Spring naar de content

Vriend & vijand over Daan Roosegaarde: ‘Hij neemt heel Nederland in de maling’

Kunstenaar en designer Daan Roosegaarde (1979) kon niets fout doen. Het Rijksmuseum, ministers en het Koninklijk Huis, iedereen liep met hem weg. Maar toen werd tijdens een tv-uitzending op pijnlijke wijze duidelijk dat hij vaak met de eer strijkt voor ideeën die anderen bedachten. Vriend & vijand over de technopoëet. ‘Hij neemt heel Nederland in de maling. Het bubbeltje is nu aan het klappen.’

Gepubliceerd op: Geplaatst in de volgende categorieën:
Geschreven door: De Redactie

“Flikker op met je mening, kom met een voorstel!” is een favoriete uitspraak van Daan Roosegaarde. De ironie wilde dat de Kunstenaar van het Jaar 2016, tevens designer en technopoëet, werd bedolven onder de meningen, nadat hij in februari boos was weggelopen bij het interviewprogramma College Tour. De man die de wereld wil updaten, die naar eigen zeggen niet van het verleden is, maar van de toekomst, had er ineens genoeg van. De spreekwoordelijke druppel was wetenschapper Bob Ursem, die hem in een tijdens de uitzending vertoond fragment ervan beschuldigd had uitvindingen van anderen te presenteren als de zijne.

Roosegaarde ontwierp Intimacy 2.0, een jurk die doorschijnend wordt als de draagster opgewonden raakt. De ontwerper was in de genoemde tv-uitzending zelf ook even naakt, althans in figuurlijke zin.

Een paar weken voor het tv-incident, op 22 januari, sprak ik Roosegaarde in zijn Droomfabriek in Rotterdam. Toen leek er nog geen vuiltje aan de lucht. Het ging onder meer over de Afsluitdijk, waar hij in opdracht van minister Schultz van Haegen ‘nog meer een icoon’ van zou maken. Hoe kijken we, nu de gemoederen zijn bedaard, tegen hem aan? Is hij een moderne Rembrandt of een narcist die niemand naast zich duldt?

“Daan is een prachtig designer, ontwerper, en hij gebruikt ideeën van de technologie. Ik heb zelf als wetenschapper zestien jaar gewerkt aan zo’n concept, dat is het ultrafijnstof-reductiesysteem; vervolgens zie je Daan dat in de media poneren alsof het zijn uitvinding is. Dat doet hij in een setting waarin hij formules maakt en uitrekent, maar in werkelijkheid is dat natuurlijk niet het geval. Dat schuurt tegen de rand van het betamelijke. Hij weet het heel goed te vertalen, maar de berekeningen en moduleringen om het tot een succes te maken, zoals bij de Smog Free Tower, dat kan Daan absoluut niet.”
Bob Ursem, wetenschapper aan de TU Delft, in College Tour

“Ik denk dat het voor hem geen incident is. Het is eerder gebeurd. De Sustainable Dance Floor is ook op de TU Delft ontwikkeld. Dat was een kinetische energievloer. Daar is Daan ook mee naar buiten getreden. De wereld denkt dat Daan het gemaakt heeft, maar dat is dus niet zo. Daan heeft er een prachtige vorm aan gegeven.”
Bob Ursem

“Jezus. Wat zijn we aan het zeiken. Ja, nee, maar dat meen ik echt. Zullen we anders gewoon stoppen of zoiets, want ik vind dit een beetje zeikerig. Omdat ik het niet snap. Misschien moeten we gewoon even stoppen, want ik vind het een heel flauwe manier van iets wat kwetsbaar is in een verkeerd licht zetten. Lidi, wat zullen we doen? (–) Ja, natuurlijk moet ik het verdedigen. Ik heb hier iemand die zegt: hij heeft niks verzonnen, hij plakt er een plaatje op en that’s it. Godverdomme. Ik stop niet snel dames en heren, ik hou niet van stoppen, maar ik wil even een break inplannen, dan kan ik effe plassen.”
Roosegaarde in College Tour

“We betreuren de gang van zaken rondom de uitzending van College Tour. De opbouw in het programma heeft Daan en het hele team verrast. Dit neemt niet weg dat we de vraag over de oorsprong en het eigenaarschap van ideeën begrijpen. Immers, ideeën komen vaak in samenspel tot stand.”
Studio Roosegaarde, in een verklaring na College Tour

“Bij een lezing vroeg Daan of je met een door mij ontwikkelde techniek om fijnstof uit de lucht te halen ook een gat in de lucht kon maken. Dat vond ik leuk. Ik heb het voor hem berekend en hem ondersteund bij het maken van zijn Smog Free Tower, op voorwaarde dat hij in alle communicatie mij als uitvinder zou noemen en het bedrijf ENS Europe als ontwikkelaar, en dat hij duidelijk zou maken dat alleen de toren eromheen zijn ontwerp was. Daarmee was hij akkoord.”
Bob Ursem in februari, na de uitzending van College Tour

“Rembrandt, Da Vinci, Ruysdael, zij hadden ook een groep vakmensen om zich heen. Zij probeerden ook dingen uit. Zij werkten met verf en kwast, ik met slimme materialen.”
Daan Roosegaarde op 22 januari in Rotterdam, voor de opnames van College Tour 

“Waar oude meesters bekend en beroemd om zijn, is dat ze iets voor het eerst gedaan hebben. Zoals Rembrandt dat gedaan heeft, en dat doet Roosegaarde ook. Hij doet dingen voor het eerst en op een artistiek hoog niveau. En dan kom je in de contreien van het Rijksmuseum.”
Wim Pijbes, directeur Rijksmuseum, bij de expositie van Roosegaardes Lotus Dome aldaar, 2014

“Ik zat in Italië toen ik vernam dat Daan zich profileerde als uitvinder van de Tower, van het hele concept om fijnstof uit de lucht te vangen. Ik dacht: pardon? De hele inhoud van de toren heeft niets met Daan te maken. Ik was bij de opening van de toren. Daan sprak met geen woord over mij of over ENS Europe. Het was alleen maar Daan, Daan, Daan. Hij ging zich overal als de uitvinder profileren. Ik heb hem er e-mails over gestuurd. Zijn antwoord was: zo werkt Studio Roosegaarde. Ik dacht: hier scheiden onze wegen.”
Bob Ursem

“De kritiek op Daan is klinkklare onzin. Als de kritiek voor hem geldt, geldt ze ook voor mij. Ik heb ook ideeën en zoek vervolgens uit wie kunnen helpen, wat je nodig hebt om het te realiseren. Zo werk ik, zo werkt hij, zo werkt iedereen in het vakgebied. Je werkt samen om dingen te realiseren. Dat is niet hoe hij werkt, maar hoe het werkt.”
Richard Hutten, designer, vriend

“De manier waarop hij zich profileert, irriteert mij mateloos. Hij toont geen respect. ‘Ik ben jouw pr-man niet,’ mailde hij. Ik heb in 2001 octrooi aangevraagd voor die techniek om fijnstof uit de lucht te halen. Ik verwijt Daan het met voeten treden van de afspraak en dat hij zich toe-eigent wat niet van hem is.”
Bob Ursem

“Ik heb de uitzending niet gezien, maar Bob Ursem heeft een punt. Het is een van de redenen dat de samenwerking tot een einde is gekomen, dat hij met andermans veren pronkt.”
Christiaan Jansen, ex-partner Design bij Studio Roosegaarde

“Dat mensen zich tekortgedaan voelen, te weinig credits krijgen: zo werkt dat. Dan had je maar voor jezelf moeten beginnen. Bij Joep van Lieshout werken ook dertig mensen die van alles bijdragen. Bij Damien Hirst tachtig man. Daan heeft het idee gehad om iets te realiseren, en verzamelt de daarvoor nodige mensen om zich heen.”
Richard Hutten

“We waren met z’n drieën. Daan had de Studio opgezet, Peter de Man bedacht de technologie, ik was de ontwerper en conceptbedenker. Daan wist de projecten goed te verkopen. We beseften dat mensen graag een plaatje willen, een held. Daan is die rol gaan vervullen. Toen werd het Daan Roosegaarde, en niet meer Studio Roosegaarde, waarmee we begonnen.”
Christiaan Jansen

“Het beeld van de kunstenaar als eenzaam scheppend genie is een hardnekkig negentiende-eeuws fantasme. Daan Roosegaarde is een kunstenaar en werkt voor de realisering van zijn complexe projecten met veel specialisten uit verschillende disciplines. Dat is altijd zo geweest. De studiopraktijken en het auteurschap van Michelangelo, Rubens en Rembrandt vormen daarvoor het beste bewijs.”
Wim Pijbes, directeur Rijksmuseum (per e-mail)

“Hij begon steeds vaker verhalen te vertellen die niet waar waren. Zoals over zijn studio in Shanghai. Dat begon tot wrijving te leiden. Ontwerpen waar wij maanden aan hadden gewerkt in een loods in Waddinxveen, waren ineens bedacht door Daan en zijn Oempa Loempa’s in Shanghai. Op tv vertelde hij over een pak dat verkleurt als je liegt. Wij kregen vragen: zijn jullie dat aan het ontwikkelen? Eh, nee. Het was een discrepantie die ik niet meer trok.”
Christiaan Jansen

“Ik vind niet dat hij met andermans veren pronkt. Het is hoe het werkt in de kunsten en de wetenschap. De eerste auto is gemaakt door Ford. Zijn alle auto’s die daarna komen dan surrogaat of slecht? Kunst speelt zich af binnen de context van wat er al is.”
Melle Daamen, directeur van de Stadsschouwburg Amsterdam

“Ik doe hetzelfde als hij. Joep van Lieshout ook, Damien Hirst, Jeff Koons, ze gebruiken ook superhightech die ze niet zelf hebben verzonnen. Deze kritiek geldt voor alle topkunstenaars.”
Richard Hutten

“De credits, wie heeft wat bedacht, dat is de minst interessante kant van het verhaal. De gloeilamp is ook op drie plekken tegelijkertijd uitgevonden. Het gaat om het feit dat hij heel Nederland in de maling neemt. Hij wordt Kunstenaar van het Jaar, poseert met minister Schultz van Haegen, leden van het Koninklijk Huis. Ik heb het idee dat het bubbeltje nu aan het klappen is.”
Christiaan Jansen

“Ik heb zijn reactie in College Tour met grote verbazing bekeken. Het is zó onhandig. Wat zou er mis mee zijn als hij had toegegeven dat hij bestaande technologie gebruikt, dat hij die fijnstoftoren met de TU en met die professor heeft gemaakt? Juist door hoe hij reageert, laat hij zich onbewust in de kaart kijken.”
Gerard Willem de Bruijn, Next Generation BV, werkt als technoloog mee aan projecten van Roosegaarde

“Ik vind het vervelend dat Daan bekendstaat als uitvinder en ontwerper. Hij vindt niks uit. Ik heb een portfolio van concepten die ik heb bedacht, maar waar hij wereldberoemd mee is geworden. Daan is een goede entrepreneur, een goede spreker en verkoper. Een organisator ook, hij krijgt het voor elkaar. In die dingen is hij een toptalent.”
Christiaan Jansen

“Ik kwam hem tegen in een bar in Shanghai. Hij zat achter mijn vriendin aan. Toen ik dat had verijdeld, had hij binnen een halfuur twee Chinese meisjes geregeld. Wat een leuke jongen, dacht ik. Daar moet ik eens mee praten.”
Melle Daamen

“Het draaide bij hem wel altijd om Daan Roosegaarde. Hij is eigenlijk een ongelooflijke narcist. Ik denk dat hij heel veel mensen geholpen heeft, maar ik denk dat hij ook weleens mensen voor zich heeft laten werken die dachten dat ze iets samen deden, en uiteindelijk streek Daan met de eer. Dat heeft hij niet bewust gedaan, dat wil ik erbij zeggen. Als je één doel hebt, kijk je daarnaar, en niet naar de rest.”
Filemon Wesselink, vriend en studiegenoot aan de Academie voor Kunst en Industrie in Enschede, in College Tour

“Daan is altijd een sociaal moeilijke jongen geweest. Wij zagen andere kwaliteiten, die hij absoluut heeft. Maar wat Filemon Wesselink zei, die narcistische inslag, dat hij alles naar zichzelf wil toetrekken, dat heeft hij ook. Het draaide steeds meer om hem, en om hem alleen. Wij werden ontkend in de media.”
Christiaan Jansen

“Ik weet niet of Daan een uitvinder is. Hij is zeker de geestelijk vader van dingen.”
Richard Hutten

“Sinds 2001 ben ik bezig met fotoluminescentie, het uitstralen van licht door materie die eerst licht heeft opgevangen. Maar het is mij nooit gelukt de techniek zo te presenteren als Daan heeft gedaan. Voordat Daan het idee oppikte en toepaste in zijn Smart Highway zei Heijmans, het bouwbedrijf: doei Gerard, met je gouwe verf op de weg.”
Gerard Willem de Bruijn

“De grote kracht van Daan is dat hij als geen ander weet hoe je harde technologie met kunst en creativiteit verbindt. Een schoon gat in de smoglaag boven Beijing schieten, dat is toch fantastisch. Poëtisch design pur sang, landschapskunst, wat Daan Roosegaarde zo uniek maakt.”
Bob Ursem in Metro, 2013

“Het idee om planten en bomen de glow-eigenschappen te geven die sommige algen en kwallen diep in zee ook hebben, is echt van hem. Dat is een volledig autonoom idee, dat heeft hij echt zelf gedaan.”
Gerard Willem de Bruijn

“Daan Roosegaarde is dé kunstenaar op dit moment. Hij is innovatief, vernieuwend, spreekt een nieuw publiek aan. Hij bedenkt nieuwe dingen. Dingen die ons verrassen, verbazen, inspireren. Roosegaarde is onderscheidend omdat hij de vrijheid heeft van een kunstenaar, maar tegelijkertijd dat businessplan in zijn achterhoofd heeft. Wat hij doet is altijd toepasbaar op de echte wereld. Het zijn altijd oplossingen die vroeg of laat een toepassing hebben in wegdek of verlichting, in hoe mensen met elkaar omgaan.”
Wim Pijbes, 2014

“Ik heb samen met prinses Laurentien op 12 november 2014 het Van Gogh-fietspad in Nuenen geopend. Daan Roosegaarde was daarbij, samen met vertegenwoordigers van bouwonderneming Heijmans. Ik ken Roosegaarde als een initiatiefrijk designer die zijn artistieke kwaliteiten gebruikt om innovatieve vindingen samen met andere partijen te realiseren. Zonder zijn drive zouden veel projecten uiteindelijk niet het licht zien.”
Rob van Gijzel, burgemeester van Eindhoven, per e-mail

“Hij weet iets naar een ander niveau te brengen met design en zijn netwerk. Een zwak punt is dat hij niet duidelijk maakt dat bestaande technologie een belangrijke rol speelt in zijn werk. Ik vind ook dat je de partijen die hebben bijgedragen aan je product moet noemen en de credits voor hun werk moet geven. De Smart Highway van Daan heeft hij samen met ons en Heijmans gemaakt. Ik lees niets terug over mijn aandeel. Dat is niet altijd leuk.”
Gerard Willem de Bruijn

“Als hij zei dat hij dingen maakte met de Studio in Shanghai, ontkende hij mijn bijdrage. Dat deed hij niet alleen bij ons. Er kwam in geval van samenwerking – ook met partners en sponsors – altijd wel iemand als verliezer uit de bus, en dat was niet Daan.”
Christiaan Jansen

“Ik span geen rechtszaak aan wegens patentbreuk. Het gaat niet om het octrooi, maar om afspraken. Daan kan onmogelijk verdiensten maken met de inhoud van de toren. Hij heeft geen licentie voor het binnenwerk. Hij heeft de rechten in bruikleen. De techniek is speciaal voor deze toren ontwikkeld door het bedrijf ENS Europe, dat dus eigenaar is van de techniek.”
Bob Ursem

“De kritiek is klinkklare onzin, afkomstig van gefrustreerde burgermannetjes. Het is het oude verhaal van het maaiveld en je kop die eraf gaat. Deze storm waait alleen maar in de polder. Zijn speelveld is de wereld. Dit waait over.”
Richard Hutten

“Die professor in dat programma klonk gefrustreerd. Zo gaat het nou eenmaal. Niet degene die in het laboratorium celonderzoek doet, wordt groot, maar de fabrikant van de medicijnen.”
Melle Daamen

“Ik weet niet of de vestiging in Shanghai bestond. Ik heb nooit enig contact gehad met ‘de andere studio’. Ik weet niet of het nu nog steeds niets is. Als je kijkt naar wat er uit de studio in Shanghai voortkomt: niets. Je kunt ze bellen, probeer het eens, misschien neemt er iemand op.”
Christiaan Jansen

Roosegaarde’s Far East studio is strategically well-located.”
Holland Herald, het magazine van de KLM

“Studio Roosegaarde/DDWS. Room 8508, Floor 5, 687 Dong Da Ming Road, Shanghai, China.”
Website Studio Roosegaarde, 8 maart. (Er staat geen telefoonnummer bij.)

“NorthernLight Asia. Room 8508, Floor 5, 687 Dong Da Ming Rd, Shanghai, China. +86 21 6056 0125.”
De website van het bedrijf NorthernLight, waarvan de Aziatische handelspost is gevestigd in dezelfde kamer als Studio Roosegaarde. Met telefoonnummer.

“Dutch Design Shop. Room 8508, Floor 5, 687 Dong Da Ming Road, 200080, Shanghai, China. T: +86 21 6056 0125.”
De website van de Dutch Design Shop (op hetzelfde adres in Shanghai gevestigd)

“Tuut, tuut, tuut…”
Op nummer +86 21 6056 0125 neemt niemand op, 9 maart, 15.30 uur lokale tijd

“Er staat geen telefoonnummer op de website. Dus logisch dat er niemand opneemt. Het is een brand office.”
Sylvie Londerman, Studio Roosegaarde, PA van Daan, 9 maart, 9.30 uur

 Een brand office?
“Ja. Het is gewoon een plek waar Daan werkt als hij in Shanghai is.”
Sylvie Londerman

Er werkt verder niemand?
“Nee.”
Sylvie Londerman

En er zijn geen Chinese projecten die daar worden ontwikkeld?
“Nee.”
Sylvie Londerman

“Studio Roosegaarde Pop-Up. Room 8508, Floor 5, 687 Dong Da Ming Road, Shanghai, China.”
Website Studio Roosegaarde, 9 maart

“De studio in Shanghai is een pop-upstudio, die we alleen gebruiken als er projecten lopen. Momenteel concentreren we ons op projecten in Europa. Overigens zijn we op zoek naar een nieuwe locatie in Shanghai, want het pand waar we zitten wordt volledig gerenoveerd.”
Sylvie Londerman (per e-mail), 9 maart, 17.14 uur

“Studio Roosegaarde heeft niet altijd invloed op wat de media schrijven, doen of publiceren. We gaan zo zorgvuldig mogelijk om met het geven van de juiste credits. We maken hierover afspraken met onze partners. (–) Onze focus ligt op nieuwe kunstwerken en de toekomst. Daarom willen we het hier, voor wat betreft de uitzending van College Tour, dan ook graag bij laten. Daan & Studio Roosegaarde.”
Studio Roosegaarde, in een verklaring na College Tour

“Ik was verbijsterd door College Tour. Hij gedroeg zich als een geslagen kind, een klein zonnekoninkje wiens troon werd bedreigd. Hij wilde de uitzending laten stoppen, alsof hij de media in handen heeft. Die opening waar ik was, was ook al zo’n feest met zichzelf als middelpunt. Zonde van zo’n mooi mens. Als je constant in een wereld leeft waarin je alleen maar bevestigd wordt, ga je er op den duur zelf in geloven. Zo’n tv-programma moet kritisch tegenwicht bieden. Ik denk dat Daan niet tegen kritiek kan.”
Bob Ursem

“Dat weglopen bij College Tour verraste me wel. Gewoonlijk weet hij de media goed te bespelen. Hij gaat daar zitten en denkt een bosje bloemen in ontvangst te komen nemen. Daarom doet hij het, dat is zijn hele drijfveer.”
Christiaan Jansen

“Ik wilde Daan als ‘compleet’ persoon neerzetten. Met verschillende kanten, de ene positiever dan de ander. De video kwam echter in een reeks van andere fragmenten waarin Daan op allerlei manieren werd beschuldigd. Zo werd het een optelsom van kritiek, waar mijn reactie bovenop kwam, als een van de druppels die de emmer deed overlopen. Dat betreur ik. Als ik geweten had dat de uitzending op deze manier zou verlopen, had ik er niet aan meegedaan.”
Filemon Wesselink op zijn Facebookpagina, na de uitzending

“Als Daan kritiek krijgt, wordt hij hartstikke driftig, dan gaat hij letterlijk stampvoeten.”
Christiaan Jansen

“Hij heeft in zijn studio een ‘ja, maar-stoel’, hoorde ik. Ik geloof dat iemand die over een nieuw idee meteen ‘ja, maar’ zegt, een schokje krijgt.”
Melle Daamen

“Ik heb niks te verbergen.”
Daan Roosegaarde in College Tour

“Hoe de toekomst eruitziet? Geen idee, daar gaan we samen achter komen. Come on, de toekomst is iets wat we samen bepalen. We kijken hoe het loopt, wat ik ervan leer.”
Daan Roosegaarde op 22 januari/