Hongarije en Polen liggen op ramkoers met de Europese Unie
Het gehele EU-blok lijkt tegenwoordig maar met losse steken aan elkaar te hangen. Zo gauw de neuzen in het westen (Merkel’s Duitsland met Frankrijk onder Macron) even dezelfde kant op lijken te staan, beginnen de randen weer te rafelen. Met name de regeringen van Hongarije en Polen maken het Brussel de laatste tijd knap lastig.
Om te beginnen met Hongarije, dat onder Viktor Orbán een ware heksenjacht heeft ontketend tegen één enkele persoon: George Soros. De multimiljardair, een geboren Hongaar van Joodse afkomst, wordt er door de regering van premier Orbán van beticht zijn vermogen te gebruiken om het land op allerlei manieren te ondermijnen.
Hongaarse Soros-hetze
Soros financierde in het verleden anti-communistisch verzet achter het IJzeren Gordijn en richtte in 1991 de — inmiddels zeer gerenommeerde — Central European University (CEU) in Boedapest op. Ook stelde hij zo’n 500 miljoen beschikbaar voor het helpen van vluchtelingen, wat met name tegen het zere been van de nationalistische regering onder Viktor Orbán is. Als reactie op deze filantroop dreigde Orbán in april de CEU te sluiten, een proces waarover nog steeds geen uitsluitsel is.
Een zweem van antisemitisme
Dat de hetze van de Hongaarse regering tegen George Soros weinig grenzen kent werd vorige week pijnlijk duidelijk. Opeens verschenen er in het Hongaarse straatbeeld levensgrote posters met de beeltenis van een lachende Soros, onderschrift: ‘Laat Soros niet als laatst lachen’, met daarboven ’99 procent wijst illegale migratie af’.
De posters werden onder anderen op de vloeren van trams en bussen geplaatst, zodat de Hongaarse bevolking de joodse miljardair letterlijk over het gezicht liep.
Na een storm van internationaal protest werd de postercampagne uiteindelijk na een paar dagen gestaakt. Over de lastercampagne hing een flinke zweem van antisemitisme, zo was het argument van vele regeringen, die van Israël voorop. De beeltenis van de breed lachende, 86-jarige filantroop heeft verdacht veel weg van Hitler’s stereotypering ‘de lachende jood’, zo meldt de Israëlische krant Haaretz. Een bezoek van de Israëlische premier Netanyahu aan het centraal Europese land zorgde dat Orbán water bij de wijn deed, en naast het intrekken van de campagne beloofde de joodse gemeenschap in Hongarije te beschermen tegen antisemitisme.
Omstreden ngo-wet
Maar dat zorgde er nog niet voor dat de regering in Boedapest al haar troefkaarten in de strijd tegen Soros verspeeld had. Want zo is er nog een zeer omstreden ngo-wet, die het non-gouvernementele organisaties verplicht een buitenlands budget van meer dan 24.000 euro te melden bij de regering van het land. Volgens Brussel tast deze wet de vrijheid van vereniging aan en is daarmee een inbreuk op het Europees handvest der Grondrechten.
Boedapest en Brussel liggen door deze omstreden wet, en door de dreigende sluiting van de CEU momenteel op een juridische ramkoers met elkaar. Maar ook ten het noordoosten van Hongarije, in Polen, roeren zich krachten die de Europese gedachte danig op de proef stellen.
Ondergang van de Poolse rechtsstaat
Dat zit namelijk zo. In november 2015 greep de Poolse Recht en Rechtvaardigheid-partij (PiS, of Prawo i Sprawiedliwość) de macht. In contrast met wat hun partijnaam impliceert, zijn er sindsdien een aantal dubieuze maatregelen doorgevoerd, met de laatste — en waarschijnlijk de meest drastische — op 12 juli jongstleden. De PiS voerde in een oogwenk twee wetten door (met een derde nog in de koker) die het Poolse gerechtsapparaat onder directe supervisie van de minister van Justitie, en dus de regerende partij stelt.
Een zeer zorgelijke ontwikkeling die een van de pijlers van een democratische rechtsstaat bruut overhoop werpt. ‘De ondergang van de Poolse rechtsstaat,’ wordt de wetswijziging wel genoemd. Een gezonde scheiding der machten is niet langer aan de orde in het Polen van de PiS-partij.
Brussels spierballenvertoon
Dergelijke ondemocratische wetswijzigingen zijn natuurlijk een doorn in het oog van Brussel, en vragen dan ook om harde maatregelen. En die zijn niet mis. Om Polen weer in het gareel te krijgen overweegt Frans Timmermans samen met de Europese Commissie om Artikel 7 in werking te laten treden.
Dit artikel wordt ook wel eens ‘de nucleaire optie’ genoemd, en zet een opstandige lidstaat in feite buitenspel. Artikel 7 schorst alle rechten van de lidstaat tot nader order op, zo ook het stemrecht in de Europese Raad.
Vooralsnog berusten de dreigende woorden van Frans Timmermans nog op Brussels spierballenvertoon, en is er van een invoering van de procedure (die nog nooit eerder in werking werd gesteld) nog geen sprake. Maar voor de huidige krachten in zowel Warschau als Boedapest geldt dat ze zich weinig aantrekken van EU-waarden, en zich gesterkt voelen door elkaar. Het invoeren van een dergelijke drastische maatregel kan dus zomaar het krachtige signaal zijn dat Brussel af wil geven.
Of het werkt is een tweede: een onwillige regering met sancties in het gareel dwingen werkt doorgaans niet al te best.
