Kanker. Vrees dat woord niet
Met kanker wordt vroeg of laat iedereen geconfronteerd. Geen zesletterwoord roept dan ook meer emotie op. We associëren kanker met kale vrouwen zonder wenkbrauwen en met lijkbleke kinderen met slangetjes in de neus. Met de dood. Wie de diagnose K krijgt, krijgt ongevraagd het stigma kankerpatiënt. Man, vrouw, jong, oud, wit, zwart: kanker discrimineert niet. Dat maakt de ziekte banaal en angstaanjagend. Kennis is macht, maar niet iedereen heeft geneeskunde gestudeerd. Voor de leek is er de indrukwekkende documentaire Kanker: de biografie van een sluipmoordenaar.
De NTR zond deze maand de in totaal zes uur durende film uit, in iets verkorte vorm. Afgelopen maandag volgde het derde en het laatste deel. Kanker: de biografie van een sluipmoordenaar (origineel The Emperor Of All Maladies) is gebaseerd op de gelijknamige, pullitzerprijswinnende ‘kankerbiografie’ van de Amerikaanse oncoloog en onderzoeker Siddharta Mukherjee. Het boek, en in navolging daarvan de documentaire van de Amerikaanse filmmaker Barack Goodman, presenteren een uiterst nauwgezette geschiedenis van een aandoening zo complex en zo dodelijk, dat kanker het predicaat ‘de keizer aller ziektes’ kreeg.
Kanker is geen virus en dus geen binnendringer. Kanker is een corruptie van het menselijk genoom, de onbelemmerde groei van abnormale cellen. Kanker dragen we bij ons en is inherent aan het menselijk bestaan. De truc van behandeling of genezing is het afremmen van de groei zonder de groei van normale cellen af te remmen. Een beknopte uitleg doet deze ziekte echter geen recht aan. Kanker: de biografie van een sluipmoordenaar wel degelijk.
Regisseur Goodman verslaat de Amerikaanse loopgravenoorlog tegen kanker, laverend tussen sentiment en statistiek. Hij brengt een vergeelde papyrusrol uit 2500 voor Christus (met daarop de oudst bekende registratie van een kankerpatiënt) tot leven in speelse animaties, en een baanbrekend onderzoek naar de relatie tussen roken en kanker uit 1964 aan de hand van korrelige archiefbeelden. Hij interviewt de nu stokoude oncologen en onderzoekers die aan het front streden, memoreert de aanjagers van de Amerikaanse lobby voor kankerbestrijding. Hij bevraagt de geneesheren van nu over de ethische en economische dilemma’s die arts en patiënt moeten maken. We zien de oncologisch chirurg dr. Lori Wilson zelf worden vernederd door de ziekte (o, ironie), we volgen de knokkende ouders van leukemiepatiëntje Olivia. En gelijk de realiteit moet de kijker in enkele gevallen afscheid nemen van de getroffenen.
Kanker: de biografie van een sluipmoordenaar is toegankelijk door een rijkelijk gebruik van beeldspraak, anekdote en verslag. Bovendien neemt Barack Goodman een eerbiedige houding aan jegens keizer Kanker die te respecteren valt, zoals ook schrijver Siddharta Mukherjee, die veelvuldig aan het woord komt in de documentaire. Opmerkelijk is dat het woord ‘dood’ pas in de laatste uren frequent valt. Kanker is immers zoveel meer. Al herinnert een eerbetoon aan het einde van die zes uur durende rit de kijker toch weer aan dat gevreesde eindstation: Edward Hermman, die de rol van alwetende verteller speelde, overleed drie maanden na de première in 2014 aan hersenkanker.
De geschiedenisles van Goodman stopt in de beginjaren van dit decennium, waarin onderzoek naar en het gebruik van immunotherapie gestaag ontwikkelt. Immunotherapie doet geen beroep op de scalpel, bestraling of chemicaliën, maar op het immuunsysteem van de patiënt zelf. Wat Goodman echter niet doet in zijn film en Mukherjee wel in zijn kroniek, is antwoord geven op die ene vraag: is kanker te verslaan?
De oncoloog Mukherjee sluit een eeuwig kat-en-muisspel tussen de mens en de kanker niet expliciet uit. Hij herinnert zijn lezer er meermaals aan dat een overwinning op kanker een overwinning zou zijn op het menselijk genoom. Zo schrijft Mukherjee: ‘We kunnen ons beter richten op het verlengen van het leven dan op het elimineren van de dood. We kunnen de Oorlog tegen Kanker het beste ‘winnen’ door een andere definitie op te stellen van winnen.’
In Amerika is kanker de snelst groeiende ziekte van het moment. In 2030 zullen er naar schatting 22 miljoen Amerikaanse kankerpatiënten zijn. De houding die we moeten aannemen jegens kanker is een nederige, respectvolle, leren observatoren Mukherjee en Goodman ons. Preventie is vooralsnog het beste medicijn. We moeten de confrontatie aangaan met ons gedrag, onze gebruiken, onze rituelen.
Een les die te destilleren valt uit beide vertellingen: heb eerbied, en vrees het woord ‘kanker’ niet, want de angst voor de naam vergroot de angst voor het beestje zelf. Ave, caesar, heil keizer aller ziektes.
Het laatste deel van het drieluik Kanker: de biografie van een sluipmoordenaar is hier terug te zien op npo.nl.
