bron: ANP/Jerry Lampen
De Schrift aan de macht
Beeld:[/caption]
Het tafereel speelde zich onlangs af in de Tweede Kamer. De oppositiepartijen wilden stemmingen over de NIPT-test en het eigen risico, zaken waarover de aanstaande coalitiegenoten het allerminst eens waren. De NIPT-test is voor zwangere vrouwen, die dan kunnen bepalen of een embryo erfelijke afwijkingen heeft.
De motie was gericht aan VVD en D66, die die test deels willen vergoeden. Vrouwen betalen een eigen bijdrage van 175 euro. Het huidige kabinet vergoedt de rest en die regeling loopt tot 2020. De oppositiepartijen roken een kans om nu al tweedracht te zaaien, en verzochten in die motie om verlenging van die regeling ofwel opname van de NIPT-test in het basispakket.
‘Tegen’, riepen alle Kamerleden van de formerende partijen. De ChristenUnie en het CDA deden dat naar eer en geweten.
Zij vinden dat de overheid dergelijk onderzoek niet moet stimuleren. Maar de fracties van D66 en VVD moesten ook ‘tegen’ stemmen, niet uit overtuiging maar omdat dit nou juist zo’n onderwerp was waar de vier partijen het eerst onderling eens over moesten worden. Zij stemden ‘tegen’, louter om de CU en het CDA in de formatie niet onnodig te ergeren.
De VVD- en D66-parlementariërs moesten derhalve door het stof, ondergingen de spot van de oppositiepartijen, en dat had toch iets treurigs. Ook de SGP en de Partij voor de Dieren stemden tegen, zodat de motie met 83 tegenstemmen werd verworpen.
Daags voor Prinsjesdag bracht Ipsos de uitslag van een enquête die eigenlijk niemand verbaasde: een nieuw kabinet van VVD, CDA, D66 en ChristenUnie roept weinig enthousiasme op. Slechts een kwart van de Nederlanders is positief over de coalitie. Sowieso had de formatie de afgelopen maanden te lang geduurd, klonk het.
Verder was de zorg onder het vorige kabinet van Mark Rutte ernstig verwaarloosd en niets wees erop dat daarin verandering zou komen. Wat je eveneens kon vernemen was de vrees voor een bepalende rol voor de ChristenUnie, een partij die op de rem zou staan zodra het ging om (medisch-)ethische kwesties. Immers, niet op de materiële zaken, maar juist op de immateriële, zoals abortus, euthanasie, voornoemde NIPT-test en de rechten voor lesbo’s, homo’s, bi’s, trans- en intersekse-personen (LHBTI’s), kan een partij als de ChristenUnie zich pro leren. Sterker, zij dankt haar bestaan aan uitgesproken standpunten hierover.
Wie denkt dat de ChristenUnie een marginale rol zal spelen in dit kabinet, heeft het mis. Op enkele onderwerpen zal er steun zijn van het behoudende deel van het CDA, en buiten het kabinet zal men mogen rekenen op de immer hondstrouwe SGP, de bevindelijk-gereformeerde partij die met drie zetels voor extra draagvlak kan zorgen als dat nodig is.
Dat is niets nieuws: tijdens het eerste kabinet-Rutte (2010-2012) waren de onderlinge verhoudingen tussen VVD, CDA en PVV al rap zo danig verziekt, dat de SGP ervoor zorgde dat enkele lastige regeringsplannen aan een meerderheid in de Kamer werden geholpen. En toen dat kabinet voortijdig sneefde en er nog snel enkele crisismaatregelen genomen moesten worden, was het onder andere de ChristenUnie die het roemruchte Kunduz-akkoord ondertekende.
En welke partijen zorgden ervoor dat de hervormingen van Rutte II en enkele begrotingsakkoorden in 2016 de eindstreep haalden? Behalve D66, vooral ChristenUnie en SGP. Zoveel loyaliteit, daar stond vaak iets tegenover, zoals in 2011, toen de VVD met de club van Kees van der Staaij tegen een verbod op de zogeheten weigerambtenaar (die geen mensen van gelijk geslacht met elkaar in de echt wenste te verbinden) stemde.
In zekere zin kun je nu de ChristenUnie lof toezwaaien voor het feit dat ze bereid is in een voor deze partij uiterst ingewikkelde combinatie met VVD, D66 en CDA mee te praten en samen te werken in een nieuw kabinet.
Ontegenzeggelijk worden het boeiende jaren voor met name de oppositiepartijen, die er alles aan zullen doen om het in hun ogen verderfelijke kabinet Rutte III vanaf de eerste dag te laten wankelen. Het hierboven beschreven voorval van de hoofdelijke stemming over de NIPT-test lijkt een voorbode van het tumult dat er komen zal. En er is meer dat met name CU en D66 ten diepste splijt: stervenshulp bij voltooid geacht leven, actieve donorregistratie, wetenschappelijk onderzoek met embryo’s. Stuk voor stuk thema’s waar nu eenmaal geen compromissen over te sluiten zijn.
Dus, vuurwerk? vragen we Lilian Marijnissen, Kamerlid van oppositiepartij SP. “Dat hangt ervan af. Als ze in het regeerakkoord afspreken dat er geen nieuw beleid wordt gemaakt op het medisch-ethische dossier, een standstill, dan kun je hooguit D66 voorhouden dat ze flink hebben moeten inleveren. Interessanter wordt het wanneer ze de onderwerpen tot vrije kwestie verklaren. Dan kan goede oppositie ervoor zorgen dat de coalitie op den duur toch wordt ondermijnd.”
Bij D66 hopen ze dat het allemaal gaat meevallen, maar Boris van der Ham, oud-Kamerlid van die partij en huidig voorzitter van het Humanistisch Verbond, plaatst vraagtekens. “ChristenUnie en SGP zijn beslist partijen waarmee je kunt samenwerken, bijvoorbeeld op milieu- en fiancieel-technisch gebied. Je moet die partijen dan ook niet verketteren. Dat zou onzinnig zijn. Wel hoop ik dat ze in de medisch-ethische dossiers ruimte laten voor andere dan hun eigen opvattingen. Mensen moeten zich er in alle rust en naar hun eigen geweten over kunnen stemmen of uitspreken. Zo’n thema als Voltooid Leven is te gecompliceerd om het in gemakkelijke slogans van pro of contra te vatten. Wat ik toch wel een beetje vrees is dat de ChristenUnie, gesteund door CDA en SGP, straks allerlei trucjes gaat bedenken om de voortgang van wetsontwerpen op die gebieden te traineren of zelfs helemaal in de ijskast te zetten. Daar zouden we als land echt niet bij gebaat zijn.”
Intussen houden ze bij Coöperatie Laatste Wil, die zich bedient van het credo ‘Baas over eigen sterven’, hun hart vast. Woordvoerder Petra de Jong: “Uit allerlei onderzoeken is gebleken dat 95 procent van de Nederlanders voor euthanasie is. 65 Procent is voor de mogelijkheid om een zogeheten laatste wil-pil te verstrekken aan mensen voor wie het leven voltooid is. Dat zijn uitslagen die er niet om liegen. En toch willen de ChristenUnie en het CDA er niet aan, omdat zij vinden dat het leven door God is gegeven en niet zomaar door mensen afgenomen mag worden. Ik heb respect voor die mening, voor hun geloof, maar ik zou zo graag tegen hen willen zeggen: heb ook respect voor mensen die er anders over denken. Er bestaat niet één waarheid.”
Maar waaruit zou de orthodoxchristelijke tegenwerking dan kunnen bestaan? De Jong: “D66 wil graag verder werken aan het wetsvoorstel Voltooid Leven. Ik kan me voorstellen dat dat ‘verder werken’ in het nieuwe kabinet wordt vertraagd of misschien zelfs helemaal stopgezet. Ik zou het heel erg vinden als dat gebeurt.”
Het kan ook nog anders: traineren, uitstellen en hopen dat er afstel van komt. In de formatie van het kabinet-Balkenende IV, waaraan de CU deelnam, kwam er geen inperking van de euthanasiewetgeving, maar CU-leider André Rouvoet regelde het zo dat de PvdA en het CDA extra geld fourneerden voor de inrichting van extra hospices en uitgebreider palliatieve zorg. Handig gedaan, want aldus werd de aandacht verlegd van het negatieve – waarover ze het oneens waren – naar het positieve: wie kon tegen extra hospices zijn?
Hetzelfde gebeurde met abortus: de ChristenUnie kan de bestaande praktijk laten voor wat die is, want daarover worden ze het toch nooit eens, maar bijvoorbeeld wel geld lospeuteren voor voorlichting voor ongewenst zwangere vrouwen. Met de stiekeme hoop natuurlijk dat de vrouwen die het betreft zich bedenken en besluiten het kind te houden.
Maar bij onderwerpen als Voltooid Leven of embryo- selectie ligt dat ingewikkelder: daar kun je alleen maar voor of tegen zijn. Een compromis is vrijwel onmogelijk, en uitruilen, aanvullen of vertragen evenzeer. Dus bekent Petra de Jong dat ze zich grote zorgen maakt. “Nu hoop ik maar dat de mensen in het kabinet en in het parlement fatsoenlijke volksvertegenwoordigers zijn en goed luisteren naar wat de mensen zeggen en willen aangaande dit soort onderwerpen. Hun stem is niet mis te verstaan.”
Bij het COC, de belangenvereniging van LHBTI’s, bestaan ook bezorgde voorgevoelens. Voorzitter Tanja Ineke: “De ChristenUnie heeft de afgelopen jaren te- gen zowat alle voorstellen van het COC gestemd. Over het lesbisch ouderschap, de verplichte voorlichting over seksuele diversiteit op scholen, het is een hele lijst. Dat belooft dus weinig goeds. We hebben laatst met elkaar gesproken en toen heeft Gert-Jan Segers beloofd dat hij bestaande verworvenheden niet zal terugdraaien, zoals het opengestelde huwelijk en mo- gelijkheden voor paren van gelijk geslacht om kinderen te adopteren.”
En de acht beloften uit het zogeheten Regenboog Stembusakkoord, die voorzien in een wet die meerouderschap regelt bij homo’s, een verbod op discriminatie van transgenders en afschaffing van geslachtsregistratie door de overheid? Ineke: “Daar hebben 98 van de 150 Kamerleden hun handtekening onder gezet. Ik reken erop dat zij het niet laten gebeuren dat door toedoen van de ChristenUnie en de SGP het inlossen van de beloften wordt geblokkeerd. Gebeurt dat wel, dan is het oorlog natuurlijk... Ja, we zijn toch zeker gekke Gerritje niet?”
Zorgelijk vindt voorzitter Ineke het voorts dat de ChristenUnie niet hardop zegt dat zogeheten LHBTI’s zich verkiesbaar kunnen stellen voor die partij in gemeenteraad, Provinciale Staten of Kamer. De partijtop zegt beslissingen over dergelijke kandidaten over te laten aan lokale kiescommissies. “Dat is een regeringspartij onwaardig,” aldus Tanja Ineke.
Toch typisch: ChristenUnie en SGP hebben samen acht zetels in de Kamer, wat niet veel is. Veel ‘toekomst’ lijken deze partijen ook niet te hebben, want wat vermag confessionele politiek nog te behelzen als de ontkerkelijking onverminderd voortschrijdt, ook in protestantse kringen?
Deze kleine christelijke partijtjes vervullen niet alleen een sleutelrol in de totstandkoming van Rutte III, maar beslissen voorts mee over medisch-ethische praktijken waar een groot deel van Nederland allang ‘ja’ tegen heeft gezegd. Doordat ‘klein christelijk’ zich binnen het machtscentrum heeft weten te wringen, verkeren zij nu in de positie om veel van dat ‘ja’ terug te draaien en misschien zelfs hier en daar ‘nee’ te verkopen.
Zo klein en dan zo invloedrijk. “Da’s toch knap,” erkent Kamerlid Marijnissen. “Een politieke partij die al- leen getuigenis a egt van haar idealen, zal het op den duur niet redden. Je bestaat bij de gratie van het verwezenlijken van je idealen. SGP en ChristenUnie zijn inderdaad niet heel groot en zij vertegenwoordigen maar een klein deel van het electoraat. Dat ze er dan toch in slagen om dingen die voor hen heel belangrijk zijn, binnen te halen, verdient waardering.”
Maar hoe doen ze dat? Laten we kijken naar SGP-voorman Kees van der Staaij bij een recent optreden in de talkshow van Jeroen Pauw. Omringd door louter goddelozen mocht hij zijn middeleeuwse opvattingen over ontrouw en echtscheiding ventileren. De goddelozen lachten zich een kriek om dit rare mannetje, maar die zat daar helemaal niet mee, want intussen kon hij het toch maar mooi en ongestraft zeggen allemaal.
Daar zijn de orthodox-christelijken dus handig in, in het bij voorkeur vrolijk camoufleren van de eigen anti-moderniteit. Principieel zijn ze, maar altijd met een glimlach.
In die kringen hebben ze meer van die olijkerds die de vreselijkste dingen kunnen zeggen over vrouwen, ontrouw, homo’s of abortus zonder dat je het meteen in de gaten hebt. Er wordt ook veel gelachen in de gang in de Tweede Kamer waar de SGP resideert samen met de collega’s van de SP. Anders dan de sociaaldemocratische soortgenoten van de PvdA, staan SP’ers vrolijk in het leven.
Voor een antwoord op onze vraag vervoegen wij ons op de kamer van Menno de Bruyne, SGP- woordvoerder sinds jaar en dag. Diens kamer hangt vol met schilderijen en oude platen van ons parlement. Meneer leidt ook groepen rond op het Binnenhof. “Ten eerste,” betoogt hij, “is het nooit zo geweest dat wijzelf steeds hebben gevraagd om gedoogsteun te mogen geven. Het was altijd andersom: men vroeg ons. De bal rolde voor onze voeten. In elke onderhandeling, of het nou in de politiek is of in de zakenwereld, is het van belang dat je wordt gevraagd, want dan sta je al sterk en kun je iets terugeisen.”
Daarbij komt dat de CU en de SGP weliswaar klein in zetelaantal zijn, maar de andere partijen zijn al- lang niet meer zo groot en overheersend als voorheen. Het politieke landschap is danig versnipperd. Dan is het handig voor middelgrote partijen als CDA en D66 om steun te krijgen van gelijkgestemde splinters. De Bruyne: “Wij hebben duidelijke opvattingen en idealen, maar wij stellen ons sinds jaar en dag tevens constructief op. Ongeacht de kleur van de kabinetten. Wij hebben vroeger de Paarse kabinetten van PvdA, VVD en D66 ook meer dan eens gesteund op meestal financieel-economische onderwerpen: de SGP is nu eenmaal een partij die de staatshuishouding op orde wil hebben.”
Bij de formatie van het tweede kabinet-Balkenende in 2003 deden de informateurs Hoekstra en Korthals Altes de kleine christelijke partijen een fijn cadeau. Als dank voor de opbouwende opstelling jegens de uiteindelijk overblijvende regeringspartijen CDA, VVD en D66, werd nota bene in het regeerakkoord vastgelegd dat in de komende kabinetsperiode het medisch-ethische dossier met rust gelaten zou worden of lichtelijk aangepast: er zou opvang komen voor tienermoeders en er zou erkenning komen voor de gewetensbezwaarde trouwambtenaar. Maar verder geen nieuwe stappen, alles bleef zoals het was. Bij de vorming van het laatste kabinet-Balkenende mocht de ChristenUnie zelfs aanschuiven als regeringspartner.
Politiek is en blijft mensenwerk, vervolgt De Bruyne, die erop wijst dat Mark Rutte en SGP-baas Kees van der Staaij het goed met elkaar kunnen vinden. Het klikt tussen die twee. Van Rutte is ook de uitspraak dat voor de SGP altijd geldt: ‘afspraak is afspraak’. Die quote heeft de SGP later nog dankbaar gebruikt in de campagne. Trouwens, Menno de Bruyne en D66-leider Alexander Pechtold delen een gemeenschappelijke belangstelling voor schilderkunst. “Toen Pechtold destijds de twee Rembrandts wilde laten aankopen door de staat, wist hij eerst mij warm voor het idee te krijgen.”
Dus moeten we het zo begrijpen: SGP geeft steun als die daadwerkelijk gewenst is om een meerderheid te krijgen, en die situatie zal zich komende periode vaker dan voorheen voordoen, met een meerderheid van slechts één zetel in Tweede en Eerste Kamer. Maar ze geven die steun alleen als ze het eens zijn met de voorstellen. En ja: voor wat hoort wat. Of zoals Menno de Bruyne het zegt: “Wij lopen graag mee op met het derde kabinet-Rutte, als dat tenminste wordt gewenst. Maar je moet ons niet tegen de schenen schoppen.” En met dat laatste wordt dus bedoeld: geen gedoe verder meer met de immateriële zaken.
Derhalve zullen we van Pia Dijkstra, de D66-vertegenwoordiger van het omstreden wetsvoorstel Voltooid Leven, waarschijnlijk de komende jaren weinig meer vernemen. Of anders voltooien ChristenUnie en SGP eendrachtig het levenseinde van Rutte III.
Zo bezien verkeren die kleine christelijke rakkers dus in een ideale positie. Ze weten dat ze een ‘noodzakelijk smeermiddel’ zijn ‘voor de regeerbaarheid van ons land’, zoals Kees van der Staaij het uitdrukte in de Volkskrant.
In feite regeert de SGP mee, zonder dat ze vuile handen hoeft te maken – in tegenstelling tot regeringspartij PvdA in het tweede kabinet-Rutte, die daaraan een historische verkiezingsnederlaag overhield. Sterker, dat regeren op afstand levert de SGP meestal iets op dat de toch al betrokken en trouwe achterban tevreden zal stemmen. En mocht er toch iets onwelgevalligs doorsijpelen, dan kan men altijd nog terugvallen op de rol van oppositiepartij en ferm tegenstemmen.
Noem het handig, listig, het is hoe dan ook bekeken. Maar ja, zo’n SGP draait al een tijdje mee. Volgend jaar bestaat de partij honderd jaar en daarmee zijn ze de oudste partij van het land.
Tot slot een nuancering: ChristenUnie en SGP mogen dan onevenredig veel invloed hebben in het machtscentrum, er zijn mensen, ook heel linkse, die hun aanwezigheid in stilte toch ergens wel toejuichen. Dat heeft alles te maken met de Voltooid Leven-discussie.
Lilian Marijnissen: “Die zelfmoordpil gaat wel echt heel ver. We hebben in Nederland zeer zorgvuldige regels omtrent euthanasie, en dat is goed, maar die gaan met deze pil opeens allemaal overboord. Er komt dan geen zorgverlener meer aan te pas. Ik heb daar echt mijn twijfels over. Willen we dat? Ik weet niet of we alles op dat medisch-ethische gebied maar moeten loslaten en toestaan. D66 is hierin toch wat doorgeslagen. Er zijn heel veel twijfels."
"Neem de commissie-Schnabel. (Die adviseerde eerder dit jaar om de euthanasiewetgeving niet verder uit te breiden – red.) Maar ook vanuit de beroepsgroep, bijvoorbeeld de psychiaters," vervolgt ze. "Die maken zich zorgen over hun patiënten. Dat moeten we serieus nemen. Als het ouderen betreft vindt de SP dat zij van een waardige en goed verzorgde oude dag moeten kunnen genieten. Een samenleving waarin ze een plek hebben en met uitmuntende zorg als die nodig is. Helaas heeft het kabinet- Rutte II het tegenovergestelde gedaan: het bezuinigde fors en dat heeft tot extreem verschraalde zorg en eenzaamheid geleid. Ik krijg te vaak van ouderen te horen dat ze zich te veel voelen. Dat is zo verdrietig. Dat moet echt worden weggenomen.”
De kleine christelijke partijen als het geweten van rechts. En kennelijk dus ook een beetje van links. Het zijn verwarrende tijden. 
