In memoriam G. Brands, uitvinder van de boekentoptien
Afgelopen vrijdag overleed op 77-jarige leeftijd de schrijver en dichter G. Brands. In de jaren zeventig introduceerde hij als redacteur van de Haagse Post een nieuw fenomeen in de Nederlandse literatuur: de wekelijkse boekentoptien.
De allereerste toptien werd op 5 oktober 1974 afgedrukt in ‘Eerste Melange’, de rubriek die Gerard Brands (een pseudoniem van Gerard Bron) destijds in HP verzorgde. Waterschapsheuvel van Richard Adams stond op de eerste plaats, vóór Ik had een strohoed en een wandelstok van Jan Arends en Een brug te ver van Cornelius Ryan. HP’s wekelijkse boekentoptien werd al snel een fenomeen.
“Ik had natuurlijk weleens naar bestsellerlijsten in buitenlandse kranten en tijdschriften gekeken, bijvoorbeeld die van Time,” vertelde Brands in 1984, bij het tweede lustrum van zijn geesteskind. “Maar die lijsten gingen allemaal uit van door uitgevers opgegeven verkochte aantallen boeken. Voor Nederland, en voor HP als toonaangevend weekblad, wilde ik hetzelfde gaan doen, maar dan beter: niet werken met gegevens van uitgeverijen, maar met die van een geselecteerd aantal literaire boekhandels in het land. Welke boekhandels ik daarvoor moest uitkiezen, wist ik niet. Tine van Buul van Querido heeft met mij toen een selectie gemaakt van vijftien boekhandelaren en me een aantal goeie tips gegeven. Op maandagochtend belde ik met die mensen en vroeg hun lijsten op van de in de week daarvoor door hen verkochte boeken. Dat hielden ze altijd heel trouw en netjes voor mij bij.”
Omdat HP’s boekentoptien was gebaseerd op de verkoopcijfers van een select gezelschap van ‘betere’ boekwinkels die vooral werden bezocht door lezers met een bovengemiddelde interesse voor literatuur, vormde de lijst geen getrouwe afspiegeling van de totale boekenverkoop in Nederland. Maar dat was ook niet de bedoeling. De boekentoptien van HP wilde vooral laten zien wat op literair gebied onder kenners spraakmakend was.
Anno 2012 houdt HP/De Tijd er geen eigen toptien meer op na, maar is een boekenbranche zonder wekelijkse bestsellerlijsten ondenkbaar. In die zin heeft Gerard Brands blijvend de bakens verzet.
