Uitgever Van Gelderen: ‘We claimen uiteraard geen geld als de auteur een winkelcentrum opent’
Het rommelt in de boekenwereld. Uitgeverij Lebowski vraagt haar auteurs sinds kort een percentage af te dragen van boekgerelateerde neveninkomsten. Schrijfster Elfie Tromp besloot om die reden over te stappen naar een andere uitgever; collega-schrijvers spraken hun onvrede uit. Lebowski-uitgever Oscar van Gelderen reageert op de kwestie, en biedt een kijkje in zijn keuken.
“De omzet in de boekenwereld is in 2014 voor het zoveelste jaar op rij flink gekrompen. Dat is slecht nieuws voor schrijvers, boekhandelaren en uitgevers. Boekhandelaren gaan er non-books bij verkopen, of muziek, of openen een cafetaria in de zaak. Schrijvers zien zich steeds vaker gedwongen hun inkomsten uit optredens, columns en schnabbels te halen, zoals ook bleek uit een recent artikel van Niña Weijers in nrc.next. En uitgevers? Uitgevers moeten ook op zoek naar nieuwe verdienmodellen.
Een uitgever kan omzet genereren met boek en daaruit voortvloeiende ‘nevenrechten’, zoals film, theater, buitenlandse rechten, et cetera. De uitgever kan geld verdienen, samen met de auteur als ons die rechten ‘gegund’ worden: dat staat allemaal in een standaardcontract, waar nogal eens uitzonderingen op worden gemaakt, en dan niet altijd in het voordeel van de uitgever. Goed verkopende auteurs willen hogere royalties, acteurs willen een betere filmdeal, en sommige auteurs halen de buitenlandse rechten uit het contract en brengen die elders onder.
In het geval van onze uitgeverij, Lebowski, wordt een nieuw soort contract bepleit. Op maat gemaakt, dus aan de individuele auteurswensen en verlangens aangepast. Wij denken dat modern uitgeven zch op twee vlakken afspeelt: alles rondom een boek, en alles rondom de auteur. Een uitgeverij moet met beide aspecten (zakelijk en inhoudelijk) aan de slag. Het werk zit er niet op als het boek van de drukker komt, dan begint het werk pas. Wil een auteur dat we zijn boekingen doen, zijn agenda beheren, zijn sociale media runnen, zijn website bijhouden, columns regelen, voor hem onderhandelen? Dan doen we dat, in ruil voor een percentage.
Het laatste anderhalf jaar heeft Lebowski – na diverse gesprekken met auteurs en agenten – een nieuw contract ontwikkeld, dat nog altijd in de maak is. Sommige clausules bleken te rigide en hebben we laten vallen, andere clausules kregen na gezamenlijk overleg juist duidelijker vorm: zo wordt er alleen afgerekend over schrijfgerelateerde extra inkomsten, en hebben we een bepaald basisbedrag aan neveninkomsten per maand ingesteld waarover niets hoeft te worden afgerekend. We gaan er geen tientjeswerk van maken. Het uitgeverspercentage over deze inkomsten, mits die inkomsten boven een bepaald bedrag uitkomen kan per kwartaal, halfjaarlijks of jaarlijks worden afgerekend. Daarnaast willen we anticiperen op nieuwe verdienmodellen, bijvoorbeeld sponsoring, nu al gangbaar in de muziekwereld.
What’s the fuzz?
Debuterende auteurs zijn voor een uitgeverij geen vetpot. Van de pakweg zestig debuten die elk jaar in Nederland verschijnen, zijn er maximaal vijf een commercieel succes. Het is een kwestie van bouwen en geduld hebben, geduld dat de auteur vaak niet heeft, want die kijkt schuin naar de wél succesvolle debutant of collega-auteur.
Lebowski heeft de afgelopen jaren meer dan vijftig events georganiseerd waar auteurs zich konden profileren: in Hotel V en Pakhuis de Zwijger in Amsterdam stelden wij literaire (en muzikale) middagen en avonden samen waar nieuw, maar ook zojuist gearriveerd schrijftalent zich kon presenteren, en voor kon lezen aan een publiek van honderd tot driehonderd man. Een mix van lezers, pers en boekhandelaren kwam kijken. Vaak werden talenten door hun optredens tijdens die middagen geboekt op andere festivals en literaire events. Daarnaast draaiden wij producties op Lowlands, Nacht van de Kunst en Wetenschap, Crossing Border, Uitmarkt, De Wereld Draait Buiten, Where the Wild Things Are, enzovoorts. Vaak werd daar door de organiserende partij ook een vergoeding voor betaald, en die verdeelden we dan over de auteurs.
Als wij events organiseren waar auteurs zich kunnen manifesteren, waar opdrachten of optredens uit voortvloeien, dan willen wij een percentage van de gelden. Dat is ook logisch, de inkomsten vloeien immers voort uit onze activiteiten. Met debuterende auteurs is het – in onze optiek – dus niet meer dan redelijk dat we vooraf (dat wil zeggen: bij het tekenen van het contract) kijken hoe we samen inkomsten kunnen genereren, aangezien de kans op een commercieel succes van het boek zelf bepaald niet gegarandeerd is.
Wil de debutant dit allemaal niet, ook goed, maar dan nemen we die auteur niet mee in onze programmering, wordt er niet onderhandeld en niet gemanaged. Dat moet de auteur dan zelf doen, of een agent in dienst nemen – en die vraagt daarvoor een percentage van de inkomsten.
Bij auteurs (in sommige gevallen: BN’ers) van naam en faam past deze module vaak niet, omdat de auteur niet zelden al een derde partij (manager, agent, booker) in dienst heeft; in dat geval zoeken we naar andere manieren van samenwerken, bijvoorbeeld met die derde partij, door een onderscheid te maken tussen boekgerelateerde en niet-boekgerelateerde opdrachten of optredens. Wij claimen uiteraard geen geld of percentage als de auteur een winkelcentrum opent en daar een schaar in een lint zet.
Wel kan een doorbrekende auteur – meer verkoop genereert immers meer aanvragen en verzoeken – behoefte hebben aan een uitgever die meer als manager optreedt en al zijn zaken waarneemt. Opnieuw: dat kan de auteur ook door een derde partij laten doen, maar wij zien daar als Lebowski/Overamstel Uitgevers een toegevoegde waarde voor de uitgever.
Er zijn ook uitgevers, het merendeel, die daar niets in zien: dat kan ook. Dan krijgt de auteur dus 100 procent over niets, want de uitgever genereert geen inkomsten buiten het boek om. De auteur moet dan zelf aan de slag en alles regelen en afhandelen.
Maar er is meer aan de hand: veel auteurs in zowel binnen- als buitenland nemen het heft in eigen hand. Ze regelen – vaak uit onvrede door het gebrek aan aandacht van hun uitgeverij – zelf hun promotie, huren een externe redacteur in of laten agenten of bookers werk doen. Werk dat naar onze mening, en zeker als het boekgerelateerd is, op het terrein van de uitgever ligt.
Wie zakelijk is ingesteld begrijpt dat een agent (of uitgever) een zo goed mogelijke deal probeert te maken, die zowel in het belang van de auteur is, als die van de agent of uitgever. Lebowski wil meer doen voor auteurs dan alleen het standaardpakket: tekstredactie, promotie en sales. Een voorbeeld: wij runnen met Nijgh & Van Ditmar sinds 2012 de Arnon Grunberg Agency. Daarin beheren beide uitgevers niet alleen de buitenlandse rechten van Grunberg, maar gaan we ook gezamenlijk events organiseren. En uiteraard ontvangen de beide uitgevers in ruil daarvoor een percentage. Lebowski is co-agent voor meerdere buitenlandse auteurs: filosofisch twitterfenomeen @NeinQuarterly wordt mede door ons wereldwijd verkocht. Wij hosten thema-events (Banksy, Bukowski, Arends) die volle zalen trekken, en hebben met David Sedaris reeds tweemaal voor een uitverkocht Carré gezorgd (1600 bezoekers).
Wij modelleren ons graag naar buitenlandse, inspirerende voorbeelden. De Engelse uitgevers Canongate en Faber Social bewandelen al langer paden die buiten de boekenwereld liggen, of in het verlengde daarvan: het boek Letters of Note, dat Canongate uitgeeft, is uitgebouwd tot een theaterconcept, waar bekende auteurs en acteurs voor volle zalen brieven voorlezen. Faber Social werkt samen met platenmaatschappijen, organiseert events waar schrijvers en muzikanten samen optreden, en brengt – analoog aan de muziekwereld – limited editions uit die via pre-order gekocht kunnen worden.
In de muziekwereld is de 360-deal allang gemeengoed. Wij zien de moderne uitgever als een curator met een neus voor commerciële mogelijkheden, iemand die inhoudelijke en zakelijke kwaliteiten combineert. De tijd van boeken drukken en dan achterover leunen tot het boek ‘zijn weg naar de lezer vindt’ is definitief voorbij. De uitgever moet in een krimpende markt zoeken naar extra inkomsten, en dat kan naar ons idee op drie manieren: via een betere uitoefening van rechten; via digitale kanalen, en via events. Dat laatste is meer dan ‘feestjes geven’. Bij veel Duitse uitgevers zijn inmiddels eventmanagers in dienst.
Op die manier zoeken wij, uitgevers, naar eigentijdse technieken om de lezer te bereiken, die lezer op te zoeken en te ontmoeten – en uiteindelijk boeken aan te verkopen.”
Oscar van Gelderen is uitgever bij Lebowski Publishers, en schreef dit artikel in samenwerking met Martijn Griffioen, directeur van Overamstel Uitgevers. Het stuk verscheen eveneens op de website van vaktijdschrift Boekblad.
