Spring naar de content

Mag uw dochter Lolita lezen?

De Volkskrant is als abonneelokkertje begonnen met de serie Verboden Boeken. Na Kafka’s Gedaanteverwisseling, waarvan het manuscript aan vernietiging door de nazi’s wist te ontkomen, kregen de Volkskrantlezers het meesterwerk Lolita, van Nabokov, in de bus.

Gepubliceerd op: Geplaatst in de volgende categorieën:
Geschreven door: Max Pam

Weinig boeken zijn zo vaak verboden als Lolita, ook in westerse landen. Aanvankelijk wilde geen uitgeverij het uitgeven en toen het in 1955 toch in Parijs verscheen, hadden politie, justitie en douane hun handen vol om alle duizend exemplaren te onderscheppen.

Vladimir Nabokov slechtte met zijn Lolita de censuurbarrières

Pedofilie
De pedofiele liefde die door Nabokov in Lolita wordt beschreven, heeft tenslotte bijna alle censuurbarrières geslecht, maar of dat ook geldt voor de toekomst – daarvoor zou ik mijn hand niet in het vuur willen steken. Op enige vorm van barmhartigheid lijkt pedofilie niet meer te kunnen rekenen.

Ook in Nederland wilde geen literaire uitgeverij zich aan Lolita branden. De Bezige Bij, Van Oorschot, Querido, enzovoort, in geen velden of wegen waren zij te bekennen. In Nederland verscheen Lolita tenslotte, in een vertaling van M. Coutinho, bij uitgeverij Oisterwijk.

Uitgeverij Oisterwijk, ooit van gehoord?

Even een paar gegevens van internet geplukt. Oisterwijk werd in de gelijknamige Brabantse plaats opgericht in 1917. In de jaren dertig van de vorige eeuw groeide Oisterwijk uit tot een fascistisch trefpunt, met de beruchte Arnold Meijer van Zwart Front als centrale figuur. Hij ging ook bij de gelijknamige uitgeverij publiceren. Daar kwam een einde aan, toen Oisterwijk uitgeverij in 1944 ‘bij gevechtshandelingen’ in vlammen opging.

Na de oorlog werd ene Johan van Keulen eigenaar van de restanten. Hij gebruikte de uitgeverij om, onder het pseudoniem Han B. Aalberse, zijn hitsige boekjes uit de Bob en Daphne-serie te laten verschijnen.

Wie heeft daar nog van gehoord?

Soft porno
Bob en Daphne – ‘buikjeswrijven’ – was very very very softporno, maar in de jaren vijftig was er nauwelijks iets harders te krijgen, zelfs niet ónder de toonbank. Een jaartal staat niet in mijn oude exemplaar, maar het moet aan het eind van de jaren vijftig zijn geweest dat Johan van Keulen besloot dat hij zich verwant voelde met Nabokov en dat hij Lolita zou uitgeven.

De vertaling van Coutinho was verschrikkelijk. Seksuele toespelingen in de tekst waren geheel verdwenen. Later heeft Coutinho zich ook nog eens vergrepen aan de vertaling van The Defense van Nabokov. Een knight (schaakstuk) werd een ridder, in plaats van een paard. En een veld op het schaakbord – a square – werd een pleintje. Enzovoort. Het was om te huilen. Tim Krabbé heeft er nog eens een hilarisch stuk over geschreven.

Toch bestond Lolita nu ook in Nederland. Het is vanuit die positie geweest dat Nabokov in Nederland naam moest maken – het is hem moeiteloos gelukt, en dat wil wat zeggen.

Mag uw dochter Lolita lezen?

In 1979 heb ik Johan van Keulen, alias Han B. Aalberse, geïnterviewd voor Vrij Nederland. Het werd een lange litanie over de processen die hij vele jaren had gevoerd. Officieel bestond de vrijheid van meningsuiting in Nederland, maar dat gold zeker niet voor de zogenaamde ‘vieze boekjes’. Ten slotte heeft de legendarische jurist prof. dr. G.E. Langemeijer, lid van de Hoge Raad, ten gunste van Van Keulen beslist.

Eén bijzonder moment herinner ik mij nog. Van Keulen werd door een rechter gevraagd of zijn eigen dochter van vijftien zijn boeken mocht lezen, waarop de auteur antwoordde: “Nee”.

De rechter: “Dat is precies het antwoord dat ik wens.”

Van Keulen: “Het is niet voor de jeugd bestemd.”

De rechter: “Maar wèl verkrijgbaar.”

Tegen mij zei Van Keulen: “Natuurlijk had mijn dochter ze gelezen. Ze stond achter mijn boeken, maar als ik ja had geantwoord, hadden ze gezegd: ‘Wat een viezerik, zijn eigen dochter!’ Het zijn gluipers, hoor, die juristen.”

Nabokov stierf in 1977. Johan van Keulen stierf in 1982. Zo is het hoogste met het laagste verbonden. Dat is heel erg Nederlands.