De honkbalknuppel staat klaar voor journalistiek Nederland
Het is een bijzondere herdenkingsweek met eerst de internationale dag van de persvrijheid, het herdenken van de oorlogsslachtoffers en het vieren van onze bevrijding van een repressief regime. Juist nu is dat misschien relevanter dan ooit, want de wereldwijde (pers)vrijheid is tanende. Ook in Nederland.
Het is problematisch dat de vrijheid in de wereld tanende is. Vrijheid is, net als een vrije pers, immers een onmisbare pijler van een moderne democratie. Volgens cijfers van vakbond NVJ, dat voor het onderzoek 638 Nederlandse journalisten ondervroeg, komt het steeds vaker voor dat deze beroepsgroep geïntimideerd wordt tijdens de uitoefening van het dagelijkse werk. In vergelijking met de laatste keer dat het onderzoek werd uitgevoerd, acht jaar geleden, zijn deze incidenten enorm gestegen. Een zorgwekkende ontwikkeling.
‘De honkbalknuppel staat klaar’
Uiteraard komen veel van die bedreigingen tegenwoordig binnen via sociale media, maar is er volgens de onderzoekers ook een substantieel deel dat ook fysiek bedreigd wordt tijdens het werk. Met opmerkingen als ‘De herdershond en de honkbalknuppel staan al klaar’ worden journalisten geïntimideerd, zo lichtte voormalig ombudsman Alex Brenninkmeijer, een van de onderzoekers, de cijfers toe. Producties over de vluchtelingencrisis of terrorisme doen vaak enorm veel stof opwaaien en een deel van de ondervraagden zegt dergelijke onderwerpen uit angst voor de mogelijke gevolgen zelfs niet meer te willen behandelen.
Maar niet alleen vanuit sociale media en de publieke ruimte nemen intimidaties en bedreigingen toe, ook vanuit andere hoek zijn er ontwikkelingen in ons land die niet vrolijk stemmen. Zo is er een toename aan gerechtelijke procedures richting mediabedrijven te ontwaren. Titels als Nieuwe Revu, Panorama en Elsevier kregen daar in het afgelopen jaar mee te maken, maar het is bijvoorbeeld ook bekend dat programma’s als Radar en Kassa sommen geld achter de hand houden voor het geval dat bedrijven tegen ze gaan procederen.
Tot slot is er ook nog een toename in tegenwerking en intimidatie vanuit overheidswege. Steeds vaker dreigen overheidsinstanties met rechtszaken of wordt het journalisten extra lastig gemaakt.
Persvrijheid
Nu is Nederland nog steeds een van de meest vrije landen op het gebied van persvrijheid. Op de persvrijheidindex van Reporters Without Borders staan we van 180 landen wereldwijd op de vijfde plaats, alleen naar de kroon gestoken door de eeuwige good guys in dit soort statistieken: de Scandinavische landen. Maar dat was voorheen anders, want toen stonden we heel lang aan de top, op nummer twee wereldwijd.
De reden voor deze kleine terugval is volgen Reporters Without Borders de Nieuwe Wet Op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (Wiv). Deze wet maakt het voor veiligheidsdiensten als de AIVD makkelijker om informatie te verzamelen –onder meer door het aftappen van telefoongesprekken – en de AIVD mag die informatie ook langer vast houden. Het wordt dan voor journalisten moeilijker om hun bronnen te beschermen.
De bevindingen van de NVJ en Reporters Without Borders zijn dus nog niet direct een reden tot paniek, maar ze dwingen Nederland wel tot nadenken. Als voormalig baken van liberale en democratische waarden is iedere achteruitgang van die waarden eentje die alle aandacht verdient. En juist in een tijd waarin veel journalisten als zzp’er in dienst zijn, en er dus op veel vlakken alleen voor staan, is het belangrijk dat zij zonder angst voor intimidatie hun werk kunnen blijven doen.
De pen blijft immers altijd scherper dan het zwaard, laten we dat vooral zo houden.
