Spring naar de content

A Family Affair is een adembenemend familieportret (plús andere IDFA-tips)

Het Internationaal Documentaire Filmfestival Amsterdam (IDFA) is uitgegroeid tot het grootste documentairefilmfestival ter wereld, en opende gisteravond met A Family Affair van de Nederlandse filmmaker Tom Fassaert. HP/De Tijd gidst u door het enorme aanbod van het IDFA.

Gepubliceerd op: Geplaatst in de volgende categorieën:
Geschreven door: Nico van den Berg

De afgelopen jaren openden documentaires met grote thema’s – het drama op Utøya (Wrong Time, Wrong Place, 2012), de burgeroorlog in Syrië (Return to Homs, 2013), het jubilerende Koninklijk Concertgebouw Orkest (Om de wereld in 50 concerten, 2014) – het IDFA. Dit jaar is een kleine familiegeschiedenis het visitekaartje van het documentairefestival.

Op de eerste oogopslag zijn er weinig overeenkomsten tussen A Family Affair en eerdere openingsacts, maar als je beter kijkt is er toch een aantal. De grootste overeenkomst is dat alle recente openingsfilms, ook die over grote nieuwsverhalen, altijd uitgaan van een persoonlijk drama, of dat nu komt door een onvoorstelbare aanslag, een meedogenloze oorlog of gewoon een tragische familiegeschiedenis, zoals regisseur Tom Fassaert doet in zijn film. Hiermee is A Family Affair even pakkend als de films met zwaardere thema’s.

A Family Affair (****)
A Family Affair is een film over afstand en over maskers, met als centrale figuur Marianne, de oma van Tom. Dit wordt al in de eerste minuut van de film pijnlijk duidelijk, als we zien hoe Toms vader tevergeefs aan de telefoon naar Marianne roept. Maar ze lijkt het niet te willen of kunnen horen. “Ik ben de zoon van een moeder met een masker op”, zo concludeert hij erna. “Wat ik zou willen is dat ze voor haar overlijden haar masker af zou doen”. Maar er komt geen ontmaskering. Integendeel, de film sluit af met een harde opmerking van Marianne, na al die jaren is ze naar eigen zeggen helemaal nergens achter gekomen. “Waarheden? Forget it.”

Tom tracht erachter te komen wat voor iemand zijn excentrieke oma was en is. Haar twee zoons liet ze al op jonge leeftijd achter in een tehuis. Haar kinderen zouden anders een modellencarrière in het buitenland in de weg staan. Ze trok naar Zuid-Afrika. Alleen haar lieve kleinzoon Tom dringt jaren later tot haar door. Tot hij wordt geconfronteerd met het feit dat ze eigenlijk verliefd op hem is geworden en niet duldt dat Tom een vriendin heeft.

Met A Family Affair heeft Tom Fassaert een bij vlagen adembenemend portret gemaakt van een vrouw die door haar gedrag diepe sporen heeft achtergelaten in de familie. Hij weet de drang tot gepsychologiseer te weerstaan en toont zich vooral een scherp observator. Zijn persoonlijke betrokkenheid is daarbij nooit een belemmering. En niet alleen inhoudelijk, ook technisch heeft Fassaert knap werk geleverd. Hij weet verschillende beelden en stemmen zo te combineren, dat ze samen zoveel meer zeggen dan apart van elkaar. Alleen al daarom ziet u deze een prachtige documentaire, die niet voor niets is aangekocht door Netflix.

Te zien op het IDFA en vanaf 19 november in 13 filmtheaters.

Het programma van het IDFA bestaat uit meer dan 300 documentaires, die door een jaarlijks groeiend publiek gretig worden verorberd. Ook internationaal heeft het festival na 28 jaar een goede naam weten op te bouwen. Alhoewel veel bezoekers zich bij de filmkeuze vooral laten leiden door het onderwerp van de documentaire, laat het festival ook steeds meer visueel interessante en eigenzinnige films zien in het onderdeel Paradocs, met dit jaar als uitschieters Atomic: Living in Dread and Promise van Mark Cousins en Sketches of Siberia van de Nederlandse filmer Ben van Lieshout.

Het cliché van verbeter-de-wereld-begin-bij-jezelf-cinema vol wereldleed en ander onrecht geldt maar voor een klein gedeelte van de programmering. Het IDFA is dat stadium gelukkig al jaren voorbij. Al krijgen regisseurs in Q&A’s vanuit het publiek wel vooral vragen over het onderwerp, niet over hun aanpak of filmische zoektocht. Daarom is het ook goed dat het IDFA elk jaar een filmmaker uitnodigt om een toptien met de volgens hem of haar beste documentaires ooit gemaakt samen te stellen. Dit jaar is dat de Amerikaan Errol Morris, bekend van documentaires als The Fog of War (2003) en Standard Operating Procedure (2008). Naast de toptien, met klassiekers als Man with a Movie Camera van Dziga Vertov en Welfare van Frederick Wiseman, is hij ook een uur lang te horen in een masterclass, op vrijdagmiddag 20 november.

Daarnaast is er een uitgebreid themaprogramma over globalisering, terrorisme en de politiek van de angst onder de noemer Jihad vs. McWorld. Hierin zit niet alleen een aantal films over migratiestromen en problemen rond vluchtelingen, maar ook bijzondere films als Checks and Balances over een krantenredactie in Algerije die laveert tussen veel verschillende belangen en Ukrainian Sheriffs, een komisch portret van twee mannen die onder meer de mysterieuze diefstal van een paar eenden moeten ontrafelen.

Ook de Nederlandse documentaire wordt dit jaar op een voetstuk gezet. Het uitkomen van het boek De Nederlandse documentairefilm 1965-1990 is voor het IDFA aanleiding voor het programma Dutch Docs 65-90. Met deze keer niet de usual suspects van Bert Haanstra of Joris Ivens, maar met films die buiten de bekende lijstjes blijven, zoals Passing By van Jan de Bont en There’s Always The Mailboat van Hans Keller.

Uit de grote berg aan documentaires viste HP/De Tijd, naast de hierboven genoemde titels, nog de volgende films.

Atomic: Living in Dread and Promise
Filmmaker Mark Cousins (bekend van The Story of Film) onderzoekt in deze fascinerende Paradocs-film wat de gevolgen van een atoomaanval zijn. Niet zozeer vanuit een historisch oogpunt benaderd, meer vanuit esthetische motieven. En dat levert een energieke, snel gemonteerde reeks aan unieke beelden op.

Eritrea Stars
John Appel maakte eerder films over André Hazes en Johnny Meier, maar in zijn nieuwste film staat een gevlucht Eritrees voetbalelftal centraal, dat Gorinchem als nieuwe thuisbasis heeft gevonden. Met mooie observaties schetst Appel de issues rond integratie in een notendop.

Rebels
Noorse drop-outs die voor de buitenwereld al uit de samenleving zijn gevallen krijgen via een speciale cursus nog een laatste kans. Het is de vraag of ze allemaal het einde van de cursus halen, zeker gezien de spanning tussen hen en de begeleiders. Een hard maar eerlijk portret van een groep jongens en meiden die na heel veel praten ineens een stapje verder lijken  te komen.

Boudewijn de Groot: Come Closer
Na het zien van deze documentaire verbaas je je erover dat pas nu dit icoon van de Nederlandstalige muziek een echt serieus portret heeft gekregen. Al blijft Boudewijn de Groot zelf nog redelijk gesloten. We zijn aangewezen op verhalen van zijn zoon en van vrienden als Hennie Vrienten. Maar dat levert wel een prachtig portret op van iemand die steeds lastiger te vangen lijkt.

France Is Our Mother Country
Rithy Panh staat bekend om zijn afwijkende manier van verhalen vertellen. Zo speelde hij in The Missing Picture op beklemmende wijze de verschrikkingen van de Rode Khmer na met kleipoppetjes. In zijn nieuwste film staat opnieuw Cambodja centraal. Panh vertelt de geschiedenis van het land aan de hand van vrolijke propagandafilms uit de tijd dat het nog een Franse kolonie was. De ellende sijpelt overal tussendoor.