Aan porno zit iets ongemakkelijks. Als je er als vrouw graag naar kijkt of vindt dat het erbij hoort, ben je oppervlakkig. Heb je er een hekel aan, dan ben je een trutje. Sommige vrouwen verbieden zichzelf en hun man ernaar te kijken, anderen smullen ervan en spelen de scènes in de slaapkamer (of in de parenclub) zoveel mogelijk na. De meeste vrouwen die ik ken, ikzelf inbegrepen, zitten tussen deze twee uitersten in. We vinden porno intrigerend maar ook lastig, opwindend maar ook leeg. Als we ernaar kijken, hebben we soms meteen erna al spijt. Toch kijken we later weer. Dat onze mannen ernaar kijken, vinden we logisch, maar niet altijd leuk.
Met porno komt iedereen vroeg of laat in aanraking. Het is gratis, overal verkrijgbaar en op een vieze manier lekker. ‘Een moeilijk te weerstaan gif’ noemt de filosoof Alain de Botton het zijn in september verschenen boek Meer denken over seks: “De plots zijn altijd even stupide, de dialogen absurd, de acteurs worden uitgebuit, de interieurs zijn lelijk en de foto’s voyeuristisch – vandaar het gevoel van walging dat ons overvalt zodra we aan onze trekken zijn gekomen.”

In McSex (2008) vergelijkt de journaliste Myrthe Hilkens porno kijken met eten bij McDonalds: bevredigend, maar als je je buik vol hebt, wil je zo snel mogelijk weer weg. Hilkens beschrijft alle voors en tegens die vanuit feministische kringen tegen het fenomeen zijn opgeworpen, en die variëren van ‘totaal vrouwonvriendelijk’ tot ‘een bevrijding van de seksualiteit’.

Hilkens – tegenwoordig Kamerlid voor de PvdA – neemt net als Alain de Botton stelling tegen liefdeloze, platte seks. Die zou slecht voor ons zijn. Mede door porno groeien jonge vrouwen volgens Hilkens op met een verkeerd zelfbeeld, en raken ze onzeker over hun lichaam en hun seksualiteit. Met documentairemaakster Sunny Bergman streed Hilkens tegen de ‘pornoficatie’ van de samenleving: tegen gecorrigeerde schaamlippen, tegen opgepompte borsten en tegen de rapcultuur waarin vrouwen als hoeren en bitches worden voorgesteld.

Veertig procent van alle vrouwen in Nederland (en tachtig procent van de mannen) kijkt weleens porno in blaadjes, op internet, op dvd. Achttien procent van hen (bij de mannen 66 procent) kijkt maandelijks, blijkt uit cijfers van onderzoekscentrum Rutgers WPF uit 2008. Hoogopgeleide vrouwen kijken vaker dan laagopgeleide.

Wat vínden ze daar nu van? Ik vroeg het een aantal vrouwen via de mail; negen van hen, tussen de 25 en 55 jaar, reageerden; met hen ging ik praten. Allemaal kijken ze weleens naar porno op internet, of deden ze dat in het verleden. Ze vinden het opwindend, met een ‘maar’. Ontwerper Bregje (38) heeft achteraf altijd ‘een viezig gevoel’. Hoewel, dat slijt. “Ik begin door te krijgen dat ik lang niet de enige vrouw op aarde ben die dit doet, en dat maakt het makkelijker.”

“Ik vind het spannend om naar te kijken,” zegt de actrice Lin (28). “De industrie eromheen daarentegen lijkt me verschrikkelijk. Als ik porno kijk, komt er door de opwinding heen altijd walging.” Ze kijkt ‘soms’. “Het kan prettig zijn als je bijna uit elkaar spat van opwinding, maar het je even ontbreekt aan eigen fantasie. Je wordt snel meegenomen naar iets extreem geils.”

De meeste geïnterviewde vrouwen kijken ‘soms’, zeggen ze. Voor Daphne (25, student) is dat ‘zo’n twee keer per maand, en vaker als mijn vriend van huis is’. Ze vindt er steeds minder aan: “Met internetporno krijg je alles voorgeschoteld. Makkelijk, maar ook saai. Op een gegeven moment heb je het wel gezien.” Sekspassages uit boeken van Jan Wolkers en Remco Campert vindt ze wel nog steeds erg opwindend. “Omdat die je fantasie prikkelen.” Bregje kijkt bij vlagen dagelijks, en dan weer maanden niet. Xiomara (32), die een winkel heeft, keek vooral vaak toen ze zwanger was en ‘de hele dag krols’. De 35-jarige consultant Nadia kijkt met haar vriend om in de stemming te komen, sieradenontwerper Lisa (43) af en toe uit nieuwsgierigheid. De 55-jarige schrijfster Anne is een pornoverlater: “Ik herinner me dat ik in de bibliotheek tussen de boekenrekken Histoire d’O (van Pauline Réage, uit 1954 – PB) stond te lezen en opgewonden werd. Maar van De honderd dagen van Sodom (van Markies de Sade, uit 1785 – PB), dat ik in de zesde klas van het gym las om erbij te horen, ben ik dagen ellendig geweest. Ik walgde van iedereen die ik tegenkwam, ik dacht: o, jij bent ook een mens en dus in staat
tot zulke smerigheid. Het hing wel af van het soort porno. Hoe onschuldiger, hoe makkelijker ik mezelf toestemming gaf om de opwinding te voelen.”

Het soort porno, dat maakt voor véél vrouwen nogal wat uit. Het aanbod raakt langzamerhand gevarieerder, en aantrekkelijker voor vrouwen. Daar is zelfs een aparte term voor: porna. Pornoregisseur Erika Lust maakt ‘intelligentere’ films dan mannen, zei ze in 2010 tegen vrouwenblad Opzij. “Mijn films zijn wel gebaseerd op een beetje verhaal, dus ik maak duidelijk wie de personages zijn en waarom ze seks hebben. (–) Pornofilms gemaakt door vrouwen zijn vaak realistischer.”

Een enorm succes is op dit moment Vijftig tintentrilogie van de Britse schrijfster E.L. James, waarvan al 37 miljoen exemplaren zijn verkocht, vooral aan vrouwen. “Als zo’n slecht geschreven boek al zoveel aandacht krijgt, kun je nagaan hoeveel belangstelling er zou zijn voor goed geschreven porno,” zei de eveneens Britse feministe Caitlin Moran in augustus tegen The Huffington Post.

De helft van de vrouwen die in dit artikel aan het woord komen, heeft een of meer delen van de Vijftig tinten-trilogie gelezen. Het deed ze weinig, zeggen ze. De hoofdpersoon is niet krachtig, en dus geen vrouw met wie ze zich graag identificeren. In de betere vrouwvriendelijke porno is de hoofdpersoon een mooie, sterke en intelligente vrouw. “Die dame in Vijftig tinten grijs zanikt zo over haar onzekerheden en is gericht op een conservatieve relatie,” zegt Bo, een 41-jarige kunstenaar. “Liever lees ik de boeken van Heere Heeresma (zoals Robuuste buste en Een hete ijssalon – PB). Dat is losgeslagen literaire fantasieporno zonder fratsen.”

Het voordeel van porno op papier is dat je zelf de gezichten erbij kunt verzinnen. In films laten die weleens te wensen over, vindt Nadia. Van haar zouden de mannen best knapper mogen zijn, en ze zou meer van hun lichaam willen zien, want meestal zijn ze gereduceerd tot een romp met een piemel. Afkeer tijdens het kijken draagt bepaald niet bij aan seksuele opwinding. “Een man die in het gezicht van een vrouw spuit, vind ik walgelijk,” zegt Lisa stellig. Wat ook weerzinwekkend wordt gevonden: oneerbiedige gangbangs en masturbatiescènes. Geweld en verkrachting. Geslachtsdelen die heel snel in en uit elkaar glijden, die zo schoon en glad zijn dat ze van plastic lijken. Vrouwen die tot aan hun middel volgeduwd worden met piemels. Een man die alleen maar met zichzelf bezig is, een vrouw die niet geniet. Perverse machtsverhoudingen. Onsympathiek ogende types. Bleke bottenlijfjes, peroxideblondines met een dikke laag plamuur op het gezicht. Dikke mannen die op vrachtwagenchauffeurs lijken.

Vrouwen willen zich kunnen identificeren met de vrouw in het filmpje of in het verhaal, zeer gericht op hun eigen genot en spelen – al zeggen ze van niet – een beetje de film na. Anne: “Hoe meer porno een man kijkt, hoe minder uithoudingsvermogen in bed.”

Als je afgaat op de Viva, het blad dat nieuwe abonnees vibrators cadeau doet, willen alle vrouwen graag porno kijken of porno ‘zijn’. En de pornomarketingmachine houdt dat beeld in stand, stelt Myrthe Hilkens in McSex. Vrouwen uit feministische, religieuze dan wel conservatieve hoek die porno bekritiseren, worden afgeschilderd als ‘zeurpieten, burgertrutten of frigide sukkels’ schrijft ze: “Zelfs politici die (–) rapporten presenteerden waarmee zij het schrijnende probleem van de vrouwen kindslaven in de seksen porno-industrie wilden agenderen, werden (–) door sommige collega’s neergezet als esoterische geitenwollensokken,” aldus Hilkens.

Met porno kijken doet ook ‘de ander’ zijn intrede in een relatie, een nieuwe lustopwekker naast de eigen partner. Dat maakt de relatie niet altijd makkelijker. In 2010 schreef ik met Marjolein Stormezand in de deels autobiografische roman Slash/mama over de jaloezie die je kunt voelen als je partner naar porno kijkt: “Hij houdt van milfs. Van die heel vieze, oude smakeloze milfs van buitenlandse pornosites. Van die vrouwen die mijn moeder zouden kunnen zijn, alleen veel lelijker. Seksfilmpjes met dat soort vrouwen bekijkt hij door ons gebrek aan seks, of gewoon omdat hij het altijd al deed, terwijl ik lig te wachten op een beetje liefde of aandacht maar daar zelf ook geen aanstalten toe maak. Ik laat hem zichzelf aftrekken op milfs terwijl ik in de kroeg op zoek ga naar de milf in mezelf.” Volgens Hilkens leidt de consumptie van porno in een relatie niet zelden tot problemen; zelfs een breuk is mogelijk. Maar dan vraag ik me toch af wat er eerst was: de problemen of het (veelvuldig) naar porno kijken als uitvlucht.

Lisa vond het vervelend dat haar ex vaak naar porno keek omdat de vrouwen er zo nep in doen. Bo vindt daarentegen dat porno erbij hoort, en ze vindt het raar dat haar huidige partner er weinig interesse in toont. Lin begreep wel waarom haar ex-partner regelmatig naar porno keek: bij haar kwam hij op een gegeven moment niet meer aan zijn trekken. “Jaloers was ik niet echt, ik vond het interessant. Het riep vragen op. Zou hij écht verlangen naar die grote tieten en schuddende billen waar hij naar keek en die ik absoluut niet heb, of was het, net als voor mij, alleen een manier om snel klaar te komen?”

Dorre (30, ontwerper) weet dat haar man weleens porno kijkt. “Ik moedig het niet aan, maar ik keur het ook niet af,” zegt ze. Wel heeft ze zich soms afgewezen gevoeld als hij keek. Bregje vindt het juist lastig dat haar vriend níet naar porno kijkt. “Aan de ene kant vind ik het heel fijn dat hij niet kijkt en zoveel wordt duidelijk. En de man moet er op z’n minst toonbaar uitzien. De helft van de vrouwen die ik sprak vindt ‘gewone’ porno vrouwonvriendelijk. Anne: “Die doet geen recht aan de ingewikkelde seksualiteit van vrouwen.” Bregje: “De vrijere omgang met porno en seks in onze maatschappij heeft vooralsnog niet goed uitgepakt.

Natuurlijk hebben genoeg meisjes geleerd dat seks moet samengaan met respect en vertrouwen. Maar volgens mij zijn er evenveel jonge vrouwen die alle zelfrespect laten varen. Ik vrees dat er wel een verband is met de acceptatie van porno.”
Mannen die erg veel porno kijken zijn slechtere minnaars, wordt bovendien opgemerkt. Ze zijn te zeer gericht op hun eigen genot en spelen – al zeggen ze van niet – een beetje de film na. Anne: “Hoe meer porno een man kijkt, hoe minder uithoudingsvermogen in bed.”

Als je afgaat op de Viva, het blad dat nieuwe abonnees vibrators cadeau doet, willen alle vrouwen graag porno kijken of porno ‘zijn’. En de pornomarketingmachine houdt dat beeld in stand, stelt Myrthe Hilkens in McSex. Vrouwen uit feministische, religieuze dan wel conservatieve hoek die porno bekritiseren, worden afgeschilderd als ‘zeurpieten, burgertrutten of frigide sukkels’ schrijft ze. “Zelfs politici die (–) rapporten presenteerden waarmee zij het schrijnende probleem van de vrouwen kindslaven in de seksen porno-industrie wilden agenderen, werden (–) door sommige collega’s neergezet als esoterische geitenwollensokken,” aldus Hilkens.

Met porno kijken doet ook ‘de ander’ zijn intrede in een relatie, een nieuwe lustopwekker naast de eigen partner. Dat maakt de relatie niet altijd makkelijker. In 2010 schreef ik met Marjolein Stormezand in de deels autobiografische roman Slash/mama over de jaloezie die je kunt voelen als je partner naar porno kijkt: “Hij houdt van milfs. Van die heel vieze, oude smakeloze milfs van buitenlandse pornosites. Van die vrouwen die mijn moeder zouden kunnen zijn, alleen veel lelijker. Seksfilmpjes met dat soort vrouwen bekijkt hij door ons gebrek aan seks, of gewoon omdat hij het altijd al deed, terwijl ik lig te wachten op een beetje liefde of aandacht maar daar zelf ook geen aanstalten toe maak. Ik laat hem zichzelf aftrekken op milfs terwijl ik in de kroeg op zoek ga naar de milf in mezelf.”

Volgens Hilkens leidt de consumptie van porno in een relatie niet zelden tot problemen; zelfs een breuk is mogelijk. Maar dan vraag ik me toch af wat er eerst was: de problemen of het (veelvuldig) naar porno kijken als uitvlucht. Lisa vond het vervelend dat haar ex vaak naar porno keek omdat de vrouwen er zo nep in doen. Bo vindt daarentegen dat porno erbij hoort, en ze vindt het raar dat haar huidige partner er weinig interesse in toont. Lin begreep wel waarom haar ex-partner regelmatig naar porno keek: bij haar kwam hij op een gegeven moment niet meer aan zijn trekken. “Jaloers was ik niet echt, ik vond het interessant. Het riep vragen op. Zou hij écht verlangen naar die grote tieten en schuddende billen waar hij naar keek en die ik absoluut niet heb, of was het, net als voor mij, alleen een manier om snel klaar te komen?”

Dorre (30, ontwerper) weet dat haar man weleens porno kijkt. “Ik moedig het niet aan, maar ik keur het ook niet af,” zegt ze. Wel heeft ze zich soms afgewezen gevoeld als hij keek. Bregje vindt het juist lastig dat haar vriend níet naar porno kijkt. “Aan de ene kant vind ik het heel fijn dat hij niet kijkt en zelden de hand aan zichzelf slaat; in bed is hij ook geen macho of billenklapper. Maar ergens wordt hij door dat zachtaardige ook iets minder mannelijk. Het zal wel nooit goed zijn.”

De meeste vrouwen staan nogal ambivalent tegenover het onderwerp, blijkt uit alle gesprekken. Volgens de Vlaamse seksuologe Goedele Liekens weerspiegelt dat de houding van vrouwen tegenover seksualiteit in het algemeen: “Wij hebben daar meer last van dan mannen. Het is het eeuwige conflict tussen de hoer en de moeder in iedere vrouw. Een haast schizofrene situatie, een dualiteit waartussen wij moeten shiften. Maar we moeten ermee leren omgaan. Als moeder wil je niet rondlopen in jarretelles. Maar die ambivalentie geeft ons ook iets extra’s: soms mag je stout zijn. Dat is het opwindende.”

Xiomara: “Dat zal best, maar ik ervaar porno toch als een demystificatie van seks. Door het vorige beroep van mijn ex-vriend, filmtechnicus, heb ik veel amateurporno gezien. Dan zie je hoe universeel en dus on-uniek seks eigenlijk is.”

Ach, ideaal is het allemaal niet. Maar krijgen we niet gewoon de porno die we verdienen? Of kan het anders? Alain de Botton in Meer denken over seks: “Idealiter zou onze lust erdoor worden opgewekt in een context die ook andere, verfijndere kanten van de menselijke natuur laat zien – waarin mensen bijvoorbeeld geestig zijn of vriendelijk tegen elkaar doen of hard werken of slim zijn – zodat onze seksuele opwinding kan versmelten met en onze waardering kan groeien voor die andere elementen van een goed leven.”

Hadley Freeman, columniste van de Britse krant The Guardian, ziet de aard van porno hoe dan ook veranderen. “Seks, zoals die nu alomtegenwoordig is en wordt misbruikt, is (straks) helemaal niet zo pornografisch meer.” Wat we geil gaan vinden, zijn volgens haar heel andere dingen: na een periode zonder bereik weer mobiel kunnen bellen, bijvoorbeeld. Een fijne sms krijgen tijdens een oersaaie meeting, of de laatste roddels lezen op internet.

Dát zou een hoop onbehagen schelen.

De namen van de geïnterviewden zijn gefingeerd. Dit artikel verscheen eerder in HP/De Tijd 06 2012.