Dit kabinet is een ideaal recept voor conflicten
De titel van het regeerakkoord is een valstrik. In plaats van ‘Bruggen Slaan’ hebben VVD en PvdA elkaar vanaf hun eigen oever brokken beleid toegegooid. Dat is heel verfrissend na 11 jaar wollige en onleesbare teksten die het CDA in regeerakkoorden fietst. Maar de uitruil is ook linke soep, zagen we woensdag bij de bespreking van het regeerakkoord. Bovendien is de steun van de kiezer voor dit kabinet boterzacht.
Uit onderzoek van Kieskompas blijkt dat slechts 7 van de 38 zetels van de PvdA te danken zijn aan kiezers die met overtuiging op de PvdA stemden. De rest van de zetels komt van kiezers die sterk andere partijen overwogen, en vooral op basis van strategische overwegingen Samsom verkozen boven Roemer of Pechtold. Ook de VVD moet zich niet rijk rekenen. Natuurlijk heeft Mark Rutte het beste resultaat ooit behaald voor de VVD, maar slechts 12 van de 41 zetels komen van overtuigde VVD-ers. De rest komt van rechtse kiezers die (nu) niet op het CDA wilden stemmen en van voormalige PVV-stemmers.
Regeerakkoord is D66-beleid
Voor de uitruil-methode die in dit regeerakkoord is toegepast valt wat te zeggen. Partijen hebben echt punten binnengehaald en op sommige beleidsterreinen volledig hun zin gekregen. Dat is te zien door het regeerakkoord op basis van de inhoud in het politieke landschap te plaatsen. Wanneer we het regeerakkoord op de 30 belangrijkste onderwerpen vergelijken met de standpunten van alle politieke partijen, dan staat het precies tussen de PvdA en VVD in. Direct wordt duidelijk dat D66 geen oppositie kan voeren tegen dit kabinet, het voert grotendeels het beleid uit dat D66 voorstaat.
Pechtold gaf dat woensdag ook toe toen hij met deze resultaten werd geconfronteerd. Hij mompelde nog wel wat over te weinig investeringen in het onderwijs, maar zei toch wel heel tevreden te zijn en dit kabinet ‘constructief’ tegemoet te treden. Triest eigenlijk, dat D66 moet toekijken hoe VVD-ers en PvdA-ers zich tooien met D66 veren.
Asscher en Dijsselbloem pakken normen en waarden debat van CDA af
Ook voor het CDA ziet het er niet best uit. Nog altijd hangen de Christendemocraten verslagen in de touwen na twee verkiezingen waarin ze van 41 naar 13 zetels terugvielen. Maar als ze ooit opstaan wordt het een harde noot om te kraken, oppositievoeren zit het CDA niet in het bloed. Tussen 1994 en 2001 waren ze onzichtbaar, en was het Pim Fortuyn die met een moker de Paarse droom aan duigen sloeg en de ‘puinhopen’ op het culturele vlak aan de kaak stelde.
In dit kabinet zullen de moraalridders van de PvdA – Asscher en Dijsselbloem – zich typische CDA-thema’s toe-eigenen. Asscher zet zijn kruistocht tegen alcoholgebruik onder jongeren voort en Dijsselboem zal tekeer gaan tegen de seksualisering van de samenleving. Op Financiën kan hij zich misschien minder inhoudelijk profileren, maar hij zal zeker harde uitspraken blijven doen op cultureel terrein. En als minister van Financiën mag je je lekker overal mee bemoeien.
Meer kansen liggen er op economisch terrein. Dit is duidelijk geen Christen-democratisch regeerakkoord. Geen CDA’se compromissen, maar stevige ingrepen. Op de arbeidsmarkt en woningmarkt trekt de overheid zich wat terug (minder rechtsbescherming bij ontslag, minder hypotheekrenteaftrek en minder beperking op de stijging van huren), terwijl in de gezondheidszorg de overheid sterk gaat ingrijpen en gaat nivelleren. Ook wordt de typische CDA-maatregel van de zorgtoeslag afgeschaft. Dat biedt kansen zou je denken.
Maar lees het CDA programma. Of eigenlijk; laat maar, want er staat toch niets in. Het CDA heeft geen ideeën meer. Tijdens de verkiezingen poogde NRC de programma’s te ‘fact-checken’ maar er stond niet één duidelijke bewering in het CDA programma. Op het recente CDA-congres was de conclusie dat men opnieuw het Christendemocratische wiel moet uitvinden. Maar moet het CDA dan de belastingverlagingen voor de midden- en hogere inkomens (in de derde en de hoogste schijf) gaan aanvallen of toejuichen?
Samsom in de Kamer is slimme zet
Doordat Samsom in de Kamer zit is het ook eenvoudiger aanvallen van links te pareren. Als Samsom in het kabinet was gestapt, was de nieuwe leider van de fractie waarschijnlijk een voormalige concurrent voor het leiderschap geweest. Fractievoorzitter Plasterk had graag minister Samsom van Financiën de oren gewassen! Maar Samsom deed een meesterzet: al zijn concurrenten in en buiten de fractie zitten in dit kabinet: Asscher, Plasterk en Timmermans. Zo maakt hij ze medeplichtig aan een akkoord dat hij sloot samen met zijn maatje Dijsselbloem.
Uitruil is verfrissend, maar ook gevaarlijk
Geen wolkje aan de lucht dus. Hoewel, het grote gevaar komt niet van de oppositie, maar uit eigen gelederen. Mark en Diederik leken wel een verliefd stelletje maandagavond bij Pauw & Witteman, die als in een aflevering van Memories verlegen lachend herinneringen ophaalden aan hun eerste afspraakje.
Maar de ontluikende liefde tussen blauw en rood zal snel een rauwe werkelijkheid tegenkomen. De uitruil is verfrissend, maar ook linke soep. Nu al lopen VVD-stemmers te hoop tegen de nivellerende maatregelen van het regeerakkoord en zijn veel PvdA-kiezers boos op de afbraak van de WW en de ontslagbescherming. En wat doet dit kabinet bij nieuwe en onvoorziene vraagstukken die in de komende jaren opdoemen?
VVD’ers moeten PvdA-beleid invoeren
Nog problematischer is dat de inhoudelijke uitruil niet synchroon loopt met de portefeuilleverdeling. En dus worden de kersverse bewindslieden gedwongen de volledige agenda van de coalitiepartner uit te voeren. Zo mag ras-VVD’er Stef Blok de verlaging van de hypotheekrenteaftrek gaan vormgeven, terwijl voormalig PvdA-voorzitter Lilianne Ploumen op Buitenlandse handel en Ontwikkelingssamenwerking een miljard moet bezuinigen op haar geliefde ontwikkelingshulp. Vicepremier Asscher moet als PvdA-minister op Sociale Zaken het ontslagrecht versoepelen en de WW versoberen. Maar nog ondenkbaarder is dat de prototypische liberaal Edith Schippers de inkomensafhankelijke ziektekostenpremies moet invoeren.
Onnatuurlijk en ongeloofwaardig
Dit kabinet loopt het gevaar onnatuurlijk en ongeloofwaardig over te komen. Door de uitruil en de asymmetrie tussen ideologie en portefeuilleverdeling wordt het moeilijk voor partijen om zich te profileren op de ‘eigen’ issues. Hierdoor is geen sprake van één samenhangend kabinet, maar van twee parallelle kabinetten.
Het merendeel van de bewindslieden zal beleid moeten uitvoeren dat diametraal indruist tegen hun eigen overtuigingen en die van hun partij. Een ideaal recept voor conflicten binnen het kabinet en binnen de twee constituerende politieke partijen. Op het eerste gezicht lijkt de uitruil-methode geniaal, maar hoe lang kunnen PvdA-ers en VVD-ers de ideologische aderlatingen bagatelliseren onder het motto ‘het is geven en nemen’? Het is lang niet zeker dat dit kabinet de rit zal uitzitten.
André Krouwel is politicoloog aan de Vrije Universiteit te Amsterdam en maker van het Kieskompas.
