Vijf vragen over het recht en het onrecht in de rel met Turkije
De band tussen Nederland en Turkije staat onder hoogspanning na de gebeurtenissen van het afgelopen weekend. Als Nederland zijnde hebben we een buitenlandse minister uit ons land geweerd en een collega uitgezet. Een voor ons ongekend staaltje spierballenpolitiek van Rutte en consorten. Vijf vragen over een situatie die met fluwelen handschoenen moet worden behandeld.
Is eenzelfde situatie vaker voorgekomen?
De impasse voor de woning van de Turkse consul in Rotterdam leek zo uit een spionagethriller te komen. Het voorspel tussen de Turkse minister van Buitenlandse Zaken Mevlut Cavusoglu en zijn Nederlandse collega Bert Koenders, het definitieve weigeren van het vliegtuig van de Turkse minister en daarna het konvooi met de Turkse minister van Familiezaken Fatma Kaya dat zich via sluiproutes naar Rotterdam begeeft. “Een grote camouflage-actie,” zegt de Rotterdamse korpschef Frank Paauw over de tocht van Kaya vanuit Duitsland naar de Nederlandse havenstad. Kaya wordt uiteindelijk onder dwang uit het land geëscorteerd.
In het verleden zijn er vaker politici geweerd in andere landen. Neem PVV-leider Geert Wilders, die in 2009 het Verenigd Koninkrijk niet inkwam. Hij wilde een vertoning van zijn omstreden anti-islamfilm Fitna in het Britse parlement bijwonen. Of een hoogoplopende diplomatieke rel in datzelfde jaar nadat Slowakije de Hongaarse president Laszlo Solyom de toegang tot het land ontzegde. De president wilde de onthulling van een standbeeld bijwonen. Ook de Wit-Russische president Loekasjenko is in hetzelfde rijtje te vinden. De autocraat mag niet bij de Olympische Spelen in Londen zijn.
Daarnaast is Rusland verboden terrein voor drie Nederlandse politici. Europarlementariër Hans van Baalen (VVD), Tweede Kamerlid Louis Bontes (ex-PVV) en Michiel Servaes, buitenlandwoordvoerder van de PvdA-fractie, kregen mei 2015 een inreisverbod van de Russische overheid. Ook weigerde Rusland na de moord op de oppositieleider Boris Nemtsov de Poolse Senaatsvoorzitter Bogdan Boruszewicz en de Letse Europarlementariër Sandra Kalniete een visum te verlenen.
Is dit een normale Nederlandse reactie?
Voor Nederlandse begrippen reageerde de regering onkarakteristiek. Normaal bindt de Nederlandse regering wel in. Jarenlang polderen hebben die reflex gekweekt. De situatie wordt naar de achterkamers gesluisd, waar de zaak op een minder stoere manier wordt gesust. Maar nu leek Nederland een bokser, die zin had in een robbertje vechten. “Dat zullen we nog wel eens zien,” sprak minister-president Mark Rutte toen hij hoorde van het voornemen van Kaya om naar ons land te komen.
Naderhand kreeg hij bijval van zijn collega’s. CDA-leider Buma pleitte voor opzegging van het associatieverdrag met Turkije, Jesse Klaver riep het kabinet op vooral de Europese bondgenoten in het conflict te betrekken en Geert Wilders eiste het vertrek van de Turkse Nederlanders: “Ligt je loyaliteit elders, dan wegwezen,” tweette hij.
Staat Nederland in zijn recht?
Volgens de Turken was de uitzetting van Kaya een ‘schandalige actie’ en heeft Nederland ‘internationale conventies geschonden’ omdat Kaya in het bezit was van een diplomatiek paspoort en haar eigen consulaat wilde bezoeken. In hoeverre Nederland een minister van een bevriend land de toegang tot Nederlands grondgebied weigeren? We hebben immers een EU-associatieovereenkomst en een militair bondgenootschap met de Turken. Maar voor officiële staatsbezoeken gelden andere regels. Dan moet het ontvangende land toestemming geven.
Maar dit was geen officieel bezoek. De Turken wilden hier campagne voeren. Dan zouden ze ook toestemming moet hebben van het ontvangende land, stelt het Europese Hof van Justitie in Luxemburg. Dat was er niet en minister Kaya maakt ook geen deel uit van de Turkse diplomatieke missie in Nederland, of in Nederland werkzaam met diplomatieke status. Enkel een diplomatiek paspoort brengt geen Nederlandse verplichtingen met zich mee.
Staat Turkije in zijn recht?
Vanuit het Turkse perspectief kan de minister zich beroepen op afgeleide staatsimmuniteit. Dan zou Kaya moeten claimen dat ze namens het Turkse staatshoofd naar Nederland kwam en haar bezoek paste in haar werk als minister van Familiezaken. Dat is een mogelijk verdedigbare positie, maar niet aannemelijk aangezien de hele politieke situatie en het feit dat ze dit weekend onder de Duitse Turken campagne voerde voor het Turkse referendum.
De Turken hebben er één mogelijk probleem bij. Een Turkse wet uit 2008 verbiedt namelijk het voeren van verkiezingscampagnes in het buitenland. De wet stelt dat partijen niet mogen dingen naar stemmen van in het buitenland wonende Turken. Al weet de Turkse regering deze wet over het algemeen te omzeilen door de benadrukken dat het informatiebijeenkomsten gaat en niet om campagnebijeenkomsten.
Hoe moet het nu verder?
De Turken zijn woedend. Nederland heeft de mond altijd vol van mensenrechten als vrijheid van meningsuiting, maar snoert nu hun politici de mond. De Turkse president Erdogan noemde de actie ‘nazistisch en fascistisch’ en dreigde dat Nederland een ‘hoge prijs’ gaat betalen voor de uitzetting van Kaya. Wat zeker is, is dat de verhoudingen tussen Turkije en de in zijn ogen ‘bananenrepubliek’ Nederland onder hoogspanning staan. Toch is zijn collega Rutte een stuk koeler. Hij pleitte al voor een ‘goed diner’ met Erdogan om de gemoederen tot bedaren te brengen. Benieuwd wat er op het menu staat.
