Recensie Modern Times: de twintigste eeuw in zeven dimensies
Een dromerige Marilyn Monroe, het Amsterdam van George Hendrik Breitner, een jong stel dat op het dak van een witte lowrider naar de lancering van de Apollo 11 zit te kijken, en Marjorie Gestring, de schoonspringster die in 1936 als dertienjarige olympisch goud won in Berlijn, in actie.
In de nieuwe Philipsvleugel van het Rijksmuseum opende zaterdag Modern Times. Fotografie in de 20ste eeuw. Het is de eerste grote overzichtstentoonstelling van de collectie twintigste-eeuwse fotografie van het museum, samengesteld door fotoconservatoren Mattie Boom en Hans Rooseboom. De ruim vierhonderd foto’s tellende selectie bevat werk van grootheden als Man Ray, Ed van der Elsken en Helen Levitt en toont een breed scala aan rauwe journalistieke beelden, intieme amateurfoto’s, stadsgezichten, naakten, gelikte mode- en reclamefotografie en experimenteel werk.
Eadweard Muybridge (1830-1904), pionier van de bewegingsfotografie, is de oudste fotograaf van wie werk te zien is. Met zijn studie van een galopperend paard leverde hij in 1887 het bewijs dat paarden in galop heel even al hun hoeven van de grond hebben. De jongste is de Nederlandse modefotograaf en kunstenaar Viviane Sassen (1972), van wier hand autonoom werk wordt getoond dat ze twee jaar geleden in het afgelegen Surinaamse dorpje Pikin Slee maakte. Met subtiel maar contrastrijk kleurgebruik legde ze de vermenging van het traditionele leven met moderne objecten vast.
Fotografie in tijden van oorlog
‘The Camera at War’ is een van de zeven thema’s waarin de tentoonstelling is opgedeeld. De ruïnes van Ieper, de viering van de duizendste verjaardag van het Duitse Rijk maar ook beelden van de Vietnamoorlog zijn te zien. Met de sterke serie Troostmeisjes (2008) geeft Jan Banning inmiddels stokoude Indonesische vrouwen hun waardigheid terug. Indrukwekkend zijn ook de foto’s van Dick van Maarseveen, die in 1944 als gevangene in kamp Stalag IV B in Mühlberg op de fotoafdeling te werk werd gesteld. Op een foto is een groep uitgehongerde, naakte, waarschijnlijk Russische krijgsgevangenen te zien. Ze zitten naast elkaar op houten banken terwijl ze geschoren worden om luizen tegen te gaan. Een foto die Marius Meijboom in hetzelfde jaar van vier ondervoede Amsterdamse kinderen in bed maakte, toont een andere kant van het wrange laatste jaar van de Tweede Wereldoorlog.
Maar Modern Times bevat ook veel foto’s die vooral heel mooi zijn. Vrouwelijke naakten, het dagelijks leven van de allereerste amateurfotografen, een serie prachtige plantenstudies van Karl Blossfeldt en doorschijnende magnoliabloemen die rond 1900 door een onbekende fotograaf met röntgentechniek werden vastgelegd. De sterkte portrettenserie Hollandse koppen van Belg Stephan Vanfleteren, die een complete muur beslaat, bewijst wat Máxima jaren geleden al zei: ‘de’ Nederlander bestaat niet.
Modern Times. Fotografie in de 20ste eeuw is tot 11 januari 2015 te zien in het Rijksmuseum te Amsterdam
Beeld: Hurkend meisje – Helen Levitt. New York, 1980
