Deze exen maakten geschiedenis
Het is vrijdag Dag van de Scheiding. Verbroken relaties zijn van alle tijden, en leverbaar in alle soorten en maten. Een kleine historische inventarisatie.
Bijbelse exen
Hij: De legendarische krachtpatser Simson, voorbestemd als richter (lees: leider) van Israël.
Zij: Een anoniem, want nergens in het Oude Testament bij name genoemd Filistijns meisje, dat we niet dienen te verwarren met Simsons latere liefje Delila.
Samen waren ze: Een omstreden stel, want (zo vermeldt het bijbelboek Richteren) ‘in dien tijd toch heersten de Filistijnen over Israël’. Simson vond de afkomst van zijn bruid echter geen enkel bezwaar. “Zij bevalt mij,” meldde hij zijn kritische ouders.
Maar helaas: Al op hun huwelijksfeest ging het mis met het koppel. Oorzaak: Simson besloot zijn feestvierende vrienden lastig te vallen met een ingewikkeld raadsel. Indien ze de oplossing konden bedenken, zo beloofde hij, kregen ze allemaal een nieuwe garderobe cadeau. Na eerst langdurig en vruchteloos te hebben gepiekerd, lukte het de vrienden om de oplossing van het raadsel te ontfutselen aan Simsons loslippige bruid. Daarna begon de boel danig te escaleren. Simson, zo lezen we in Richteren, sloeg uit woede over het bedrog dertig Filistijnen dood, gaf hun kleren aan de bruiloftsgasten en liet zijn kersverse vrouw vervolgens in de steek. Toen een verzoeningsgesprek met zijn schoonvader, enige tijd later, niets opleverde (Simsons geliefde bleek inmiddels te zijn ‘weggegeven’ aan de bruidsjonker), volgde een nieuwe anti-Filistijnse woedeuitbarsting: ditmaal zette Simson hun korenvelden in de hens. Een tegenactie liet niet lang op zich wachten: de Filistijnen namen Simsons ex-vrouw gevangen en verbrandden haar levend.
Exen in de oudheid
Zij: Cleopatra VII, koningin sinds haar achttiende.
Hij: Cleopatra’s zeven jaar jongere broer Ptolemaeus XIII, koning sinds z’n tiende.
Samen waren ze: Sinds 51 v. Chr. heersers over het oude Egypte, waar huwelijken tussen broer en zuster heel gewoon waren. “Op die manier verkleinde je het aantal troonpretendenten en hinderlijke zwagers of schoonzoons. Verder verviel hiermee de noodzaak om een geschikte huwelijkspartner in het buitenland te vinden. Ook was het een handige manier om de familiecultus te versterken,” zo licht Stacy Schiff ons toe in haar biografie Cleopatra – een vrouwenleven.
Maar helaas: Ptolemaeus, die krachtens de traditie belangrijker was dan zijn vrouwelijke co-heerser, raakte al snel ondergesneeuwd door zijn zus annex echtgenote. Hovelingen besloten haar daarom af te zetten. Cleopatra sloeg daarna op de vlucht, maar met dank aan de troepen van Julius Caesar maakte ze in 48 voor Christus een comeback op de Egyptische troon. Met haar inmiddels veertienjarige broertje annex echtgenoot liep het slecht af: tijdens de militaire schermutselingen met de Romeinse troepen verdronk hij in de Nijl. “Zijn lichaam is nooit gevonden, zijn gouden wapenuitrusting wel; die werd dan ook prompt door Caesar tentoongesteld,” schrijft Schiff. Niet veel later zou diezelfde Caesar, zoals bekend, de geliefde van Cleopatra worden. Maar dat is weer een heel ander verhaal.
Kunstzinnige exen
Hij: Pablo Picasso, de belangrijkste kunstenaar van de twintigste eeuw.
Zij: Olga Khokhlova, danseres, afkomstig uit de Oekraïne.
Samen waren ze: 36 jaar getrouwd, van 1918 tot 1954.
Maar helaas: Een groot deel van die tijd bestond hun huwelijk slechts op papier. In 1927 begon de 45-jarige Picasso namelijk een affaire met de 17-jarige Française Marie-Thérèse Walter. Zeker toen uit die relatie in 1935 een dochter werd geboren, leek er alle reden om zijn huwelijk met Olga te beëindigen. Dat het er niet van kwam, had vooral te maken met geld: een echtscheiding, zo liet de destijds in Parijs woonachtige Picasso zich door een advocaat voorrekenen, zou hem de helft van zijn bezittingen kosten. Dat aan het huwelijk in 1954 uiteindelijk toch een einde kwam, was niet omdat Picasso inmiddels coulanter was geworden, maar omdat Olga in februari van dat jaar bezweek aan kanker. Picasso nam niet eens de moeite om haar begrafenis bij te wonen. Wel trad hij in 1961 opnieuw in het huwelijk – niet met Marie-Thérèse of met schilderes Françoise Gilot, de moeder van zijn twee meest recente nakomelingen, maar met keramiekverkoopster Jacqueline Roque, 46 jaar zijn junior. Ze bleef bij Picasso tot zijn dood in 1973. Hoe het daarna verder ging met zijn exen? Françoise is nog altijd onder ons: ze hoopt over een paar weken negentig te worden. Marie-Thérèse daarentegen verhing zichzelf in 1977, en ook Jacqueline pleegde zelfmoord: ze joeg in 1986 een kogel door haar hoofd.
Koninklijke exen
Hij: Charles Philip Arthur George, prins van Wales en de oudste zoon van de Britse koningin Elizabeth II.
Zij: Diana, prinses van Wales, voorheen Diana Frances Spencer.
Samen waren ze: Het meest tot de verbeelding sprekende koninklijke koppel van de twintigste eeuw.
Maar helaas: things went terribly wrong, vooral omdat beide echtelieden in de zomer van 1981 om totaal verschillende redenen met elkaar in het huwelijk waren getreden. In het kort: de onzekere, perfectionistische maar ook naïeve Shy Di, voormalig peuterleidster, zocht liefde en zelfbevestiging. Charles daarentegen had al een geliefde (Camilla Parker-Bowles) en was primair op zoek naar een geschikte baarmoeder om hem de vereiste nakomeling te schenken. Met name bij Diana zorgde die mismatch gaandeweg voor steeds grotere problemen, die – deels met haar medewerking – breed werden uitgemeten in de media: eetstoornissen, depressies, alsmede een aantal zelfmoordpogingen. Na vier jaar voorwerk werd The Wedding of the Century op 28 augustus 1996 officieel ontbonden. Een jaar later, op 31 augustus 1997, kwam de pas 36-jarige Diana om het leven bij een verkeersongeluk in hartje Parijs. Pleister op de wonde: William, de oudste zoon van het stel, huwde inmiddels Kate Middleton in een nieuwe Wedding of the Century. Charles hertrouwde in 2005 met Camilla, maar of hij nog in aanmerking zal komen voor de opvolging van zijn inmiddels 85-jarige moeder, is uiterst onzeker geworden.
Literaire exen
Hij: Gerard Reve, gelauwerd auteur, bekend van klassiekers als De Avonden (1947), Werther Nieland (1949), Op weg naar het einde (1963) en Nader tot U (1966).
Zij: Hanny Michaelis, dichteres. In 1966 kreeg ze de Jan Campert-prijs en in 1995 de Anna Bijns-prijs.
Samen waren ze: “Verliefd, echt verliefd,” zo vertelde Michaelis in 1995 aan Het Parool. En ter voorkoming van eventuele misverstanden: “Het was een volwaardige relatie, hoor, ik zeg het maar, want dat vraagt iedereen zich altijd af.”
Maar helaas: Reves gevoelens voor jongens en jongemannen bleken toch sterker. Michaelis in 1995: “Die scheiding (in 1959 – red.) is voor ons allebei moeilijk geweest. Op de Oudezijds Achterburgwal heeft hij nog een tijdje met zijn vriend achter gewoond, ik woonde voor. Tien jaar zijn we getrouwd geweest; misschien is dat op een mensenleven niet veel, maar op die leeftijd in die periode is het heel lang.” De twee bleven bevriend, maar hun carrières kregen een heel ander verloop: terwijl Reve tot in de jaren negentig triomfen bleef vieren, kreeg Michaelis last van writer’s block – na de bundel Wegdraven naar een nieuw Utopia (1971) publiceerde ze geen nieuw werk meer. Reve overleed in 2006; Michaelis, bijna onopgemerkt, een jaar later.
Journalistieke exen
Zij: Renate Rubinstein, in de jaren zestig, zeventig en tachtig onder het pseudoniem ‘Tamar’ Neerlands meest befaamde columniste.
Hij: Jaap van Heerden, filosoof, psycholoog en publicist. Werd in 2007 door Martin Bril uitgeroepen tot ‘de beste schrijver van Nederland’.
Samen waren ze: Zo’n twaalf jaar getrouwd.
Maar helaas: In 1973 pakte Van Heerden zijn biezen. “Maandag. Kloten. Man weg. Koffers gepakt, verdwenen. Moest wel nog even zeggen dat-ie tien jaar ongelukkig was geweest,” noteerde Rubinstein die week op haar vaste stek in Vrij Nederland. “Zonder een beetje wreedheid gaat het blijkbaar niet. Kan barsten ook. Rotter dan het de laatste maanden was kan het nooit worden. Het huwelijk maakt misdadigers van ons allen.” Het was de eerste van een reeks columns waarin ze ‘de paniek van de echtscheiding’ van zich af schreef. In 1978 werden de stukken gebundeld onder de titel Niets te verliezen en toch bang. Het boek werd een enorme bestseller, niet in de laatste plaats omdat Nederland in de jaren zeventig werd getroffen door een ware echtscheidingsepidemie en vooral veel vrouwen zich in Rubinsteins epistels herkenden.
Van Heerden hertrouwde eind jaren zeventig met zangeres Josje van Stelten alias Joey Dyser, bekend van de uit 1975 daterende nummer-1-hit 100 Years. Rubinstein overleed in 1990, maar zorgde een jaar na haar dood nog voor een schandaal met de publicatie van Mijn beter ik. In dat boek deed ze gedetailleerd verslag van haar tien jaar durende geheime relatie met schrijver Simon Carmiggelt (1913-1987). Met de voorheen ‘meest getrouwde man van Nederland’ heeft Rubinstein inmiddels gemeen dat haar werk nauwelijks nog wordt gelezen.
Muzikale exen
Hij: Elvis Presley alias ‘The King’, ’s werelds succesvolste zanger ooit.
Zij: Priscilla Beaulieu, dochter van een Amerikaanse luchtmachtofficier.
Samen waren ze: Hét bruidspaar van 1967, hoewel hun eerste romantische encounter reeds dateerde van 1959, toen Priscilla amper veertien was.
Maar helaas: Al vrij snel na de geboorte van dochter Lisa Marie, in 1968, begonnen de twee van elkaar te vervreemden. Elvis, die zojuist een muzikale comeback had gemaakt, was bijna permanent op toernee of in Las Vegas, terwijl Priscilla, opgesloten in het monumentale kitschpaleis Graceland, zich steeds vaker stierlijk verveelde, dan wel zich vergreep aan haar dansleraar (ene Mark) of aan Evis’ karate-instructeur (ene Mike). In 1973 werd het huwelijk officieel ontbonden.
Als moeder van de nog minderjarige Lisa Marie, Elvis’ enige nakomeling, kreeg Priscilla na het overlijden van The King in 1977 directe bemoeienis met diens financiële nalatenschap. Het in 1982 gerealiseerde idee om Graceland open te stellen voor het publiek geldt nog altijd als haar grootste zakelijke meesterzet. Lisa Marie, net als Priscilla lid van de Scientologykerk, mag inmiddels Michael Jackson (1994-1996) en Nicholas Cage (2002-2004) tot haar exen rekenen. Haar eerste twee albums, To whom it may concern (2003) en Now what (2005), werden in Amerika bekroond met respectievelijk goed en platina, maar sloegen elders niet aan.
Sportieve exen
Hij: Feyenoord-icoon Willem van Hanegem, alias ‘De Kromme’, 52-voudig international en winnaar van onder meer de Europa Cup I (1970), de wereldbeker voor clubteams (idem) en de UEFA-cup (1974).
Zij: Oervoetbalvrouw Truus de Nijs, dochter van een worstelkampioen.
Samen waren ze: Een zeer volks no-nonsense-echtpaar, en in die hoedanigheid de perfecte tegenpool van het pretentieuze duo Johan en Danny Cruyff.
Maar helaas: In 1983, kort na de benefietwedstrijd waarmee Van Hanegem zijn voetbalcarrière officieel beëindigde, liet Willem zijn Truus in de steek. “Als je mij een maand daarvoor had gezegd dat ik zou weggaan, had ik geantwoord: je bent niet goed bij je hoofd,” zei hij jaren later in een terugblik. “En toch gebeurt het. Het overkomt je en dan is het hóp. Je hebt het gevoel dat je niet meer terug kunt. Terwijl ik daarvóór spelers de auto uitschopte als ik hoorde dat ze van hun vrouw af gingen. ‘Ga maar lopen. Eruit. Niet meer bij mij in de auto.’ Ik snapte daar niks van. Ik dacht: dat bestaat niet.”
Het dertien jaar jongere fotomodel Marianna Cecilia Beun zou Van Hanegems tweede vrouw worden. Van de ooit zo spraakzame Truus is sinds 1983 nauwelijks nog iets vernomen.
Politieke exen
Hij: Bram Peper, PvdA-prominent, werd bekend als burgemeester van Rotterdam (1982-1998) en minister van Binnenlandse Zaken (1998-2000).
Zij: Neelie Kroes, VVD-prominent, werd bekend als staatssecretaris (1977-1981) en minister (1982-1989) van Verkeer en Waterstaat, president van Nyenrode (1991-2000) en eurocommissaris (sinds 2004).
Samen waren ze: Hét Nederlandse powercouple van de jaren negentig.
Maar helaas: Vanaf eind 1998 kreeg Peper te maken met de zogenoemde bonnetjesaffaire (lees: geruchten over vermeende onjuiste declaraties). Kort nadat hij in maart 2000 was afgetreden als minister – om zich beter tegen de beschuldigingen te kunnen verdedigen – begon zelfs het Openbaar Ministerie een onderzoek naar de kwestie en werd Peper aangemerkt als ‘verdachte’. Een breekpunt in zijn relatie met Kroes, analyseerde Peper later: zíj was een vrouw met toekomst, híj was een risicofactor geworden, een man met een besmet verleden. “Kennelijk was hij niet meer interessant voor haar. Of kleefde er iets aan hem waar zij liever niet mee in aanraking kwam,” schrijven Stan de Jong en Koen Voskuil in biografie van Kroes. Na een relatie van ruim elf jaar gingen Peper en Kroes begin 2003 daadwerkelijk uit elkaar; de officiële ontbinding van hun huwelijk volgde een jaar later.
Dit artikel verscheen eerder in HP/De Tijd van 21 oktober 2011.
