Waarom zou je nog nieuwe boeken kopen? Er zijn er al zo veel, meer dan je ooit kunt lezen. De oude zijn niet slechter dan de nieuwe, meestal beter. Zonde dat in de circulaire economie die wij zeggen na te streven, een onschatbaar aantal kilometers boeken nooit, niet meer of slechts eenmaal gelezen blijft. Als we al boeken kopen, kopen we nieuwe, op basis van de vijf- en viersterrenrecensies uit de kranten, en leggen zo een wat slaafse, onpersoonlijke bibliotheek aan, gevuld met enkele decennia waan van de dag.

Onder de stroom nieuwe publicaties ligt een continu dikker wordende humuslaag van tweede- tot zoveelstehands boeken, van zo goed als nieuw tot alle staten van verval en vergetelheid. Een bodemloze boekenzee van klassiekers en vergeten meesterwerken, gooi- en smijtlectuur en alles ertussenin, verhalen, geschiedenissen, spanningsbogen en plotwendingen, geschreven, gelezen en opgeborgen, tot het onwaarschijnlijke moment dat iemand het stof eraf blaast en er na jaren weer licht op de bladzijden valt.

In antiquariaten ben je aan het toeval overgeleverd, aan wat er staat, wat heerlijk is, want in dit geval brengt het toeval alleen fijne verrassingen. Op internet zoek je gerichter naar het tweedehands boek. Je komt terecht bij Bol.com en Amazon, op Marktplaats en, boven aan de lijst, bij Boekwinkeltjes.nl, het grootste online antiquariaat van het land, waar bijna zevenduizend antiquaren en particulieren bijna zeven miljoen boeken aanbieden. Vanaf één euro per maand kun je er je eigen boekwinkeltje openen.

Zoekt, en gij zult vinden, op Boekwinkeltjes.nl. Van Annejet van der Zijl zijn er 94 exemplaren van Anna te koop, negen van Bernhard en 133 van Sonny Boy. Negentig stuks Joe Speedboot (variërend van 2 tot 29,90 euro), vijfmaal Dit kan niet waar zijn, Joris Luyendijk. Tolstoj (met een ‘j’) geeft 632 resultaten; Tolstoi (met een ‘i’) 886. Over Napoleon vind je 2302 boeken, over de beide wereldoorlogen samen 30.728. Zoek zeven miljoen spelden in zevenduizend hooibergen, en kom eruit met iets nog mooiers dan je zocht, door serendipiteit (waarover drie boeken).

Kom er eens om bij de fysieke boekhandel, waar ze met wat geluk nog twee titels van Gerard Reve in de kast hebben (nul van broer Karel), naast anderhalve Mulisch en één boek van Hermans, maar wel bestsellerstapels tot het plafond, zo hoog dankzij de smaak van andere mensen, die natuurlijk niet te pruimen is. Waarom zou je daar nog heen gaan?

Bol.com zit in het WTC in Utrecht, Amazon in een blits kantoor in Seattle. Het hoofdkwartier van Boekwinkeltjes.nl is in Vriezenveen, Overijssel, op een zolderkantoor naast Keurslager Kenkhuis. Op een vrijdagmiddag in januari zijn er twee mensen aan het werk, CEO Eelco Nammensma (28) en medewerker Elvira. Er staan tafels met computers en er is gebak van Bakkerij De Kraai, vanwege het afscheid van een stagiaire.

“Er is hier altijd iemand aanwezig,” zegt Nammensma. Die houdt zich dan bezig met het beantwoorden van vragen, per e-mail en telefoon. Het meeste werk gebeurt achter de schermen, in de computers, het systeem, de applicaties, het netwerk van verkopers in Nederland en België. De koper zoekt een boek op de site, kiest een van de aanbieders en handelt het verder af met de verkoper.

Boekwinkeltjes.nl werd in 2001 opgericht door Eric Kaizer, die werkte vanuit zijn woning in Assen. Toen Kaizer in 2011 plotseling overleed, kwam Nammensma in beeld, een jongen met een marketingachtergrond. Zelf is hij een praktische lezer, zegt hij. Hij is nu bezig in het boek Een band met uw klant.

Voor één euro kun je vijftig boeken op Boekwinkeltjes.nl te koop zetten, voor €1,95 honderd, voor €2,90 honderdvijftig, enzovoort. Voor €31,45 (exclusief btw) zet je er tienduizend boeken op. Het is een simpel businessmodel, zegt Nammensma. De site krijgt per maand een half miljoen bezoekers; er zijn ongeveer duizend boekentransacties per dag.

Op de site kun je een kaartje van Google Maps aanklikken, met indrukwekkende concentraties tweedehandsboekenverkopers: 2519 in de Randstad, 1071 in Brabant en Limburg, 1082 in Oost-Nederland. Overal zitten de verkopers klaar met hun boeken en luchtkussenenveloppen, van boekwinkeltje ‘Ik heb ’m uit’ uit Gouda en ‘Dat ruimt op’ uit Hoorn tot de winkels van De Slegte, die ook zijn aangesloten.

Het grootste boekwinkeltje, afgezien van De Slegte, is Atsee in Dokkum, naar de oprichter en uitbater Ad C. de Haan, een voormalige leraar Nederlands. Samen met zijn vrouw Jenny en twee jongens van de werkvoorziening bestiert hij een loods met een half miljoen boeken, waarvan 350 duizend op de plank en 150 duizend in dozen. Kijken mag, uit de kast pakken liever niet, straks zet je het verkeerd terug en vinden ze het niet weer.

De titels worden door de jongens van de sociale werkplaats ingevoerd in de computer, nog honderdvijftigduizend te gaan dus. Ze zijn nu tien, twaalf jaar bezig. Vanochtend had een van hen er even genoeg van en verliet boos het pand. Dat gebeurt wel vaker. Nu zijn Ad en Jenny met z’n tweeën in de winkel, een ruimte met bureaus, oude computers, een kassa, kantoorbenodigdheden, koffiecreamer, schoenendozen, archieflades en eindeloze rijen boeken. “Dit is nog niks,” zegt Ad.

Hij begon met boeken verzamelen in Amsterdam, op het Waterlooplein. Boeken van een dubbeltje per stuk, drie voor een kwartje. Hij kocht zoveel boeken dat hij er een hele hoop overhield. Op veilingen kocht hij hele kavels op. Nu is hij 72, heeft hij een witte baard en een miljoenenkapitaal aan boeken. “Maar raak het maar eens kwijt.”

Vanochtend zijn er zo’n twintig, dertig bestellingen binnengekomen. Jenny pakt de boeken in voor verzending. De wonderdoktoor, naar België, Daar komt de bruid, naar Bloemendaal. Je verwacht het niet, dat mensen het bestellen. Ze bestellen boeken die je normaal gesproken weg zou gooien, zegt Ad. “Dat hoeft dan niet.”

Een klant uit het midden van het land bestelde elke week drie of vier boekjes uit de Bouquetreeks of de Margriet pocketserie. Lide Meyers Ik trouwde een onbekende… en viel met mijn neus in de boter, uit 1965. Op zeker moment hielden de bestellingen zomaar op. Je hebt vaste klanten, de luchtvaartman uit België, die alles over de luchtvaart koopt. Annejet van der Zijl is hier een keer geweest, die wilde alle boeken over prins Bernhard. Ze hebben haar er tientallen geleverd.

In de loods achter de winkel (feitelijk een afgetimmerde hoek van de loods) staat de bulk van de voorraad, op twee verdiepingen met dozen, kratten en lange rijen kasten, dicht op elkaar, met smalle gangpaden ertussen. Alles propvol boeken. De schappen zijn genummerd, 1097 3 – 1098 17, 43296 J – 43308 B, maar verder staat alles door elkaar, De geschiedenis van de roodborstjes bij Dokter, je durft wat aan! van Mien van ’t Sant, Rien Poortvliets Te hooi en te gras gebroederlijk naast Schuld en boete van Dostojevki.

Het is fris in de hal. In het winkelgedeelte bromt een heater. Goed ventileren is belangrijk, zegt Ad. Vocht is niet goed. De wanden en plafonds zijn van hout. Er is geen brandbeveiliging; met een sprinklerinstallatie worden de boeken zeiknat. Dan kun je ze ook weggooien. Verzekeren tegen diefstal hoeft niet, inbrekers zijn niet geïnteresseerd in boeken.

Al die boeken. Dat ze allemaal geschreven zijn. Het gros is vergeten, door mensen weggedaan, door nabestaanden die ze niet hebben willen, opgeruimd na een gang naar het verpleeghuis. Literair erfgoed, voor de liefhebber, die overal kan wonen. Atsee stuurt boeken naar Japan, China, Australië. Laatst hebben ze een boek verkocht aan iemand uit Peru.

“We hebben unieke exemplaren, boeken die nergens anders meer te krijgen zijn,” zegt Ad. “We hebben Engels, Duits, Spaans, een grote collectie Hongaars.” Boeken waar niemand meer naar omkijkt, zou je zeggen. “Zo moet je niet denken. Je weet het nooit.”

Het is fijn, een eigen boekwinkeltje. Je maakt werk van je hobby. Elke dag check je de bestellingen op de computer, met wat geluk rinkelt de kassa een paar keer. Het brengt wat leven in de brouwerij. Pieter Alkema runt zijn boekwinkeltje Pieter vanuit een knus appartement in het centrum van Weesp, waar hij woont met zijn vrouw Aafke. Klik hem aan op Boekwinkeltjes.nl: 4988 resultaten. “Boven de vijfduizend betaal je belasting.”

Alkema, vroeger boekhouder, begon met Boekwinkeltjes.nl toen hij 65 werd, ter aanvulling op zijn AOW. Het ging boven verwachting goed. In goeie maanden verdiende hij duizend euro bij. In het begin was het moeilijk om afstand te doen van zijn boeken, maar het moest, hij had geen pensioen. Nu is hij 73. Hij heeft nog boeken genoeg.

In de woonkamer – een Pers, een antiek kastje, een landschap aan de muur – staan overal bustes en beeldjes van de grote schrijvers. Shakespeare, Goethe, Schiller. De boeken staan twee rijen dik in de boekenkast. De planken zijn genummerd: A, B en C, elk 1 tot en met 8. In de gang staat ook een boekenkast, G1 tot en met 5. H1-H28 staat in de fietsschuur beneden, de slaapkamer van Aaf en Pieter is G005.

Hij koopt in bij vrienden die zuinig lezen, en vooral van de kringloopwinkel. De prijzen moeten laag zijn. Laatst verkocht hij Mein Kampf , ingekocht voor € 1,25, voor 125 euro. Een boek over een Italiaanse vioolbouwer, inkoop vijftig cent, ging voor honderd euro weg. Alkema verkoopt ongeveer vijf boeken per dag. Vandaag liggen er twee klaar voor verzending. Ovidius’ De kunst der vrijage gaat naar een vrouw in Aerdenhout.

“Hij verpakt ze altijd netjes,” zegt Aaf. “Meestal doet hij er een boekenlegger bij.” Zo’n mooie boekenlegger relativeert het gebodene in Mein Kampf misschien een beetje. Waar was ik gebleven? Bij de Judenfrage. De boekenlegger ertussen, van boekhandeltje Pieter uit Weesp. Benieuwd hoe het morgen verder gaat.

Liefhebbers van boeken, in het bijzonder van gebruikte boeken, zijn vermoedelijk geen woestelingen, lui die de boel naar de ellende helpen. Aardige mensen. In Rotterdam komen ze samen in Leeszaal Vreewijk, in een tot leeszaal en gratis buurtbieb verbouwde tuindorpwoning in Tuindorp Vreewijk, Rotterdam-Zuid. Op een vrijdagmiddag, dezelfde als die van het bezoek aan het Boekwinkeltjes.nl-kantoor in Vriezenveen, is de leeszaal vol met vrolijke buurtbewoners, verenigd rond het gebruikte boek.

Alles verdwijnt uit de buurt, zegt initiatiefnemer Pieter Termeer. De buurtwinkel, voorzieningen. De gemeente vroeg burgers om plannen te maken voor een leegstaande winkelwoning. Termeer bedacht zijn leeszaal. En moet je nu zien. Gezelligheid, grapjes makende Rotterdammers die boeken lenen, brengen, lezen. Hoeveel gemeenschapszin wil je hebben.

Termeer heeft twee online winkels op Boekwinkeltjes.nl: Rottermeertje en Meerter. Hij was dertig jaar werkzaam in de sociale psychiatrie en stond in zijn vrije tijd op boekenmarkten in de regio. “Boeken doe je erbij, als hobby.” Boeken hebben voor hem een sociale functie, delen, een beetje handel, een praatje maken. Op de markt stond hij bekend als de weggeefman.

“Hallo Frans!” roept hij. Er komt een heer binnen met een brilletje en een geklede halflange jas. Het is Frans Meijer, oud-directeur van de bibliotheek in Rotterdam. “Dit is het mooiste initiatief van Zuid,” zegt hij. Meijer heeft ook een huis vol boeken, natuurlijk. “De kern van het verhaal,” zegt hij desondanks, “is het boekenoverschot. Er zijn er veel te veel. De bulk van de boeken kun je vernietigen.”

Leeszaal Vreewijk heeft ze ook: de Konsaliks, de omnibussen, De gouden vogel van N. Schuttevaêr-Velthuijs, bij wiens ouders stond hij niet in de kast. Liefde in de Sinaï. De columnbundels, literaire fastfood die snel naar de oudpapierwaarde daalt. Het heeft geen zin om Het verdriet van België op Boekwinkeltjes.nl te zetten. Dat is de ironie van de tweedehandsmarkt: de bestsellers van weleer zijn er bijna waardeloos.

De leeszaal heeft allerlei leuke hoekjes. Ik loop er met Pieter Termeer langs en doorheen. Er is een kinderhoek, een zweefhoek, met yoga en wijsheden. De recovery, de boekenherstelhoek. De trap op naar de jongerenhoek en de Rotterdamtafel, met boeken over de Maasstad. Overal lopen vrijwilligers. Er loopt ook een hond rond. Dit is ook een hangplek, zegt Termeer. Er komt hier af en toe iemand de krant overschrijven. “Prima toch?”

“Hé, daar heb je Renes weer,” zegt Termeer. Hij doelt op de wagen van de papierrecycling, die voor de deur staat. De oude boeken gaan naar China, waar ze er weer mooi wit papier van maken, klaar om opnieuw te worden bedrukt. Termeer pakt ondertussen boeken uit de kast. Engineering Mechanics, deel 1 en 2. Het oudste Van Nelle-album, ‘onze schat’. Of dit: Transactionele Analyse in Nederland. “Ook dit wordt gekocht. Je gelooft het niet.”

Op weg van Rotterdam naar Vriezenveen word ik door het navigatieapparaat helemaal langs Dordrecht gestuurd, langs Hardinxveld-Giessendam, Geldermalsen, Arnhem, Apeldoorn en Almelo. In al deze plaatsen zijn boekwinkeltjes. Je ziet ze niet, maar het is een prettig idee. Ver weg van de bestellerlijsten sturen ze hun gebruikte boeken kriskras door het land. Duizend keer per dag staat een ontvanger met de aanwinst in handen. Kijk nou toch. Ik heb ’m./