Honderd jaar vechten om de beeldschone Nefertiti
Op 6 december 1912 vond de Duitse archeoloog Ludwig Borchardt in Egypte wat wel het mooiste pre-moderne kunstwerk ter wereld wordt genoemd: de buste van koningin Nefertiti.
Het ongekend goed geconserveerde en kleurrijke beeld van de vrouw van Farao Achnaton is het pronkstuk van het Neues Museum in Berlijn en trekt jaarlijks meer dan een miljoen bezoekers. En zoals dat gaat met mooie vrouwen wordt er, zelfs een eeuw later, nog om haar gevochten.
Met mysteries omgeven
Borchardt werd door de Berlijnse katoenhandelaar James Simon naar de ruïnes van Amarna (of Achetaton) gestuurd, aan de oostzijde van de Nijl in het midden van Egypte. Borchardts mecenas was dol op Egyptische kunst en in wat ooit het regeringscentrum van de Farao was, zouden volgens Borchardt vele schatten te vinden zijn. Met de Egyptische autoriteiten werd afgesproken dat de helft van de vondsten naar Egypte zou gaan.
Op een vrijdag in december, in de ruïne van het huis van beeldhouwer Tutmoses, haalde Borchardt zijn grootste kunstschat uit het zand: Nefertiti, ‘de schone is gekomen’.
De vondst is met mysteries omgeven. Want wist de Franse egyptoloog die namens Egypte de vondsten van Borchardt bekeek, de buste niet op waarde te schatten? Of onttrok Borchardt het werk subtiel aan de aandacht van zijn collega, om hem zo voor Duitsland te behouden? Hoe dan ook, zonder enig getouwtrek ging Nefertiti naar Berlijn. Daar zou ze jaren achtereen in de kamer van James Simon pronken. Onder meer Keizer Wilhelm II was één van haar bewonderaars, maar aan het grote publiek werd ze niet getoond.
Hitler en Nefertiti
Nadat Simon de Nefertiti in 1920 aan de Pruisische staat had geschonken, werd het in 1924 voor het eerst tentoongesteld in het Berliner Museum. De kunstwereld was verbluft over de ongekende kunstschat. Ook de Egyptenaren waren verbijsterd en voelden zich bestolen. Het Egyptisch Museum in Caïro eiste het werk terug, onderhandelingen volgden met het Berliner Museum. James Simon stemde in met een ruil van Nefertiti voor andere beelden, maar Borchardt wilde per se dat de collectie intact bleef.
De Egyptenaren bleven het proberen en in 1933 wilde de toenmalige Pruisische premier Hermann Göring het werk wel teruggeven, maar stak Adolf Hitler daar eigenhandig een stokje voor: “Es ist ein Meisterwerk, ein Juwel, ein wahrer Schatz.”, aldus de Führer die een aparte koepelzaal voorzag voor de buste in een nieuw te bouwen museum in Berlijn.
De strijd om Nefertiti gaat door
Na de oorlog werd de strijd om Nefertiti in het verdeelde Duitsland voortgezet. De DDR claimde het recht, maar omdat het beeld zich op BRD-grondgebied begaf, bleef het in handen van de Bondsrepubliek. Ook musea wereldwijd toonden zich geïnteresseerd en ook nu waren er onderhandelingen met de Egyptenaren – maar Nefertiti bleef waar ze was.
Ook nu is het nog onrustig rondom Nefertiti. Vorig jaar nog kwam er een officieel schrijven uit Egypte waarin Nefertiti werd teruggeëist, maar Berlijn houdt de poot stijf. Ook het Grand Egyptian Museum bij de piramiden van Gizeh dat in 2013 de deuren zou moeten openen, hoeft niet op Nefertiti te rekenen: de aanvraag om het beeld voor de openingstentoonstelling te lenen is afgewezen. Officiële reden: de buste is te breekbaar voor vervoer. De angst dat het beeld niet meer wordt teruggegeven speelt echter een minstens zo grote rol.
Is Nefertiti wel echt?
Over de echtheid van de buste van Nefertiti doen vele (indianen)verhalen de ronde. Hitler zou een replica hebben gemaakt om de Egyptenaren te kunnen bedriegen en door twee kisten te verwisselen tijdens het in veiligheid brengen van Duitse kunstschatten zou er nu een kopie in Berlijn staan.
Ook gaat het hardnekkige gerucht dat Borchardt de buste zelf heeft gemaakt en begraven, om deze vervolgens ‘toevallig’ op te graven op de vrijdag dat er een vooraanstaande Pruisische prins langs kwam. En hoe zit het met de Franse egyptoloog? Bij de verdeling van de vondsten is de buste nooit beschreven, wat überhaupt pas 11 jaar na dato voor het eerst door Borchardt zou zijn gebeurd. Waarom deed hij dat niet eerder, zoals bij alle andere vondsten, en waarom wilde hij uitdrukkelijk niet dat de buste geëxposeerd zou worden? Kunsthistoricus Henri Stierlin schreef er in 2009 een boek over en beweert dat Borchardt wist dat de buste nep was.
Zien
Hoe het ook zij, Nefertiti weet 100 jaar na haar vondst -en zo’n 3400 jaar na haar overlijden- de gemoederen nog altijd bezig te houden en miljoenen in vervoering te brengen. Voor wie geen zin heeft om naar Berlijn af te reizen: in Huis Doorn is een replica zien die keizer Wilhelm II liet maken. Hieronder een documentaire van National Geographic waarin onder meer röntgenfoto’s worden gemaakt om de Nefertiti op echtheid te controleren.
