Sophie in ‘t Veld: ‘Rechtsbescherming burgers dramatisch’

Mevrouw In ‘t Veld, wat vindt u van het democratisch gehalte van de totstandkoming van deze overeenkomst?
“Tot nu toe erg ondemocratisch. Door een raar toeval krijgt het Europees Parlement toch wat zeggenschap hierover via instemmingsrecht. Omdat bepaalde landen een voorbehoud hadden gemaakt, kunnen we nu toch nog ja of nee zeggen. Het rare is dat nationale parlementen over deze Swift-regeling helemaal niet zijn ingelicht. Daar klopt helemaal niets van.”

 Wordt de wereld veiliger door de uitwisseling van deze gegevens?
“Natuurlijk is het zo dat het gebruik van persoongegevens bijdraagt aan het bestrijden van misdaad en terreur. De vraag is wat voor gebruik er van wordt gemaakt. Stel dat het verdrag afgewezen zou worden. Een commissielid noemde dat afgelopen week ‘een drama voor de veiligheid’. Dat is natuurlijk onzin. Als Amerikanen op zoek zijn naar een boef kunnen altijd met een bevel van de rechter gegevens opvragen. Het verschil is dat de Amerikanen net als met de telecom- en passagiersgegevens de gegevens van iedereen krijgen.”

“In moderne democratische landen vinden we het normaal dat politie met een huiszoekingsbevel de woning van een verdachte mag onderzoeken. Wel natuurlijk met een aantoonbare en gerede verdenking, maar niet zomaar en willekeurig elke woning. Dat is precies het verschil. De afspraken van de toegang tot dit soort gegevens zijn veel te losjes. Zoals over de doeleinden, hoe lang ze bewaard mogen worden en aan wie ze worden doorgegeven. Amerikanen delen hun gegevens vaak ook met andere landen, en dat zijn niet altijd de meest frisse regimes.”

Is deze afspraak wederkerig?
“Dat wordt wel gezegd, maar wat het inhoudt weet niemand. Amerika ziet Europa als broeinest van terrorisme, terwijl wij geen enorme belangstelling hebben in hun gegevens. Het gemene van het programma is dat de Amerikanen wel toegang hebben om de bankgegevens te verwerken, de Europese regeringen hebben die bevoegdheid niet. Maar zij geven na de analyse de gegevens terug. Policy laundering heet dat. Als je op nationaal niveau regels er niet doorheen kan krijgen, doe je het op een hoger niveau.”

Zijn we bewust wat de overheid van ons weet?
“Nee, we hebben geen idee. Als je gaat kijken wat de overheid weet is dat schrikbarend. De telefoongegevens van iedereen zijn zonder gerechtelijk bevel beschikbaar. Dus met wie je belt, hoe lang en vanaf welke locatie. Daarnaast heb je nog de passagiersgegevens, je internetsurfgedrag en je bankgegevens. Daarbij komen dan ook nog de databanken van de OV-chipkaart en binnenkort van de kilometerheffing.”

“Daarvan wordt  gezegd dat het niet voor politiedoeleinden wordt gebruikt. Dat was eerst ook zo bij de databank van vingerafdrukken die in paspoorten staan. Inmiddels worden ze wél gebruikt voor opsporingsdiensten. Als er een databestand is, wordt het ook voor andere zaken gebruikt.”

Welke dan?
“Passagiergegevens werden opgevraagd om terreur te bestrijden, maar ze worden nu ook ingezet tegen kleine criminaliteit zoals bolletjesslikkers en documentfraudeurs. Maar ook voor ‘volksgezondheid’ om epidemieën onder controle te houden.”

Daar hebben wij toch geen last van?
“Vaak worden niet alleen terroristen getroffen. Gewone mensen komen ook op zwarte lijsten. In Nederland krijgen we dan bijvoorbeeld de zaak Sison. Daarvan krijg je toch wel de indruk dat hij om politieke redenen op die lijst is gekomen. Er gaat nogal eens wat mis. Er zijn mensen die op grond van telefoongegevens ten onrechte als crimineel werden aangezien. Zoals Ron Kowsoleea.”

“Er waren vorig jaar 130.000 bekende gevallen van identiteitsdiefstal en fraude. Daarnaast zijn de databestanden lek. In Duitsland en Groot-Brittannië hebben ze wetten over de meldingsplicht voor dat soort zaken. In Nederland hoor je daar vaak veel later van. Zo bleken de klantgegevens van een zorgverzekeraar maanden via internet rechtstreeks toegankelijk.”

“Allerlei boeven kunnen daarmee aan de haal gaan. De meeste lekken zitten overigens bij de overheid. Bedrijven beschermen vaak veel beter. Qua techniek, maar ook met regels. Als je iedereen de sleutels van een kluis geeft, is de data natuurlijk niet echt veilig. En niet iedereen heeft goede bedoelingen, neem nou de zaak van de voetballer Van Persie.”

“Hoeveel weet de overheid van ons en wat doen ze er mee? Daarvan zou ik willen zeggen dat veel te veel weten en er veel te veel mee doen terwijl de rechtsbescherming van de burger op een dramatisch laag niveau staat.”

Peter R. De Vries leek het vorige week vrijdag niet zo’n gek idee om bij de geboorte DNA af te staan. Wat vindt u daarvan?
“Daar zijn we nog niet zo ver vandaan. Er is een verplichting om DNA-bestanden op te zetten. In het Verenigd Koninkrijk is er al zo’n bestand met vijf miljoen profielen. Als je daar wordt opgepakt voor fietsen zonder licht, ga je mee naar het bureau en dan kom jij ook in dat bestand.”

“De wetenschap kan steeds meer met DNA, ook het voorspellen van aanleg voor ziekte en crimineel gedrag. Dan wordt er al snel gezegd net als met terrorisme bestrijding: preventie. Waarom zouden we baby’s bij aanleg voor crimineel gedrag niet in een speciale omgeving plaatsen? Het lijkt futuristisch, maar kijk nou naar het kinddossier. Dat is absurd. Ik snap ook niet dat er gepikt wordt dat er zo in de privé-sfeer wordt ingegrepen.”