“Geen zin om naar nasaal geneuzel te luisteren als je burgemeester aan het woord is? Geen zin in een toekomst waarin de vraag of je met je diesel de stad in mag afhankelijk is van waar de vriend van de burgemeester in rijdt?” Ronkende bewoordingen waarmee ene ‘Martijn’ bezoekers van petities24.com oproept een petitie te ondertekenen die moet voorkomen dat Femke Halsema de nieuwe burgemeester van Amsterdam wordt. Tot nu toe hebben 6237 mensen de oproep ondertekend.

Houd Halsema uit de Stopera is een van de vele petities op de populaire website. De meeste van deze oproepen blijven buiten de mainstreammedia. Zo niet die van Lydia de Jong. Naar aanleiding van de moord op Anne Faber begon deze ‘moeder van drie meisjes’ de vorige week een petitie waarin zij onderzoek eist naar het falend rechtssysteem in deze zaak en ‘verandering van de wet op het gebied van zedendelicten zodat dit NOOIT meer kan gebeuren’. De media — Pauw voorop — doken erboven. Dat bleef niet zonder gevolgen. Ruim 400 duizend handtekeningen verzamelde ze inmiddels.

Sleepwetreferendum

De wetgever faalt, vindt De Jong. Zij is een van de velen. Begin september begonnen vijf studenten een actie voor een referendum over de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten, beter bekend als de sleep- of tapwet. Met dank aan onder meer Zondag met Lubach en Radar hebben zij inmiddels het benodigde aantal van 300 duizend handtekeningen behaald. Kortom: dit referendum komt er.

Ook Thierry Baudet laat zich niet onbetuigd. Vanaf de dag waarop de vier partijen die het nieuwe kabinet gaan vormen in hun regeerakkoord bekendmaakten dat zij af willen van het raadgevend referendum, kunnen tegenstanders terecht op de website van zijn Forum voor Democratie.

Ze kunnen daar alvast laten weten dat zij een komend referendum tegen de afschaffing gaan ondertekenen. Deze oproep is inmiddels ruim 12 duizend keer ondertekend.

 De emoties – verdriet, woede, verontwaardiging – hoeven maar iets op te lopen of daar klinkt het r-woord.

Input media

Een moord, een in de ogen van sommigen politiek al te correcte, mogelijke burgemeesterskandidaat, een onwelwillend voorstel in het regeerakkoord: de emoties – verdriet, woede, verontwaardiging – hoeven maar iets op te lopen of daar klinkt het r-woord. Eerst op een laag pitje, in de social media, daarna op en in de reguliere media. Twitter, Facebook, Whatsapp et cetera mogen dan state of art zijn, om voldoende momentum te krijgen kan dit soort acties kennelijk nog steeds niet zonder old skool media.

De acties zijn volstrekt legaal, daar niet van. De mogelijkheid om een raadgevend referendum te organiseren staat sinds 2014 in de wet. Op initiatief van PvdA, GroenLinks en – uiteraard – D66. Ware het niet dat dit soort initiatieven steeds meer weg begint te krijgen van collectieve zelfbevlekking. Het referendum – petitie, burgerinitiatief et cetera – als doel op zich. Ze ontstaan spontaan, ergens in de haarvaten van de samenleving.

Als teken van engagement, dikwijls overgoten met een flinke dosis morele superioriteit. Qua empathie bijvoorbeeld. Neem de petitie inzake het onderzoek naar de moord op Anne Faber. Initiatiefneemster De Jong is boos en zit vol afschuw. Alsof degenen die de petitie niet hebben ondertekend die gevoelens niet hebben! En op principieel gebied.

Morele superioriteit

Dat laatste geldt voor het referendum over de sleepwet: wie niet tekent is volgens de initiatiefnemers dom en op zijn minst naïef: Big Brother! Aantasting privacy! Kijk dan, kijk dan sukkels! En voor het toekomstige referendum over het referendum: de regenten hebben het voor het zeggen, het volk wordt geminacht, de democratie met voeten getreden, het referendum is de oplossing – het liefst bindend.

De vergelijking houdt daarmee niet op. Net als bij zelfbevlekking resulteren de meeste referenda slechts in kortstondige euforie. Ze leveren uiteindelijk niet dat op waarvoor ze in het leven zijn geroepen. Denk aan de volksraadplegingen over het Oekraïne-verdrag, de Brexit en – zeer recent – de afscheiding van Catalonië.

Net als bij zelfbevlekking resulteren de meeste referenda slechts in kortstondige euforie.

Dat is begrijpelijk. De uitslagen van veel van deze referenda zijn eenvoudig niet representatief. Bij het referendum over het Oekraïne-verdrag stemde weliswaar 61 procent tegen. Maar door de lage opkomst – 32 procent – waren dit niet meer dan 2,5 miljoen kiezers, nog geen 20 procent (!) van het totale aantal kiesgerechtigden (12,9 miljoen mensen). In Catalonië speelt hetzelfde probleem.

Simplificatie van de werkelijkheid

Nog veel belangrijker is de simplificatie van de werkelijkheid. Bij de meeste referenda heeft de kiezer slechts twee keuzes: ja of nee. De meeste vraagstukken zijn echter niet te reduceren tot een ja of een nee. Ze zijn gecompliceerd, vaak dusdanig dat de ‘gewone, normale Nederlander’ ze niet kan bevatten en zich daarom bij zijn keuze laat leiden door gevoel. Sentiment dat maar zo kan omslaan als de wind vanuit een andere hoek waait.

Neem het referendum over de sleepwet. Natuurlijk kan het gevaarlijk zijn dat de overheid alles van ons weet. Als die informatie in handen valt van kwaadwillenden – een dictator of de ‘vijand’ – zijn de gevolgen niet te overzien. Maar daarbij passen twee belangrijke kanttekeningen: de digitalisering is inmiddels zover dat eventueel kwaadwillenden ook zonder sleepwet zo’n beetje alles over ons te weten kunnen komen wat ze willen.

En wat als Nederland te maken krijgt met een terreuraanslag als in Parijs, Manchester of Madrid? Grote kans dat de roep om scherper toezicht en strengere wetgeving dan weer toeneemt. En dat de ondertekenaars spijt als haren op hun hoofd krijgen van hun daad.

Zeker, gezien zijn verleden ware het te wensen geweest dat de rechter Michael P., de dader, tbs had opgelegd. Maar ook tbs biedt geen garantie tegen recidive.

Anne Faber

Dan hebben we het nog niet over de onmogelijke eisen in de petitie voor onderzoek naar het falend rechtssysteem rondom de moord op Anne Faber. De ondertekenaars verlangen onder meer ‘verandering van de wet zodat dit NOOIT meer kan gebeuren’. Dat is een illusie. Tenzij degenen die hebben getekend ermee akkoord zijn dat zedendelinquenten in vervolg allemaal levenslang krijgen of op zijn minst chemisch worden gecastreerd.

Die laatste opties, daarvoor was in Nederland tot op heden – gelukkig – geen meerderheid te vinden. Terbeschikkingstelling oftewel tbs is het compromis. Zeker, gezien zijn verleden ware het te wensen geweest dat de rechter Michael P., de dader, ook tbs had opgelegd. Maar ook tbs biedt geen garantie tegen recidive.

Een referendum is dus niet dé oplossing voor het democratisch tekort. Politiek is nu eenmaal concessies doen en compromissen sluiten. D66, de partij die het referendum leek te hebben uitgevonden, weet daar alles van.

Initiators en ondertekenaars van referenda kunnen daar niet mee leven. Zelfs kakelverse wetten als de sleepwet, die pas op 1 januari 2018 van kracht wordt en waaraan twee uitgebreide consultatieronde vooraf zijn gegaan, gevolgd door tientallen wijzigingen, stellen zij ter discussie.

Initiatiefnemers en ondertekenaars lijken meer op jengelende kinderen dan op bezorgde burgers.

Door dergelijke zorgvuldige democratische procedures te negeren lijken de initiatiefnemers en ondertekenaars meer op jengelende kinderen dan op bezorgde burgers. Kinderen die tegen beter weten in alles aangrijpen om maar niet naar bed te moeten. Terwijl ze weten dat het de bedtijd is. Of, nog beter: pubers die tegen hun ouders de middenvinger opsteken. En plein public.

Godzijdank maakt het nieuwe kabinet aan deze poppenkast binnenkort een eind.