Na 32 jaar zijn de Amsterdamse Tabakspanden ontruimd. Vijf vragen
Gisteren zijn de Tabakspanden in Amsterdam ontruimd door de mobiele eenheid, en daarmee loopt een tijdperk ten einde. De panden waren maar liefst 32 jaar in handen van krakers. Hoe hebben zij daar zo lang kunnen wonen, en waarom moeten zij juist nu weg? Vijf vragen.
1. Allereerst, vanwaar de naam Tabakspanden?
De huizen aan de Spuistraat ontlenen hun naam aan de eerste eigenaar van na de oorlog: Hendrik Tabak. Tabak was de grootste huisjesmelker die Amsterdam ooit gekend heeft. Het boegbeeld van de Tabakspanden, gevestigd op de Spuistraat nummer 199, is het Slangenpand. De slang is in 1990 ontworpen door kunstenares Patries van Elsen. Sindsdien heeft het pand een kleurrijke gevel met een metershoge slang.
2. Wanneer kwamen de woningen in handen van krakers?
Op zondag 6 maart 1983 drongen zo’n tweehonderd krakers Spuistraat 199 binnen, een van de panden die destijds in handen was van handelaar J.K. Leutscher. Op nummer 199 had tot voor kort persbureau ANP gezeten, en leegstand dreigde.
Kraken was destijds legaal. Tot juni 2010 was het in Nederland voor de wet toegestaan een pand te kraken als aangetoond kon worden dat het gebouw twaalf maanden of langer niet gebruikt werd. Toen de krakers in ’83 het gebouw binnendrongen, had de politie haar handen vol aan een voetbalwedstrijd die in Amsterdam plaatsvond. Op het moment dat de agenten arriveerden waren de gebouwen al in beslag genomen, en moesten zij concluderen dat de panden anders (inderdaad) voor lange tijd leeg hadden gestaan. De actie was legaal, de krakers mochten blijven.
3. Wat is er in de tussentijd gebeurd?
Na deze periode is er veel te doen geweest om de Tabakspanden. In eerste instantie zou de gemeente de panden overkopen van Leutscher, maar de onderhandelingen liepen spaak. Leutscher weigerde het voorgestelde contract te ondertekenen. In 1990 barstte er een juridische strijd los tussen de krakers en Leutscher. Dit eindigde toen hij in 1997 overleed.
Na verschillende eigenaren kocht woningcorporatie De Key in 2008 de Tabakspanden op, op verzoek van de gemeente Amsterdam. Door de crisis die de huizenmarkt teisterde bleef ontwikkeling in de zaak uit. Begin maart is besloten dat de krakers de panden moesten verlaten, wat gisteren resulteerde in een grootschalige ontruiming. Enkele weken voor de ontruiming waren de meeste bewoners overigens al vertrokken.
4. Waarom moeten de krakers juist nu weg?
De Key heeft door de jaren heen verschillende juridische maatregelen genomen tegen de bewoners, en de uiteindelijke uitspraak was in het voordeel van de woningcorporatie. De rechter stelde De Key in het gelijk. Er mocht worden overgegaan tot ontruiming op het moment dat alle omgevingsvergunningen verleend waren. In februari 2013 werd zo’n vergunning afgegeven, en hoewel de krakers in hoger beroep zijn gegaan tegen die vergunning, werd De Key alsnog in het gelijk gesteld.
5. Wat gebeurt er nu met de panden?
Ondanks fel verzet van de krakers zal ook het meest bekende pand, het Slangenpand, niet in de handen van de krakers blijven. In de komende jaren zal een gedeelte van de panden worden gesloopt. Volgens De Key is dit een onvermijdelijke procedure omdat de huizen in een slechte staat verkeren. Deze panden worden vervangen door nieuwbouw, een aantal panden blijft echter overeind en wordt gerestaureerd vanwege de monumentale waarde.
De plannen van De Key houden in dat 69 koopwoningen gerealiseerd zullen worden. Ook komt er een ruimte voor bedrijven vrij. Veertig procent van de ruimte zal beschikbaar gesteld worden voor culturele en creatieve doeleinden.
Donderdag werd bericht dat er 13 krakers vastzaten na de ontruiming van de dag ervoor. Ook kunstenaar Peter Klashorst werd woensdag gearresteerd. Hij woonde in een van de gebouwen en had er een galerie. Op de website van De Key valt te lezen dat de Tabakspanden nauwlettend in de gaten worden gehouden en er zelfs bewaking met honden aanwezig is – uit angst voor een nieuwe kraakactie.
HP/De Tijd sprak met Mark Bakker, een voormalige bewoner van het Slangenpand. Hij geeft aan dat de twee kunstenaarscollectieven Slangenpand en Langgewagt – beide verbleven al 31 jaar in de Tabakspanden – graag bij elkaar wil blijven om hun activiteiten voort te zetten. “Woensdag 11 maart is er door de gemeente een motie aangenomen waarin wordt gesteld dat er voor ons een nieuwe locatie wordt gezocht. Er is nu een verkenningsgesprek geweest en we hopen dat de gemeente dit met uiterste urgentie zal behandelen. Op het moment zijn wij namelijk dakloos.”
De twee kunstenaarscollectieven hebben gedurende de vele jaren dat zij het pand hebben bewoond veel culturele activiteiten georganiseerd. Bakker: “De gemeente Amsterdam en Stadsdeel Centrum hebben laten weten de collectieven een toegevoegde waarde voor Amsterdam te vinden. Ook zij willen ons graag bij elkaar houden.”
