Hoe een nieuwe Mandela gevangen zit en door de wereld wordt vergeten
Tientallen wereldleiders hebben gisteren in Johannesburg afscheid genomen van Nelson Mandela. President Obama noemde hem in zijn onnavolgbare stijl ‘een reus van de geschiedenis’, en maakte, in de geest van Mandela, meteen een verzoenend gebaar door de Cubaanse president Raúl Castro de hand te schudden. Het was bedroevend dat na de dood van Mandela criticasters met het vergrootglas op zoek gingen naar de negatieve kanten van een man die onze geschiedenis ten goede heeft veranderd: voor sommigen is het blijkbaar moeilijk te aanvaarden dat er mensen zijn die, zoals Obama het omschreef, een ‘heldenleven’ hebben geleid.
Toch wil ik een kanttekening maken bij de terechte lof die Mandela door allerhande leiders wordt toegewuifd. Nelson Mandela moeten we inderdaad blijven eren, maar waarom vergeten we tegelijkertijd zo gemakkelijk dat er elders in de wereld nog Mandela’s zijn die worden doodgezwegen?
Noch pen noch papier
Zelf denk ik daarbij meteen aan de Iraanse oppositieleider Mir-Hossein Mousavi, die samen met Mehdi Karroubi al bijna drie jaar onder huisarrest staat in Teheran. Op 14 februari 2010 riep Mousavi, wiens verkiezingsoverwinning in juni 2009 brutaal werd gestolen door president Mahmoud Ahmadinejad, op tot vreedzaam protest uit solidariteit met de Arabische Lente. Die dag werden hij, Mehdi Karroubi – eveneens een hervormingsgezinde verkiezingskandidaat – en hun echtgenotes onder huisarrest geplaatst. Meermaals heeft de oppositie, sinds 2009 de ‘Groene Beweging’ genaamd, de vrees uitgesproken dat het regime Mousavi zou vergiftigen. De man krijgt letterlijk geen pen en papier omdat men zijn gedachtegoed wil uitwissen, en tijdens een van de zeldzame keren dat Mousavi een boodschap de wereld in mocht sturen, zei hij daarover dat ze proberen ‘herinneringen aan de voorbije twee jaar uit te wissen, maar de waarheid en de gebeurtenissen zullen we nooit vergeten’.
Bereid om te sterven
Mousavi, die uitdrukkelijk geen nieuwe revolutie wenst maar een fluwelen hervorming van de Islamitische Republiek, riep vanuit zijn cel – zo mogen we zijn langdurige huisarrest inmiddels toch noemen – zijn aanhangers, net zoals Mandela dat deed, op om geen geweld te gebruiken en geduld te hebben. Eén keer mocht Mousavi tijdens zijn gevangenschap zijn dochters ontmoeten, en hij vroeg hun zijn aanhangers aan te sporen tot het lezen van Ontvoeringsbericht van Gabriel García Márquez indien ze wilden weten wat het betekent onder huisarrest te leven. Een paar dagen later was in Teheran geen enkel exemplaar van het boek meer te vinden. Net als Mandela trouwens heeft Mousavi, een maand voor hij onder huisarrest werd geplaatst, letterlijk verklaard dat hij bereid is te sterven voor zijn volk: “Ik ben niet bang om een van de martelaren te worden in de strijd voor de gerechtvaardigde eisen van het volk,” schreef hij op zijn website.
Inmiddels heeft Iran met Hassan Rohani een gematigder president dan de fanatieke Mahmoud Ahmadinejad, en leeft de hoop dat vreedzame verandering mogelijk is. In oktober nog riep ayatollah Dastgheib, bekend om zijn kritiek op de wrede behandeling van politieke gevangenen door het Iraanse regime, president Rohani op tot de vrijlating van Mousavi en Karroubi. Vanuit Teheran is echter nog geen enkel signaal gegeven dat zoiets ook daadwerkelijk zal gebeuren. Hopelijk sterft Mousavi, die inmiddels de zeventig voorbij is, geen stille dood in een bewaakt huis in Pasteur Street in Teheran.
Obama zette gisteren een eerste stap richting Cuba, en het zou hem en de wereld sieren mochten zij nu ook de Iraanse Mandela de aandacht geven die hij verdient. Het Iraanse regime moet met luide stem worden opgeroepen om Mousavi eindelijk vrij te laten. De kilte tussen Iran en de wereld heeft met de recente succesvolle onderhandelingen over het nucleaire programma zijn eerste dooi ingezet, en met president Rohani als ijsbreker ligt de weg open naar een hervorming tot een democratisch bestuur. Net als het apartheidsregime destijds wordt het regime van de Islamitische Republiek door een overgrote meerderheid van de bevolking uitgespuwd, maar die verkiest – de herinnering aan de Islamitische Revolutie van 1979 indachtig – een vreedzame transitie boven bloedvergieten. Mousavi kan daarbij een belangrijke rol spelen, want hoewel Rohani als hervormingsgezind wordt beschouwd, blijft hij voor veel Iraniërs een geestelijke die de goedkeuring wegdraagt van het regime en dus ook namens hen spreekt. Overigens beseffen zelfs de ayatollahs dat alleen een vreedzame transitie hen kan doen overleven – daar is de bereidheid van Iran om zijn nucleaire programma in te perken in ruil voor een gedeeltelijke opheffing van de economische sancties een sprekend bewijs van.
Havel, Mandela, Mousavi
“In de hele wereld zitten nog steeds mensen vast in gevangenissen vanwege hun uiterlijk, om wat ze geloven of van wie ze houden. Er zijn te veel mensen die aan de kant staan. Madiba liet ons zien wat mogelijk is in ons leven,”zei Barack Obama gisteren. Mir-Hossein Mousavi is een van die mensen. Wereldleiders, handel dus naar de geest van Mandela, en stel alles in het werk om een man te bevrijden die net als Madiba de geschiedenis van zijn volk en de wereld kan veranderen. Vaclav Havel, die andere heengegane reus van de geschiedenis, heeft het perfect verwoord: “Onverschilligheid en berusting zijn, volgens mij, de ernstigste vormen van menselijk verval in nietigheid.”
