Gisteravond zo tegen middennacht — de Aanstaande en ik lagen al te bedde — hoorde ik Dino, een van onze twee katten, buiten voor de deur miauwen. Hij wilde naar binnen. Na tien seconden gaf hij er de brui aan. Morrend beende hij naar het houthok. Even later klonk er een angstaanjagend gekrijs. Een vogel? Een veldmuis? Wat had hij daar te pakken? De volgende ochtend vond ik een forse rat achter het huis. Morsdood, met de poten gestrekt naar achteren.

Ik moest direct aan de Volkskrant van afgelopen zaterdag denken. Daarin stond een interview met dierenfilosoof en multitalent – beeldend kunstenaar, schrijver, singer-songwriter én filosoof – Eva Meijer. Een zo op de foto te zien opgewekte jongedame die vandaag (20 september) hoopt te promoveren op haar proefschrift getiteld Political Animal Voices.

Objecten

Meijer verkent daarin hoe we dieren een politieke stem kunnen geven. Mensen zien dieren te veel als objecten, meent de promovendus, zelf veganist en bij de laatste verkiezingen in maart dit jaar lijstduwer bij de Partij van de Dieren. Dat is in haar ogen niet terecht. De verschillen tussen mens en dier zijn veel subtieler dan wij denken, leren voortschrijdende inzichten uit de wetenschap, claimt Meijer.

“Als vogels grammatica kennen, apen een woordenschat hebben en walvissen elkaar bij de naam noemen, wordt het dan niet eens tijd dat we meer naar ze luisteren?”

Ook vogels, bijen en apen hebben ‘complexe communicatie’. Octopussen, zeeotters en mieren gebruiken werktuigen; apen, honden en olifanten hebben een ruw moreel besef – katten ook, kan ik u verzekeren. Meijer: “Als vogels grammatica kennen, apen een woordenschat hebben en walvissen elkaar bij de naam noemen, wordt het dan niet eens tijd dat we meer naar ze luisteren?”

Democratisch oogpunt

Maar al te vaak bepalen mensen hoe er met dieren wordt omgegaan, vervolgt de filosoof, die refereert aan de bio-industrie. Dat is vanuit democratisch oogpunt niet in de haak. Dieren moeten kunnen meebeslissen, vindt ze.

Meijer gaat daarin ver. Als de ganzen op Schiphol niet willen verkassen, is verplaatsing van het vliegveld in haar optiek een goed alternatief. “Mijn punt is: je moet ook de ganzen serieus nemen in deze discussie. Dat is praktisch en belangrijk omdat zij ook gewoon een leven proberen te leven.”

Weird

Dat klinkt – voorzichtig uitgedrukt – nogal weird. Zo bizar dat de verleiding groot is haar gedachtegoed helemaal af te fakkelen – Dierendemocratie: hi, hi, hi. Maar dat is misplaatst en gratuite.

Meijer (37) heeft veel in haar mars. Als wetenschapper en op het artistieke vlak. Ze slaagde cum laude voor haar Master filosofie en publiceerde drie romans waarvan de laatste, Het Vogelhuis, in 2016 zelfs werd genomineerd voor de Libris Literatuurprijs en de ECI Literatuurprijs. Als singer-songwiter kan ze mensen tot tranen toe beroeren. Voor wie het zelf wil ervaren: kijk en luister naar dit aandoenlijke filmpje over een hond in een identiteitscrisis.

Dieren verdienen inspraak, maar Meijer gaat daarin wel erg ver.

Bovendien: Meijer heeft het goed met de dieren voor. Ze verdíenen inspraak. Maar zij gaat daarin wel erg ver. Dieren staan voor haar zo’n beetje op gelijke hoogte als mensen. Ze vermenselijkt ze. Daar is niets mis mee – mea culpa, mea maxima culpa. Zolang de afzender zich hiervan bewust is. Niet voor niets werd De Fabeltjeskrant in 2005 verkozen tot Beste Kinderprogramma Aller Tijden. En wat te denken van Animal Crackers, de bij tijd en wijle bijzonder komische kijkcijferhit waarin André van Duin in de huid van dieren kroop door hen te laten spreken en hardop te laten denken.

Maar de dierfilosoof ziet volgens mij een belangrijk ding over het hoofd: dieren hebben een instinct. Een per soort verschillend, aangeboren gedragspatroon waarbij ervaring of leren geen rol speelt. Dit instinct voor bijvoorbeeld nestbouw en baltsgedrag of overleven zit in de genen.

Chimpansees

Waartoe het hebben van zo’n instinct kan leiden zagen we onlangs nog in Zomergasten met Frans de Waal. De wereldberoemde bioloog en apenonderzoeker koos onder meer een fragment uit Chimps onder elkaar, de documentaire uit 1984 waarvoor Bert Haanstra vier maanden de chimpanseekolonie in Burgers’ Zoo in Arnhem filmde.

Aanleiding voor de documentaire was een drie jaar daarvoor verschenen boek van De Waal waarin de primatoloog op basis van uitgebreid onderzoek het leven in deze chimpanseekolonie beschrijft en dan met name de strijd om het leiderschap.

De dierfilosoof ziet een belangrijk ding over het hoofd: dieren hebben een instinct.

De documentaire toont onder meer hoe alfamannetje Nikki – alle apen krijgen een naam – en een bondgenoot andere apen opjagen. Apen die als reactie de alfamannetjes onderdanig groeten. Maar Nikki is de kwaadste niet. Hij lost ook conflicten in de groep op en speelt met de jonge apen.

Wat de documentaire echter niet laat zien is hoe agressief deze alfamannetjes ook kunnen zijn. In de tijd dat De Waal de kolonie onderzocht, vond hij op een ochtend een dode mannetjesaap die ook nog eens bleek gecastreerd (!), vertelde hij. Twee alfamannetjes hadden het dier op gruwelijke wijze vermoord, waarschijnlijk omdat deze aap aan hun stoelpoten zaagde. Zo gruwelijk dat De Waal er in zijn boek niet eens over durfde te schrijven.

Gruweldaden

Zeker, dergelijke gruweldaden zijn niet het pejoratief voor dieren. Mensen kunnen er ook wat van. Denk aan Jasper S., de man die Marianne Vaatstra in 1999 bij het Friese Veenklooster op 16-jarige leeftijd verkrachtte en de keel doorsneed. Of de moord op Rowena Rikkers, het Meisje uit Nulde van wie in 2001 bij strand Nulde het rompje werd gevonden.

Het 4-jarige kind bleek langdurig en herhaaldelijk zodanig mishandeld dat ze overleed. Mike J., de dader, dumpte het in stukken gesneden lichaampje in onder meer het Veluwemeer. Jasper S. kreeg 18 jaar gevangenisstraf en geen TBS. De psychologen en psychiaters die hem onderzochten achtten hem toerekeningsvatbaar en spraken van een lustmoord. Mike J. kreeg 12 jaar met TBS.

Punt van discussie

Maar hoe gruwelijk en beestachtig ook, beide moordenaars handelden hoogstwaarschijnlijk niet instinctief. De daders werden gedreven door temperament: driften en karaktereigenschappen als agressie. Of mensen überhaupt instincten hebben is voor psychologen en biologen nog steeds een punt van discussie. Zelfs het bestaan van een moederinstinct en zoiets als een overlevingsinstinct wordt betwist.

Of mensen überhaupt instincten hebben is voor psychologen en biologen nog steeds een punt van discussie. Zelfs het bestaan van een moederinstinct en een overlevingsinstinct wordt betwist.

Instincten maken een door Meijer bepleitte democratie waarin mens en dier samen op basis van gelijkwaardigheid politiek bedrijven een utopie. Een soort Animal Farm, de wereldberoemde roman van George Orwell waarin een groep dieren er tabak van heeft om als slaven van mensen te moeten leven en de macht in eigen handen neemt. Deze allegorie waarmee Orwell het totalitaire politieke systeem van de Sovjet-Unie bekritiseerde, liep zoals bekend voor de dieren beroerd af.

Animal Farm: onze surrogaatbaby’s Dino en Kleintje zijn er gek op. Als zij ’s avonds wel op tijd binnen zijn en naar bed gaan, mauwen ze steevast net zo lang totdat we er een stukje uit voorlezen.