch één van Vestdijks weinige boeken waarbij ik tijdens het lezen hardop moest lachen.

27. Nader tot U (1966) G.K. van het Reve

Het tweede brievenboek van de onverbeterlijke ironicus.

28. Het verboden rijk (1932) J. Slauerhoff

Trots verklaarde Slauerhoff dat hij tot de chaos behoorde en nimmer tot orde zou geraken. Dat leek mij vroeger ook wel wat.

29. Ik Jan Cremer (1964) Jan Cremer

Heeft sex – de flipstand! – de Nederlandse literatuur binnengebracht.

30. Onze Hoogmoed Boudewijn van Houten

Een meesterlijk boek over een waar gebeurde vervalsing, maar zo opgeschreven dat de daders romanfiguren zijn geworden.

31. Kees de Jongen Theo Thijssen

Wie dit niet mooi vindt, is nooit jong geweest.

32. Herfsttij der Middeleeuwen J. Huizinga

Staat op de lijst, eenvoudig omdat het er op moet staab. Sla ik vaak op.

33. Prometheus (1919) Carry van Bruggen

Wederom verbluffend modern, zonder ook maar ergens modieus te zijn.

34. Anathema’s (1970) Rudy Kousbroek

Geeft een prachtig beeld van alle onzin in deze eeuw.

 

 

35. Tranen der acacia’s (1949) W.F. Hermans

Zelf heb ik de oorlog niet meegemaakt, maar ik ben er vast van overtuigd dat dit boek de stemming tijdens de oorlog het meest benadert.

36. Oude lucht (1977) Harry Mulisch

Een charmante verhalenbundel van de best gekapte schrijver van Nederland.

37. Karakter (1938) F. Bordewijk

Een noeste roman over weerbarstige personages.

38. Een dag in Amsterdam (1971) K. Schippers

Er zijn weinig boeken waar een mens zo treurig van kan worden als van dit boek, oftewel: wat het dagelijkse leven nu eigenlijk betekent.

39. Opperlandse Taal- en Letterkunde (1981) H. Brandt Corstius

Een grappig boek over niets, maar misschien toch over de taal.

40. Veertig (1982) Kees van Kooten

Meesterlijke verhalen waarin de sukkel nog net geen sukkel wordt.

41. Van oude mensen en de dingen die voorbij gaan (1906) Louis Couperus

Het uitlezen is een hele zit, maar dan heb je ook wat.

42. Prijs van een hoofd J. W. Holsbergen

Een ten onrechte vergeten verhalenbundel van een terecht vergeten schrijver.

43. Een ellendige nietsnut (1963) Remco Campert

Op de flap wordt Hans van Straten geciteerd, die geschreven schijnt te hebben: “Remco Campert is hard op weg de Van Oudshoorn te worden van de nieuwe generatie”. Zelden heeft iemand zo ongelijk gehad.

44. IJsprinses (1982) Eric Terduyn

Een raar boek van de surrealist Eric Terduyn, die eigenlijk E. van Moerkerken heette.

45. Tegels lichten (1972) H.J.A.Hofland

Wie wil weten waarom Nederland zo’n saai consensus-land is, kan daar in dit boek op een opwindende manier over lezen.

46. De hef C.B.Vaandrager

Een klein meesterwerk over de harde zelfkant van Rotterdam.

47. Red ons, Maria Montenelli Herman Koch

Een dodelijk portret over hoe de Montessori-generatie in het leven staat.

48. Het oog van de engel (1991) Nelleke Noordervliet

Thriller, pyschologie en sex, geschreven door een vrouw, wat wil je nog meer?

49. Inwijding (1901) Marcellus Emants

Godzijdank geschreven in 1901, zodat dit boek nog net op deze lijst mee mag.

50. De man van Lebak (1937) E. du Perron

Nog altijd het standaardwerk over Multatuli.

51. Van Wittgenstein tot Weinreb (1990) W.F. Hermans

Alles samengevat en verbeterd door de man die Wittgenstein in Nederland heeft geïntroduceerd.

52. De vlieger (1998) Maarten ’t Hart

’t Hart is een schrijver die steeds beter wordt naarmate hij ouder wordt. Dit boek getuigt van die ontwikkeling.

53. Liefde en goudvissen Jacques Gans

Een beetje een sullig maar ontroerend boek over een praatjesmaker.

54. Wees blij dat het leven geen zin heeft (1990) Jaap van Heerden

Meesterlijke essay’s en columns, waarin wordt uitgelegd wat er niet deugt aan ideologieën

55. Ivoren wachters Simon Vestdijk

Een nachtmerrie voor alle mensen met een slecht gebit.

56. Villa des Roses (1913) Willem Elsschot

Familieverhaal over een pension, vol melancholie en tragiek.

57. Het verdriet van België (1983) Hugo Claus

Een Vlaams epos, een tikje overschat, maar niettemin een zeer geschikt om op reis mee te nemen.

58. Het gesloten huis Nicolaas Matsier

Een boek waarin heel precies over een overleden moeder wordt geschreven.

59. De grot (1997) Tim Krabbé

Spannend boek met een vervaarlijke psychologische lading.

60. De geschiedenis van de Russische literatuur (1985) Karel van het Reve

Zo Nederlands te kunnen schrijven over iets dat in het geheel niet Nederlands is, dat is een gave.

61. Quia Absurdum (1906) Nico van Suchtelen

Destijds een bestseller, maar nu totaal vergeten. Toch heb ik gesmuld van al die rampen die Walden, de commune van Frederik van Eeden, wisten te treffen.

62. Mijn benul (1969) Jan Hanlo

Een aandoenlijk boek van de zieligste figuur uit de Nederlandse letteren.

63. De bomen (1953) A. Alberts

Stond bij mijn ouders in de kast. Het was de eerste keer dat ik met literatuur in aanraking kwam. Veel aan verschuldigd en nooit meer vergeten.

64. Tien vrolijke verhalen (1953) G. K van het Reve

Reve schijnt die verhalen zelf niet zo geweldig te vinden, maar ik vind ze briljant. Als ik mijzelf op wil vrolijken lees ik het verhaal Haringgraten, of Zuster Magnussen of enzovoort.

65. Een roos van vlees (1963) Jan Wolkers

Stoere literatuur, zeer geschikt voor de aanstormende jongeman.

66. Nieuwer Testament (1966) Hella Haase

Inderdaad haar beste boek.

67. Sprenkelingen (1998) K.Schippers

Een bundel van zijn beste stukken over beeldende kunst.

68. Mijn kleine hersentjes (1972) Johnny van Doorn

Als je zijn stem erbij hebt gehoord, ben je voorgoed verkocht.

69. Erotisch dagboek Boudewijn van Houten

Waarin een vieze schrijver groot kan zijn.

70. De fiets (1954) J.J. Klant

Een indrukwekkende novelle over een simpel vervoermiddel

71. De aanslag (1983) Harry Mulisch

Ongetwijfeld Mulisch’ best in elkaar zittende roman, waarvan je in ieder geval kunt zeggen dat het boek beter was dan de film.

72. Rubber (1952) M.H. Szekely-Lulofs

Over het leven op de plantages in Nederlandsch-Indië, helaas vergeten, maar toch de moeite waard.

73. Plantage Muidergracht (1988) Adriaan Morriën

Roddelpraat van zeer hoog niveau.

74. Van het kleine koude front (1962) J.B. Charles

Ook al vergeten, maar het bevat toch een aantal hilarische boutades tegen mensen die voor, tijdens en na de oorlog fout zijn geweest.

75. Jood in Arabië, goj en Israël (1967) Renate Rubinstein

De Weinreb-zaak maakt de verleiding groot geen enkel boek van Renate Rubinstein op de lijst te zetten, maar dat zou jammer zijn, want dit boek geeft heel goed de paradox weer waar veel Nederlanders, joden en niet-joden, nog lang niet aan toe waren.

76. Hampton Court (1931) Menno ter Braak

Z’n eerste roman. Misschien geen meesterwerk, maar er staan een aantal beschrijvingen in, die mij altijd zijn bijgebleven.

77. De aaibaarheidsfactor (1969) Rudy Kousbroek

Alleen al vanwege de titel een boek dat in elke boekenkast behoort te staan en bevoeld te worden.

78. Onder professoren (1975) W.F. Hermans

Niet zijn beste werk, maar toch zijn er weinig boeken waarin het universitaire leven zou meedogenloos wordt beschreven.

79. Het dolhuis (1987) Boudewijn Büch

Een prachtig verhaal uit de tijd dat hij nog niet in de Viva, de VARA-Gids, de Nieuwe Revu en Rails schreef.

80. Het einde van mensen in 1987 (1999) Herman Brusselmans

Het schijnt dat niemand nog Brusselmans leest, “omdat hij te veel schrijft”. Ten onrechte, hij kan het nog steeds, zoals blijkt uit deze in 1999 verschenen roman.

81. Van de koele meren des doods (1900) Frederik van Eeden

Een melo-drama dat ik toen vreselijk mooi vond, maar waarvan het mij nu erg verstandig lijkt het niet te herlezen.

82. Het ik, heroisch-individualistische dagboekbladen (1911) Lodewijk van Deyssel

Zo mag je niet schrijven, maar het is ook weer schaamteloos, dat het ook weer wel kan.

83. Omtrent Deedee (1963) Hugo Claus

Een jonge-Claus, pervers, te veel, te luidruchtig – dus net goed.

84. Zwaarmoedige verhalen voor bij de centrale verwarming (1973) Heere Heeresma

Soms mijmer ik wel eens bij de open haard dat het toch jammer is dat Heere Heeresma niet meer zulke boeken schrijft.

85. Horen, zien en zwijgen (1977) Gerrit Komrij

Legendarische stukken over televisie, door Komrij “de treurbuis” genoemd.

86. De familie Boslowitsz (1946) G.K. van het Reve

Het adembenemende verhaal over een familie die ter slachtbank gaat.

87. Een dag uit het leven van de reuzenkoeskoes (1979) Karel van het Reve

Jaloersmakend, simpel opgeschreven.

88. De compositie van de wereld (1980) Harry Mulisch

Een boek waarin de octaviteit der dingen wordt geopenbaard, kan alleen maar op dit nummer staan.

89. Ik ga mijn eigen baan Apie Prins

Niet te verwarren met Arij Prins. Een idioot boek, nergens meer te koop, maar geschreven door onze bohémien.

90. Een Fries huilt niet (1980) Gerrit Krol

Weerbarstige stijl, heel geschikt voor dit onderwerp.

91. Het joodje (1918) Carry van Bruggen

Voor wie wil weten waar antisemitisme vandaan komt.

92. Vrienden van de maan (1989) Mensje van Keulen

Een van de beste kinderboeken, ooit in de Nederlandse taal geschreven. Beter dan Annie M.G. Schmidt.

93. De vergaderzaal A. Alberts

Ooit door Maarten Biesheuvel het beste boek uit de wereldliteratuur genoemd.

94. Vervlogen jaren (1938) Frans Erens

Je hebt wel eens dat herinneringen aan beroemde tijdgenoten beter zijn dan die tijdgenoten zelf.

95. Pamflet tegen het publiek (1950) Jacques Gans

Onvergetelijke tirades tegen de burgerlijke domheid, door iemand die later zelf voor de geldzak door de knieën zal gaan.

96. Geheim Dagboek (1981) Hans Warren

Lees vooral de begindelen over de relatie tot de foute Vader en de ontdekking van de eigen homoseksualiteit.

97. Het Bureau (1996) J.J. Voskuil

Tot pagina 287, deel 3.

98. Gods wegen zijn duister en zelden aangenaam Bob den Uyl

Heel vreemd: een mooie verhalenbundel van een goede schrijver die in geen enkel handboek over de moderne Nederlandse literatuur voorkomt.

99. Wie God verlaat heeft niets te vrezen Maarten ‘t Hart

Mooie titel, waarmee ongelooflijk tegen het geloof wordt uitgevaren. Zeer humoristisch.

100. Rituelen (1980) Cees Nooteboom

Een alleraardigst boek, maar daarna is een beetje het onweer in zijn hoofd geslagen.