De levensgevaarlijke geheimen van minister Spies
Om ‘misbruik’ van de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) te stoppen, wil minister Spies de wet aanpassen. Haar enige doel lijkt om de overheid minder transparant te maken. En passant zet ze onze veiligheid op het spel.
Eventjes leek het goed te gaan in Nederland. GroenLinks-kamerlid Mariko Peters lanceerde een initiatief wetsvoorstel dat eindelijk expliciet maakt dat wij een recht hebben op overheidsinformatie. Ik ben over de plannen enthousiast, omdat ze veel problemen oplossen: de slechte staat van archieven wordt aangepakt, de overheid moet beter ICT inzetten, evident misbruik wordt aangepakt en het recht op informatie wordt de norm.
Tegenaanval
Maandag volgde de reactie van Minister Spies (CDA) van Binnenlandse Zaken: zij wil geen problemen oplossen, maar gewoon informatie niet langer toegankelijk maken. Daarmee zet zij de lijn van haar voorganger Donner voort. Die pleitte op de Dag van de Persvrijheid voor inperking en introduceerde het begrip misbruik bij het vragen naar transparantie. Hij noemde expliciet journalisten als mensen die de Wob teveel gebruiken.
In de onderbouwing noemde hij het voorbeeld van een burger die wapenvergunningen opvroeg. Dat was een probleem, want het ontbreekt namelijk aan fatsoenlijke automatisering en dus is het teveel werk voor de politie. De vraag sloeg volgens hem nergens op. Even leek hij gelijk te hebben, totdat een man een paar weken later een bloedbad aanrichtte in een winkelcentrum in Alphen aan de Rijn. Toen bleek precies de wapenvergunning het probleem en nog erger: de informatiehuishouding was zo slecht dat we nooit zullen weten waarom het verstrekken van de wapenvergunning misging.
De dieptepunten uit de toespraak treft u hier aan (onderaan treft u de hele toespraak aan):
Dieptepunten toespraak Donner from Brenno de Winter on Vimeo.
Brandveiligheid
De oproep staat niet op zichzelf. Ook de Vereniging Nederlandse Gemeenten wil dat het ‘misbruik’ wordt aangepakt. Zij kwamen bijvoorbeeld in het geweer tegen een Wob-verzoek naar brandveiligheid. De student werd onder druk gezet en moest een andere scriptie maken. Dat nog geen twee weken eerder een 19-jarige studente om het leven kwam waren ze kennelijk eventjes vergeten. Later zou blijken dat het nogal schort aan de brandveiligheid. Vorig jaar moesten nog honderden studenten geëvacueerd worden om een brand. Willen weten hoe het toezicht verloopt is kennelijk misbruik.
Ook het weten hoe een wet tot stand komt, moet volgens Donner maar geheim blijven. ‘Wetten zijn net als worstjes. Je kunt maar beter niet weten hoe ze gemaakt worden,’ stelde hij in zijn toespraak. Kennelijk was hij vergeten dat juist transparantie bij voedselveiligheid precies datgene is wat wetenschappers als norm stellen.
Aanpassing
Nu ligt er een wetswijziging voor, waarop we nog wel mogen reageren. Waarschijnlijk is de keuze die we hebben ‘ja’ of ‘ja graag’. Want ‘evident onredelijke verzoeken’ worden uitgesloten. Daarbij hoort ook dat verzoeken naar interne beraadslagingen meteen mogen worden afgewezen. Ook de macht van de voorlichter wordt groter, want als informatie in een andere vorm openbaar is mag u ook niet kijken naar de onderliggende stukken.
Ook mag een verzoek worden afgewezen als het om teveel documenten gaat. Ofwel: grotere en vaak gevoelige dossiers mag u niet meer zien. Nou ja, we mogen dan een stukje vragen en ons verzoek inperken. De ambtenaar die goed stuurt maakt het dan onmogelijk om nog inhoudelijk een mening te vormen. Daarmee wordt meteen ook eventjes de onderzoeksjournalistiek tot verboden grond gemaakt.
En als klap op de vuurpijl wordt een aantal wetten aangepast, zodat ze geheel of gedeeltelijk buiten de Wob vallen (Kadasterwet, Handelsregisterwet, Wegenverkeerswet, Kwaliteitswet zorginstellingen, Kwaliteitswet zorginstellingen, Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg en de komende Wet cliëntenrechten zorg). Tot zover transparantie over het Kadaster, de Kamer van Koophandel, veiligheid in de zorg en de verkeersveiligheid.
Misbruik
Voor mij, als regelmatig gebruiker van de Wob, is het beeld wel duidelijk. Nu al geldt het als misbruik wanneer er wordt gevraagd naar ICT-beleid. Het Ministerie van Veiligheid en Justitie noemde ooit het vrijgeven van één velletje A4 een ‘groot en bewerkelijk’ Wob-verzoek. Daarom moest ik ook acht weken wachten tot ze het stuk hadden gevonden. Want het hele dossier van de kilometerprijs was daar kennelijk niet groter.
Natuurlijk is er wel eens sprake van misbruik, maar uit onderzoek blijkt dat die problematiek helemaal niet groot is. Ik durf te wedden dat de wetswijziging meer heeft gekost dan het eigenlijke onderzoek. En zelfs als een verzoek bewerkelijk is, dan komt dat echt door falen van de overheid zelf. Die heeft niet een goede registratie van documenten en zaken digitaal toegankelijk maken is al helemaal een gotspe. Dus het ‘misbruik’ van burgers komt eigenlijk voort uit onkunde van de overheid.
En het misbruik onder ambtenaren? Dat is wel groot. Verzoeken worden slecht uitgevoerd, er is geen goede kennis bij veel bestuursorganen, er worden documenten achtergehouden en zo kan ik nog wel doorgaan. Wob-expert Roger Vleugels heeft ooit al eens beschreven over het oneigenlijk gebruik van de Wob.
Een voorlichter van het ministerie van Spies vertelde mij dat hij niet kan uitsluiten dat journalisten worden getroffen door de wetswijziging. ‘Maar je kunt altijd naar de rechter,’ vertelde hij me. Dat wordt dus nog flink procederen voor me. En dan kom je uiteindelijk uit bij de Raad van State. En wie zit daar aan de knoppen? Juist: oud-minister Donner. Misschien moet ik maar iets anders gaan doen. Worst eten of zo.
Kijkt u dan nog eventjes mee naar wat het gevolg is voor mensen als we niet transparant zijn over wapenvergunningen?
Toespraak Minister Donner:
————————
Volg HP/De Tijd ook op Twitter!
