Eerlijkheid duurt het kortst
Gebouwen die bijna niemand mooi vindt zijn er genoeg. Maar hoe komen ze er? En kan er nog wat aan gedaan worden? Architect Marjolein van Eig zoekt het uit en stelt mogelijke verbeteringen voor. Deze week het Tabitha woongebouw aan de Ceintuurbaan in Amsterdam.
Van 1920 tot 1975 was het in Duitsland in de mode om alle sierpleister in en op de gebouwen te verwijderen. Dit verschijnsel heette ´entstuckung´. Het sierpleister dat om de ramen gedrapeerd was, dat dikke blokken vormde om de sjieke begane grond te benadrukken en dat onder het dak een mooi randje maakte, werd weggehaald. Men beschouwde het stucwerk als leugenachtig, het werd gezien als nep en decorbouw. Men wilde dat de gevel zich liet zien zoals hij was; kaal en eerlijk. Doen alsof de gevel was opgebouwd uit zandsteen, terwijl het eigenlijk bestond uit baksteen met een pleisterlaag, dat kon toch echt niet meer.
Eerlijk zonder pleisterwerk
Het hoogtepunt van de entstuckung was na de 2e wereldoorlog, toen er alleen al in Berlijn Kreuzberg 1400 woningen rigoureus van hun pleisterwerk werden ontdaan, totdat er echt niets meer aan te beleven was. Lekker kaal! Lekker eerlijk! Een vriend van mij, al enige tijd woonachtig in Berlijn, vertelde dat huiseigenaren zelfs werden aangespoord met subsidie, om een zogenaamde fassadenbereinigung door te voeren. Je kreeg dus geld, als je de decoratie van je gevel sloopte. In de jaren ’80 werden daar nog eens kunststof kozijnen ingezet, waarmee de laatste romantiek met de houten kozijnen de gevel verliet. Fijne onderhoudsvrije plastic kozijnen. Lekker eerlijk.
Het zijn waarschijnlijk dezelfde gevels die sinds de val van de muur middels kleur en de slagroomstucspuit weer in hun oude luister hersteld worden. Ik stel me voor dat het ook dezelfde huiseigenaren zijn, of hun kinderen, die nu weer geld krijgen om de decoratie terug op de gevel te spuiten. En weer doen alsof die van zandsteen is. Want zo was het vroeger, en dan is het goed. Authentiek, eerlijk.
What you see is what you get
Eerlijke architectuur, het klinkt oprecht. Moet goed zijn. Maar het bestaat niet. Wat men in de jaren ’60 oneerlijk vond, noemen we nu authentieke details. Daarmee bedoelen we ook iets oprechts en eerlijks. Zo was het vroeger, dus dat is goed. En eerlijk. We slopen de verlaagde plafonds er weer uit en, kijk wat een prachtig plafond daar te voorschijn komt! Het is een beetje alsof je een oud ingepakt kadootje na jaren vindt, het uitpakt en verrast bent door de kwaliteit van wat erin zit. Dat had je niet verwacht, zo mooi, waarom is het niet eerder uitgepakt, waarom is het verstopt?
Het was in dezelfde jaren ’60, dat op de plek van het lelijke eendje van deze week, het Tabithagebouw in Amsterdam, de neogothische kerk Sint-Willibrorduskerk buiten de Veste, gesloopt werd. Tijdens de oorlog en de armoe die daarop volgde, was de kerk in verval geraakt, er waren minder kerkgangers en bovendien vond men de architectuur erg uit de tijd. Dat neogothische gedoe, van architect Cuijpers (ach ja, Cuijpers, van het centraal station van Amsterdam en het Rijksmuseum), dat kon echt niet meer. De kerk werd dus gesloopt. In plaats daarvan werd het verzorgingstehuis Tabitha gebouwd. Dit woongebouw zou je kunnen zien als hartstikke eerlijk en oprecht. Een gevel met ramen. Het is wat het is. What you see is what you get.
Veel te dikke, kale kalkoen
Maar ja, wel kaal. Van de architect is geen spoor op het internet, van de gesloopte architect bestaan talloze hits. Het gebouw detoneert enorm met zijn omgeving, zo aan de kronkelende Amstel met zijn statige huizen. Hier is geen feniks uit de as herrezen, hier is een veel te dikke kale kalkoen neergeploft. Boem. Hier ben ik en ik ga niet meer weg, dat straalt het uit. En zoals vaak met lelijke gebouwen: je kunt er beter in wonen, dan zie je ze tenminste niet. Prachtig uitzicht zul je er hebben. Op de brug van Berlage bijvoorbeeld, waar het aan de voet staat.
Ik stel voor dat we voor deze kalkoen een omgekeerde entstuckung van de gevel toepassen. We pakken het gebouw in met een plint, kaderen de ramen en een maken een dikke daklijst. Daarmee past het qua detaillering en geleding beter in de omgeving. Het gebouw krijgt een passende schaal. En goed mogelijk dat we dan over een jaar of tien, de huidige hang naar de authentieke details, notariswoningen en boerderijservies helemaal zat zijn en alles er weer afslopen. En dan zullen we verbaasd uitroepen hoe prachtig kaal dit gebouw is, naast al die 19e eeuwse huizen met raamkozijnen en kaders van slagroom. Wat een heerlijke, eerlijke architectuur!
De rubriek ´lelijke eendjes´ verschijnt elke 2 weken op zondag. Heeft u een suggestie voor een lelijk gebouw op een belangrijke plek? Laat het weten.
