SS-pudding van Dr. Oetker
Jawohl, ook de Duitse fabrikant Rudolf-August Oetker, die van de toetjes, was een hardcore nazi. Hij nam zelfs dienst in de Waffen-SS, zo weten we uit de publiciteit rond een binnenkort te verschijnen boek. Allemaal niet zo verbazend: het bericht past in een golf van dergelijke onthullingen.
Onder de noemer Aufarbeitung is Duitsland de laatste vijf jaar bezig het naziverleden openbaar te maken. Aanvankelijk betekende die term gewoon recyclen, maar de laatste twintig jaar wordt er ‘schoon schip maken’ mee bedoeld. Eerst ging het daarbij om de DDR-geschiedenis, tegenwoordig vooral om de nazitijd.
Zo schrijft het weekblad Stern over Oetker: “Mit einer detaillierten Studie will der Nahrungsmittelkonzern Dr. Oetker seine NS-Vergangenheit aufarbeiten.”
Een maand geen taart?
Wat Oetker precies deed bij de SS, moeten we nog even afwachten. Het boek over de puddingmaker, van Jürgen Finger, Sven Keller en Andreas Wirsching, verschijnt pas volgende week, onder de titel Dr. Oetker und der Nazionalsozialismus. Maar wat moet je daar als consument eigenlijk mee? Een week geen pizza’s? Een maand geen taart?
Wel is al bekend dat de oude Oetker ook slachtoffer was van de oorlog: hij verloor zijn stiefvader, zijn moeder en twee halfzusters bij een geallieerd bombardement in 1944. Tegenwoordig gaat het de familie voor de wind: behalve het levensmiddelenimperium bezitten de Oetkers een van de grootste rederijen van Duitsland, een bank en het wijnhuis Henkell-Sekt.
Verdachte straatnamen
Wie het woord Aufarbeitung googlet, krijgt bij de eerste duizend resultaten allemaal berichten over de oorlog, de nazi’s en de nieuwe openheid. Ook de Duitse Wikipedia heeft er een artikel over. Een verwante term is Vergangheitsbewältigung, greep krijgen op het verleden.
Twee weken geleden besloot ook de gemeente Hannover mee te gaan doen. Daar komt nu – bijna zeventig jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog – een onderzoek naar vierhonderd verdachte straatnamen. Hannover staat niet alleen: in tal van Duitse gemeenteraden wordt heftig gediscussieerd over het nazigehalte van straatnamen, monumenten en andere eerbewijzen. Duitsland is nog lang niet klaar, al is Hitler nu wel van de meeste erelijsten afgevoerd. Dat ging zelden van harte.
Het omgekeerde evenmin. Pater Titus Brandsma, de oud-rector van de universiteit van Nijmegen die in Dachau werd vermoord, kreeg een paar jaar geleden vlak bij het kamp een eigen straat – van drie meter breed en vijftig meter lang.
Fanta: een sterk merk
Ook C&A en instanties als de Duitse geheime dienst, het ministerie van Justitie en de diplomatieke dienst durfden de duik in het troebele water al aan. Anderen aarzelen nog. Zo moeten we nog even geduld hebben voor we kennis kunnen nemen van de ongetwijfeld smakelijke onthullingen over Fanta. Dat merk werd tijdens de oorlogsjaren ontwikkeld; er schijnen reclamefoto’s te bestaan met een lachende SS’er die een fles Fanta in de hand houdt. Wat je zegt een sterk merk.
Een taakje voor Nederland
Ook voor Nederland ligt er nog een taakje. Na de oorlog werden alle grote bedrijven, die stuk voor stuk met de Duitsers hadden gecollaboreerd, stelselmatig ontzien. De leiders van die ondernemingen konden natuurlijk niet gemist worden. Oud-minister Jan Donner, tot 1944 lid van de ‘accomoderende’ Hoge Raad, speelde na de oorlog naar het zich laat aanzien de hoofdrol bij het gladstrijken van die collaboratie. Hij werd de langstzittende president van de raad, van 1946 tot 1961. Dat college heeft zijn geschiedenis overigens vorig jaar al gerecycled. Nu die van Donner zelf nog.
Onderzeeërs
De geschiedenis van alle Nederlandse bedrijven – grote én kleine – staat bol van toegedekte collaboratie. De historicus Loe de Jong was er glashelder over: in Nederland werkten volgens hem zeven van de tien arbeiders aan Duitse orders. Bij de scheeps- en vliegtuigbouw was dat zelfs zo’n negentig procent.
De grootste werf, de Rotterdamsche Droogdok Maatschappij, leverde de Duitsers 25 oorlogsschepen, waaronder twee onderzeeërs. Nederland was het enige land waarvan onderzeeboten aan beide zijden meevochten. Wat niet wegneemt dat Nederlanders ook relatief de meeste joden ter wereld hebben gered en van alle bezette landen de meeste onderduikers hadden.
Arthur Graaff is hoofdredacteur van Nieuws-WO2.tk.
