Spring naar de content
bron: Dunkirk

Dunkirk past naadloos in het Brexit-frame

Dunkirk zorgt, 77 jaar na dato, opnieuw voor een invasie aan aandacht.

Gepubliceerd op: Geplaatst in de volgende categorieën:
Geschreven door: Nico van den Berg

Ditmaal als film van Christopher Nolan, bekend van de Batman-reboot en de hersenkrakers Interstellar en Inception. De film over de nederlaag van het Britse leger bij de Frans-Belgische kust in mei 1940, en de spectaculaire ontsnapping aan het Duitse leger, wordt bedolven onder een sterrenregen. “Dit is misschien wel de beste film ooit,” zegt de gezaghebbende Peter Travers van het Amerikaanse blad Rolling Stone.

Maar door de opzet van de film lijkt Dunkirk ‘gefundenes fressen’ voor de voorstanders van Brexit. Dunkirk als propaganda voor een sterk en onafhankelijk Groot-Britannië? Make Great Britain great again!

In tijden van onzekerheid grijpt een land vaak terug naar de oude gloriedagen. Met de politieke chaos en economische onzekerheid waarin Theresa May na het Brexit-referendum en de recente verkiezingen Groot-Britannië heeft gestort, klampen veel Britten zich vast aan mythes uit het verleden. Christopher Nolan geeft met zijn nieuwe film Dunkirk deze hartstochtelijke nationalisten nu prachtig propagandamateriaal in handen.

De tekst gaat onder de trailer verder.

Dunkirk
Beeld:

Unieke evacuatie

Dunkirk gaat eigenlijk over een enorme militaire nederlaag, verpakt in een unieke evacuatie. Het Britse leger — zo’n 300.000 man sterk — is eind mei 1940 volledig ingesloten door het Duitse leger. De manschappen zitten op de uitgestrekte stranden rond Duinkerke als ratten in de val. Met de enorme verliezen uit de eerste Wereldoorlog nog vers in het achterhoofd, lijkt het einde voor de soldaten in zicht.

De geplande evacuatie mislukt wanneer een aantal grote Britse oorlogsschepen door de Duitse luchtmacht efficiënt tot zinken wordt gebracht. Maar dan komt er in een paar dagen een bijzondere actie op gang. Zo’n duizend vissers- en plezierboten zetten vanuit de Engelse kust koers naar de overkant. De gewone man zorgt zo voor het veilig thuisbrengen van bijna alle Britse militairen. De ‘Dunkirk myth’ is geboren.

Voorstanders van Brexit hebben de afgelopen tijd vaak verwezen naar de ‘can-do’ mentaliteit van Duinkerke. Zonder kleerscheuren uit continentaal Europa vertrekken: het kan echt! En niet door hoge politici of militairen, maar door de vereende krachten van de gewone man. Het is haast ironisch dat het eerste conflict over Brexit ging over hoe ver vissers uit de EU straks in Britse wateren mogen vissen. De Britse visserboot als symbool voor de redding van het land, toen en nu.

Dunkirk
Beeld:

Brits perspectief

Christopher Nolan speelt — bewust of onbewust — met deze simplistische gedachte. Zo laat hij de spectaculaire evacuatie alleen zien vanuit Brits perspectief.

We zien de heroïsche RAF-piloot die net op het juiste moment Duitse gevechtsvliegtuigen neerhaalt. Er is een oude vastberaden man die in een kleine boot soldaten wil redden om zo de dood van zijn recent in de oorlog omgekomen zoon te verwerken.

En er is Kenneth Branagh die als legercommandant de Britse eer verdedigt, een herhaling van zijn optreden tijdens de pompeuze openingsceremonie van de Olympische Spelen in Londen in 2012. Zoals vaak bij mythes zijn de karakters plat en simpel, iets wat Nolan zelf ook heeft erkend: De empathie voor de personages heeft niets te maken met hun verhaal. Het gaat niet om wie ze zijn, hoe ze zich voordoen of wie ze worden. Ik was alleen geïnteresseerd in het vraag of ze Duinkerke konden verlaten.”

De vuile oorlog blijft grotendeels buiten beeld, de Duitsers komen in het verhaal helemaal niet voor en de Fransen zijn slechts naamloze figuranten. Alles richt Nolan op de ontsnapping, zonder context of nuance. Alsof hij het narratief wil bevestigen dat de Britten niemand nodig hebben en dat ze van niemand afhankelijk zijn. Dunkirk eindigt met een speech van Churchill, maar dan uitgesproken door een soldaat. Zelfs die woorden moeten uit de mond van de gewone man komen, als representant van de stem van het volk.

Metafoor

Duinkerke is voor veel Brexiteers een populaire metafoor gebleken voor het opnieuw groot maken van Groot-Britannië. Het wrange is dat de rest van het verhaal zich als een boemerang tegen deze propagandisten keert. Engeland overleefde de oorlog alleen met hulp van de Verenigde Staten. May schurkt niet voor niets dicht tegen de in haar eigen land zo verafschuwde Trump aan. En de EU bleek na de oorlog een reddingsboei voor de Britse economie te zijn.

Christopher Nolan maakt niet graag sequels. Maar misschien moet hij voor Dunkirk een uitzondering maken om de door hem neergezette mythe eens grondig te ontmaskeren.