Door zijn vrienden werd voormalig Congreslid Jay Dickey ‘Crazy Jay’ genoemd. Niet omdat hij in de jaren negentig eigenhandig en tot op de dag van vandaag wetenschappelijk onderzoek naar het voorkomen van zinloos vuurwapengeweld blokkeerde. Nee, hij besloot in de jaren vijftig Republikein te worden in Arkansas, een staat die tot 1964 een Democratisch bolwerk was. Die gekke Jay.

Dickey’s erfenis – hij overleed eind april – zijn de jaarlijkse 35.000 doden die vallen door ongelukken, misdrijven of zelfmoorden met vuurwapens. Kinderen die zichzelf, speelgenoten of volwassenen per ongeluk door het hoofd schieten na het vinden van een geladen vuurwapen. De suïcidale Irak-veteraan die ondanks zijn mentale problemen een pistool mag kopen.

Tastbaar grondrecht

Het vuurwapendebat is sinds de jaren zeventig tendentieus in de Verenigde Staten. Het feit dat artsen in Florida de afgelopen zes jaar moesten procederen tegen de staat om het met hun patiënten over wapenbezit te hebben, laat dat duidelijk zien. Alcoholisme, depressie of huiselijk geweld zijn aangetoonde risicofactoren voor geweld en zelfmoord. En wie beter dan artsen om deze ziektebeelden te herkennen?

Uit het spaarzame wetenschappelijk onderzoek dat er gedaan is blijkt dat vragen naar of advies geven over de veilige opslag van wapens bijdraagt aan de gezondheid van de patiënt. Toch werd de artsen geprobeerd het zwijgen op te leggen. Vuurwapens zijn een tastbaar grondrecht in het land van de vrijheid, maar o wee als je erover wilt praten.

In 1995 legde ‘Crazy Jay’ een praktisch moratorium op door de overheid gesubsidieerd epidemiologisch onderzoek naar vuurwapengeweld. Voor de duidelijkheid, dit is het soort onderzoek dat risicofactoren voor letsel identificeert – zoals het ontbreken van een kreukelzone in een auto, of onveilig vrijen bij het krijgen van een soa.

Kampioen

Als zelfbenoemde ‘kampioen‘ van de machtige Amerikaanse wapenlobby, de National Rifle Association (NRA), was Dickey tegen alles dat riekte naar het inperken van het recht op vuurwapenbezit. In een door Republikeinen gedomineerd Washington introduceerde het Congreslid een voorstel voor een wijziging in de jaarlijkse begroting van de federale overheid dat zijn naam droeg: het Dickey Amendement. Niet te verwarren met zijn andere beruchte Dickey–Wicker Amendment dat onderzoek naar stamcellen dwarsboomde.

Dickey probeerde in eerste instantie het hele budget van nationale volksgezondheidorganisatie Centers of Disease Control (CDC) voor letselpreventie – 46 miljoen dollar voor uiteenlopende gebieden, van hondenbeten tot verkeersveiligheid – te schrappen. Toen dat niet lukte werd de organisatie met 2,6 miljoen dollar gekort, precies het bedrag dat tot die tijd gebruikt werd voor vuurwapengeweldpreventie, en werd het gewaarschuwd om geen onderzoek meer te subsidiëren dat gebruikt kan worden om vuurwapenbezit in te perken.

Best lastig als je bedenkt dat een groot deel van die duizenden doden er misschien niet zouden zijn zonder de pakweg 300 miljoen vuurwapens in Amerikaanse huishoudens.

Het geldgebrek zorgt ervoor dat jonge wetenschappers eieren voor hun geld kiezen en liever ander belangrijk onderzoek doen.

Schadelijk

Onderzoek van epidemiologen aan het begin van de jaren ‘90 liet zien dat een vuurwapen in een huishouden schadelijk kan zijn. Het verdrievoudigt de kans dat iemand daar sterft. De kans dat iemand in dat huishouden zelfmoord pleegt wordt door de aanwezigheid van een vuurwapen vijf keer zo groot. Dat zijn cijfers waar wapenfabrikanten en hun lobby, die uit zijn op het verkopen van meer pistolen en geweren, begrijpelijk niet blij van werden.

“We maken ons niet druk om legitiem wetenschappelijk onderzoek,” zei hoofdlobbyist van de National Rifle Association Chris Cox een paar jaar geleden tegen The New York Times. “Wij maken ons zorgen dat deze wetenschappers wapens als een ziekte behandelen. Iets dat uitgeroeid moet worden.”

Het politieke gepest van wapenrechtenorganisaties en Dickey had het beoogde effect. Naast het feit dat het CDC geen vuurwapenonderzoek meer financiert, stopte het ook met het verzamelen van data over vuurwapenbezit onder Amerikanen.

Kijkend naar het aantal doden had vuurwapengeweldpreventie eigenlijk 1,4 miljard dollar moeten ontvangen. Onderzoekers kregen een miezerige 22 miljoen.

Onderzoeksgeld

David Stark, kinderarts en directeur van het Institute for Next Generation Healthcare van het Mount Sinai Ziekenhuis in New York, rekende begin dit jaar uit hoeveel onderzoeksgeld er nog voor vuurwapenepidemiologie is. “Heel erg weinig,” zegt hij serieus in zijn kantoor met uitzicht op de skyline van Manhattan. Stark zette verschillende doodsoorzaken uit tegen het aantal publicaties en de financiering.

Kijkend naar het aantal doden had vuurwapengeweldpreventie eigenlijk 1,4 miljard dollar moeten ontvangen. Ruim 1,3 miljard dollar meer dan er in werkelijkheid voor uitgegeven werd. In de periode 2004 tot 2015 kregen vuurwapenonderzoekers een miezerige 22 miljoen dollar.

Gevoelige snaar

Stark hoorde voor het eerst over het Dickey-amendement na de schietpartij in San Bernardino eind 2015. “Ik was aan het joggen in San Francisco waar ik mijn master bio-informatica aan het doen was. Het raakte een gevoelige snaar. Als wetenschapper start alles met het verzamelen van data. Toegang tot informatie is namelijk een essentieel ingrediënt voor vooruitgang.”

De resultaten van vuurwapenepidemiologen zorgt voor een beter begrip van de omvang en de oorzaken achter geweldsincidenten, en kan de basis vormen voor het maken van beleid om onnodige doden en gewonden te voorkomen.

Het geldgebrek zorgt ervoor dat jonge wetenschappers eieren voor hun geld kiezen en liever ander belangrijk onderzoek doen. Oudgedienden schrapen door toedoen van Dickey en de boemannen van de NRA geld bijeen bij stichtingen of betalen hun werk uit eigen zak.

Silicon Valley

Ondanks alle tegenwerking is geen van de vuurwapenepidemiologen uit op het verbieden van wapens. Hoe hard je als Europeaanse journalist er ook op wijst dat een Amerika zonder wapens wellicht veiliger zou zijn. “Toen ik nog aan Stanford University studeerde nam ik regelmatig de trein door Silicon Valley,” probeert Stark deze gekke situatie uit te leggen. “In die tijd was er een zelfmoordepidemie van tieners. Het CDC stuurde hier epidemiologen op af om uit te zoeken waarom er zoveel tieners zelfmoord pleegden door voor de trein te springen en welke factoren hiervoor zorgden. Het was een goed voorbeeld van hoe onderzoek naar de volksgezondheid wordt gedaan.”

Is er een epidemie – of het nu van een ziekte is of van zelfmoorden – dan moet je data vergaren, benadrukt Stark. “Dat leidt tot het stellen van de juiste vragen en het opstellen van hypotheses.” En er is in Amerika duidelijk een epidemie aan vuurwapengeweld, anders zouden er niet zoveel mensen aan overlijden.

“Als je er onderzoek naar wilt doen ben je niet meteen anti-vuurwapens,” lacht Stark die zelf als kind recreatief schutter was. “Evenmin als die epidemiologen in Silicon Valley anti-trein waren. Niemand heeft het erover om die trein op te heffen vanwege die zelfmoorden”.

Activist

Dit kwartje viel pas veel later bij Dickey. Tien jaar nadat hij Washington verliet, veranderde hij van standpunt. Na jaren van dodelijke schietpartijen was de moord van twaalf bioscoopgangers in Aurora, Colorado in 2012 de druppel die de emmer deed overlopen. Dickey kreeg spijt van het tegenwerken van onderzoek dat dit leed had kunnen voorkomen, schreef hij in een open brief aan The Washington Post. “Er moet onderzoek gedaan worden om vuurwapenletsel te voorkomen en dat kan op manieren die de rechten van wapenbezitters respecteren.”

Als activist in het ‘liberale’ Obama-tijdperk was Dickey een stuk minder succesvol dan als door de wapenlobby gesteunde politicus. Zijn erfenis blijft intact, zeker in het Amerika van NRA-president Donald Trump waar vuurwapens heilig zijn.