Martin Bril: landschapschroniquer, schepper en mythe
Weinigen is het gegeven om enkele jaren na overlijden bij onbekenden een leegte achter te laten. Vijf jaar geleden kende ik hem niet. Zijn naam kende ik en zijn hoofd had ik wel eens op tv gezien. Helaas las ik destijds voornamelijk studieboeken en de verkeerde krant. Niet de Volkskrant waar Martin Bril zijn belevenissen optekende.
Pas twee jaar terug viel in de boekwinkel mijn oog op ‘Heimwee naar Nederland’. Ik verslond het werk. Daarna las ik onder meer zijn werk over Frankrijk en Evelien. Maar nergens komt zijn scherpe observatievermogen zo tot zijn recht als in zijn stukken voor Nederland. Bril is een landschapchroniqueur pur sang. Kruisingen, parkeerplaatsen, standbeelden, aanplakbiljetten, weidevogels, winkelketens, dijken, slootjes, rotondes, ontbrekende plaatsnaambordjes, hoeves. Niemand kon zo goed kijken. Zijn achternaam moet een ingeving zijn van een hogere macht met een goed gevoel voor humor.
Als kind kon ik hangend boven een wegenkaart of atlas fantaseren over de stippen en vlekken op de kaart. Hoe zouden de weilanden, wegen, huizen en mensen er uitzien? Bril liet het niet bij vragen, stapte in zijn Volvo en ging op onderzoek uit. De resultaten beschreef hij in verbluffend eenvoudige doch wonderschone zinnen op. Geen woord te veel. Een dorpskern kon opsommingsgewijs behandeld worden. Twee slagerijen, een kerk met begraafplaats, de kroeg, een brug en tweeënhalve fietsenrek. Met slechts een paar omringende zinnen kon Bril een sfeerbeeld oproepen. Wanhoop, lentevreugde, het repeterende plattelandsleven, het verlangen naar spanning van de dorpsjeugd. In een paar pennenstreken stond het op papier. Bril was geen schrijver, maar schepper. Bril stilde de honger en voedde de fantasie van de lezer. Genoeg informatie om een mooi beeld van het beschrevene te krijgen, maar met ruimte om de contouren met je eigen fantasie in te kleuren.
Hoewel zijn erfenis royaal is, is het een treurige gedachte dat Nederland verstoken blijft van nieuwe verhalen van Bril. De mens is een gierig wezen. Wel is er een biografie over Bril verschenen. Misschien moet ik het niet lezen. Ik weet weinig van Bril en het is soms heerlijk om mensen te idealiseren. Hij heeft niet als een heilige geleefd, dat weet ik. Maar dondert dat wat? Voor mij is Bril de Messi van het Nederlandse columnistengilde. Wat hij doet oogt kinderlijk simpel, terwijl je weet dat het ongelofelijk moeilijk is. Ieder mens heeft behoefte aan zijn eigen mythen Dit mens in ieder geval wel. Van het voorjaar van 2009 herinner ik mij vrijwel niets. Het enige dat ik nog weet is dat het zeer koude en lange voorjaar zeer abrupt eindigde. Pas op 22 april hadden de vrouwen als bij een toverslag hun benen ontbloot.
