Het gespleten zelf
Liefde is een 'gevaarlijke' ervaring, omdat het mensen uit het pantser van de rede tilt en ze verplaatst naar een letterlijk zwevende toestand zonder vaste grond onder de voeten. Robert Musil en de kloof tussen verstand en gevoel.
Die morgen had de moeilijk te overschatten Oostenrijkse schrijver nog naarstig gewerkt aan zijn grote roman De man zonder eigenschappen en hij wilde zich voor het middagmaal nog even verfrissen. Toen zijn vrouw kort daarna binnenkwam, lag hij roerloos op de vloer van zijn badkamer. In een brief schreef ze: “Ik vond hem toen ik hem wilde roepen en zonder het minste vermoeden de deur opende, levenloos uitgestrekt, met een vrolijke, spottende gezichtsuitdrukking. (...) Het is onbegrijpelijk en verschrikkelijk treurig dat hij zijn werk en leven niet heeft kunnen afmaken.” Vijftig jaar geleden, om heel precies te zijn op 15 april 1942 rond dertien uur, stierf Robert Musil op 61-jarige leeftijd aan een hersenbloeding.
De kwestie die hem gedurende zijn hele leven bijna obsessief heeft beziggehouden, en die in al zijn boeken en geschriften terugkeert, is dat de mens blijkbaar geen ander lot beschoren is dan te moeten leven in een verscheurde wereld. Enerzijds zijn er de uiterlijke wereld van de wetenschap, het koele verstand en de berekenbare verschijnselen en anderzijds zijn er de innerlijke wereld van de kunst, het warme gevoel en de onberekenbare verschijnselen. Musil noemt deze gebieden respectievelijk ratioïde en niet-ratioïde, en de taak die hij zich had gesteld, maar tijdens zijn leven niet heeft kunnen voltooien, is het op een of andere wijze dichten of overbruggen van de gapende kloof tussen beide gebieden. Naar aanleiding van een schilderij dat hij had gezien schreef hij: „Het is alsof ik iemand in me had waarmee het schilderij kon spreken; die iemand wordt onmiddellijk in de cirkel van het schilderij getrokken, terwijl mijn echte persoonlijkheid alleen de schaduw ervan begrijpt. Het zelf is letterlijk gespleten. Men ziet mysterieuze bewegingen zonder in staat te zijn die scherp te onderscheiden.
Paywall
Wilt u dit artikel lezen? Word abonnee, vanaf slechts 5 euro per maand.
Lees onbeperkt premium artikelen met een digitaal abonnement.
Kies een lidmaatschap
