Spring naar de content
bron: ANP/Topshots/AFP Foto/Aizar Raldes

Dankzij haar witte broer hangt er een onterecht stigma rond de cocaplant

Als wij in Nederland aan een cocaplant denken, komt onze eerste associatie cocaïne. En bij cocaïne gaan snel de alarmbellen af. De plant staat net als de harddrug op de VN-lijst van verboden middelen; een onterecht stigma op een belangrijke plant voor verschillende Zuid-Amerikaanse landen.

Gepubliceerd op: Geplaatst in de volgende categorieën:
Geschreven door: De Redactie

In het Enkelvoudig Verdrag inzake verdovende middelen van de Verenigde Naties uit 1961 staat het duidelijk: de cocaplant staat naast het cocablad. Het wordt daarmee geclassificeerd als een harddrug; men kan eraan verslaafd raken en achter de handel schuilt criminaliteit en geweld.  Daarnaast wordt onze coca-cocaïne-associatie bepaald door het wereldwijde drugsbeleid.

Met die VN-veroordeling wordt decennialang de cocaïneproductie getracht te beperken door de cocateelt te bestrijden. Coca groeit voornamelijk in de Andesgebergte in Zuid-Amerika. Anders dan onze vertrouwde tomatenplant bijvoorbeeld, is deze exotische plant voor ons een ver-van-ons-bed-show en zijn haar eigenschappen makkelijker te reduceren tot het eenzijdige ‘gevaarlijk’. Ons beeld van het cocablad wordt gevormd door het beeld dat we hebben van cocaïne.

Colombia

Maar in Colombia, en in andere Zuid-Amerikaanse landen, wordt coca niet direct met cocaïne geassocieerd. Waar cocaïne in het Westen een relatief nieuw middel is, is coca in de Andes al eeuwenlang een zeer gewaardeerd en gerespecteerd gewas.

Lang voor het verdrag van 1961 wordt het cocablad geëerd vanwege zijn medische, culturele en spirituele waarde. In de toeristische wijk Candelaria in Bogotá bestrijden cocatheeverkopers het stigma van de cocaplant. Door verschillende cocaproducten te verkopen, maken zij het voor toeristen inzichtelijk welke andere mogelijkheden de cocaplant te bieden heeft. Geen cocaïne uiteraard, want breng ‘cocaïne’ ter sprake in Bogotá en het voelt als vloeken in de kerk.

In het eerste deel van een tweeluik over de cocaplant praten Carlos Rodriguez, directeur bij Tropenbos Colombia, en Maria Clara van der Hammen, antropologe in Colombia, over de medicinale en culturele waarden van de cocaplant.

De medicinale waarde van coca

“Coca heeft meerdere medicinale eigenschappen,” vertelt Carlos Rodríquez, directeur bij Tropenbos Colombia. “De eerste is dat het een anestheticum is. Vroeger gebruikten tandartsen coca om hun patiënten te verdoven. Later begon men de fysiologische effecten op het lichaam te bestuderen. Het bleek een goed middel tegen hoogteziekte. In La Paz in Bolivia bijvoorbeeld, op een hoogte van 4000 meter, wordt er veel cocathee gedronken. Het lichaam reageert dan heel goed op de hoogte.”

“Een ander effect is dat het de stoelgang vertraagt. Hierdoor wordt het hongergevoel verminderd. Dit komt omdat coca een basische waarde heeft, terwijl de maag zuur produceert. Mambe, het mengsel van gemalen coca, neutraliseert hiermee het zuur waardoor je hongergevoel verdwijnt. Ook stimuleert coca het circulaire system en zorgt voor een betere bloedtoevoer. Als laatste is het neurologische effect: coca helpt je beter te concentreren.”

De culturele waarde van coca

“Alle groepen inheemse volkeren uit de Andesgebergte gebruiken coca op verschillende manieren,” verklaart Maria Clara van der Hammen, antropologe in Colombia. “De groepen waarmee ik het meest gewerkt heb, roosteren de bladeren, stampen het en dat mengen ze met een as. Dit mengsel wordt dus mambe genoemd. Vanwege de vele manieren waarop de cocaplant ingebed is in hun cultuur, is de cocaplant een gewas waar ze enorm veel respect voor hebben.”

“Mambe wordt gebruikt als ze gaan werken of als ze op pad gaan. Het geeft je de mogelijkheid dat je minder moe bent, langer door kunt en het vermindert je hongergevoel. Maar het wordt vooral gebruikt tijdens gemeenschappelijke ceremonies, zoals iedere avond als ze bij elkaar zitten en als ze gaan spreken. Tijdens zo’n ceremonie is het belangrijk geen agressieve taal te gebruiken. Je moet rustig praten en altijd heel goed naar de ander luisteren. Coca helpt om goed te concentreren en je geheugen beter te kunnen gebruiken.  Zo kunnen de lange mythes goed worden overgebracht. Men spreekt erover dat je onder invloed van coca zoetpraat hebt, palabre dulce, dat je altijd vredelievend bent in je gesprekken.

Oogst

“Ook het oogsten van coca gebeurt met veel respect en verloopt ceremonieel. In tegenstelling tot de productie van coca voor cocaïne, gaat het oogsten voor traditioneel gebruik heel bedachtzaam. De bladen worden een voor een geplukt en je moet met je gezicht ernaartoe staan. De coca wordt behandeld alsof het een medemens is, of in elk geval een levend wezen waar je respectvol mee omgaat. Die aandacht die ze geven aan de oogst van coca zou je in de Westerse context kunnen vergelijken met mindfulness. Omdat voor cocaïne veel meer coca nodig is, gaat de productie veel massaler en zonder dezelfde toewijding.”

Lees in deel 2, dat morgen verschijnt, van deze tweeluik over de invloed die de cocaplant heeft op de lokale bevolking. Janneke Nijmeijer is oprichter van Fairtrade Cocaine.

Onderwerpen