Spring naar de content

De atleet die twee keer stierf

Op 21 september 1938 neemt hoogspringster Dora Ratjen de trein van Wenen naar Keulen. Zij is dan 19 jaar en een van de grootste sporttalenten van het Duitse Rijk. Twee jaar eerder, op de Spelen in Berlijn, is ze als zeventienjarige nog net buiten het podium beland, maar deze weken is ze definitief doorgebroken: deze week, in Wenen, heeft Dora 1 meter 70 gesprongen.

Gepubliceerd op: Geplaatst in de volgende categorieën:
Geschreven door: Frank Heinen

Een wereldrecord.
Het heeft haar tegelijk de Europese titel opgeleverd.
Kalm en gelukkig zit ze in de trein. Terug naar huis.
Dora kijkt naar buiten, naar hoe de landschappen veranderen, steeds bekender worden.
De conducteur komt de coupe binnen en verzoekt de reizigers hun vervoerbewijzen gereed te houden.
Dora overhandigt hem haar kaartje, maar het enige wat de conducteur ziet is de harige hand die hem het bewijsje aanreikt.
‘Nee! NEE! Ik laat mij niet onderzoeken. U heeft mijn paspoort ik ben Frau Dora Ratjen.’
Rechercheur Sommering vraagt het nog een keer.
‘Laat u onderzoeken, Frau Ratjen.’
‘En wat als ik mij daartegen verzet, rechercheur?’
‘Dan zullen wij u dwingen.’
Het is even na 12:00 ’s middags. 21 september 1938.
Dora Ratjens laatste minuten als vrouw zijn ingegaan.’

*

Ein Junge
Het kind van Dora en Heinrich Ratjen wordt geboren in Bremen, op 20 november 1918.
Wanneer de verloskundige het kind van haar moeder bevrijdt, meent die eerste een piemeltje te zien.
‘Heini,’ zegt ze, ‘Es ist ein Junge.’
Maar nog voordat het kind schoongewassen op de buik van de moeder ligt, ziet de vrouw dat er iets heel erg vreemds aan de hand is met het geslacht van de pasgeborene. En terwijl ze het kind aan z’n ouders overhandigt, herstelt ze zich: ‘Toch een meisje.’

Dora Ratjen groeit op als vrouw. Pas als zij tien jaar oud is, begint het haar te dagen dat zij – ondanks dat alle tekenen daarop wijzen – geen meisje is, dat ze nooit een meisje is geweest en dat ze nooit een vrouw zal worden. Dora weet niet welke reden haar ouders hebben gehad om haar als meisje op te voeden, maar ze besluit op datzelfde moment dat ze er niet tegen in wil gaan.

Daarom gaat ze na haar school werken als inpakster in de lokale tabakfabriek en omringt zich met vrouwen: thuis met haar drie oudere zussen, op de fabriek met de andere paksters, in haar vrije tijd met haar vriendinnen en op de atletiekbaan met haar tegenstandsters, die zich pas jaren later zullen realiseren dat ze Dora nooit in de kleedkamers zagen.
Dora Ratjen speelt geen vrouw, ze is er een. Van top tot teen. Alleen tussen haar benen niet helemaal.

*

Op 21 september 1938 is Dora Ratjen wakker geworden als ’s Europa’s beste hoogspringster. Ze gaat naar bed als een man die zich de rest van zijn leven niet in de buurt van een sportstadion meer mag laten zien.

Heinrich
Een halfjaar later schrijft Heinrich Ratjen een brief aan de gemeente Bremen: ‘Nu in de administratie van de stad Bremen het geslacht van mijn kind veranderd is, vraag ik u de voornaam van het kind te veranderen in Heinrich’.
Heinrich Ratjen junior trekt zich terug uit het openbare leven; de schande kan onmogelijk nog groter worden.
Of toch?

*

In de zomer van 1966 publiceert Time Magazine een artikel waarin de affaire-Ratjen wordt opgerakeld. De Amerikanen hebben een primeur: Dora zou helemaal niet vanaf haar geboorte als vrouw door het leven zijn gegaan, maar door het naziregime gedwongen zijn om zich als vrouw voor te doen en op die manier alle belangrijke medailles voor de neus van de talentvolle joodse atlete Gretel Bergmann weg te kapen.

Het lijkt niet meer dan een wilde gok, maar wel een wilde gok die vele decennia later het uitgangspunt is voor een film over het leven van Bergmann, ‘Berlin 1936’.
Heinrich Ratjen maakt die première niet meer mee; hij sterft op 22 april 2008.
Dora Ratjen was toen al bijna zeventig jaar dood.