Linkse broederstrijd
De PvdA is arrogant, grootsteeds en bureaucratisch. Dat zij nu weer het SP-succes annexeert, duidt niet op inkeer.
De Nederlandse parlementsverkiezingen hadden één grote winnaar: Jan Marijnissen en zijn Socialistische Partij. Je kunt erover twisten wie de grootste verliezer is. De liberalen werden in zetelaantal door de SP gepasseerd, waardoor de VVD nu de vierde partij van Nederland is. Ook het CDA, dat wel de grootste bleef, moest inleveren. Voortzetting van het kabinetsbeleid met de VVD is praktisch onmogelijk geworden, wat de liberale nederlaag nog groter maakt. Voor Wouter Bos een doekje voor het bloeden. In het televisiedebat na afloop eiste hij zijn bijdrage op in de ‘gezamenlijke overwinning van links’. Toch was de grootste klap voor Bos. Niet alleen zag hij het premierschap aan zijn neus voorbijgaan, maar hij moest als oppositieleider tegen een gehaat en impopulair kabinet ook negen zetels prijsgeven. Dan heb je het slecht gedaan en verlies je elk recht van spreken.
De emancipatie en culturele verheffing van de arbeiders is vanaf de jaren zestig door de PvdA ingeruild voor platte nivellering.
Maar niet in Nederland, waar pas na de verkiezingen in een uitputtend formatiespel wordt beslist wie er gaat regeren. Bos mag dan wel verloren hebben, maar de grote winnaar SP kan alleen via de PvdA aan zet komen. Dat zal de reden zijn waarom Bos zijn nederlaag niet erkende en er ook niet echt op werd aangesproken. Weliswaar is dit niet de ‘linkse lente’ van Femke Halsema, maar de PvdA en GroenLinks houden wel de hand van de SP vast om de eigen onderhandelingspositie te versterken. Het is een eensgezindheid waarvan het eeuwig verdeelde links vroeger alleen kon dromen. Dat de PvdA, die in het voorjaar in de peilingen op zestig zetels stond, de SP-winst nu als hefboom voor zichzelf beschouwt, zal Marijnissen voor lief nemen, omdat hij anders zijn doel van een ‘menselijker en socialer Nederland’ niet bereikt. Zoveel politieke empathie is de grote roerganger van de SP nog wel toevertrouwd; hij staat voor de solidariteit van links Nederland.
Abboneer op een lidmaadschap
Flinke korting op een digitaal jaarabonnement
Sluit nu voordelig een abonnement af en maak kennis met de journalistieke kracht van HP/De Tijd. (Op elk moment opzegbaar.)
Word abonneeDat wil niet zeggen dat de PvdA zich het SP-succes zomaar kan toe-eigenen. Ik kan me niet herinneren dat de sociaal-democratie ooit in een vergelijkbare positie heeft verkeerd. In deodnatgwenaavradne. het kabinet-Den Uyl voerden de communisten oppositie onder de slogan ‘Van Agt eruit, de CPN erin’ Dat reduceerde de CPN tot twee zetels, al Marcus Bakker ook bij verlies ‘een sterke uitslag voor de Nederlandse arbeidersklasse’. Joop den Uyl was toen de held van de gewone man, maar door overvraging werd het in 1977 ‘Den Uyl eruit en Wiegel erin’. Dat trauma zit diep, bij de PvdA en links als geheel.
Sindsdien heeft de arbeidersklasse klap op klap geïncasseerd. Grotendeels kwam dat door veranderingen op de wereldmarkt, die de arbeiderscultuur in het defensief drongen, maar ook de gebrekkige politieke aanpassing van links op de liberale tijdgeest was daar debet aan. Met de zegetocht van het kapitalisme en de ineenstorting van het communisme werd duidelijk dat het staatssocialisme een economische dwaalleer was, wat de sociaal-democratie slechts half heeft erkend. Onder Wim Kok werden wel de ideologische veren afgeschud, maar er is niets voor in de plaats gekomen — behalve spindoctors die permanente ‘vernieuwing’ predikten, wat neerkwam op een sociaal-democratie die de eigen tradities veronachtzaamde en telkens achter de feiten aanliep.
Wat er mis is met de sociaal-democratie, is niet de kunst van het zaken doen. Daarin zijn de PvdA-bestuurders als geboren deelmakers juist erg goed. Het is de PvdA-cultuur die niet wil deugen sinds de sociaal-democratie afstand heeft genomen van de erfenis van Drees. In de jaren vijftig stond de partij voor emancipatie en culturele verheffing van de arbeiders tot nette (klein)burgers. Maar vanaf de jaren zestig is verheffing ingeruild voor platte nivellering en is de PvdA in handen gekomen van een losgeslagen elite die een antiburgerlijke levensstijl uitdraagt. Klassiek onderwijs en ouderwets burgerfatsoen zijn als benepen en autoritair aan de kant gezet. Tot een brede horizon heeft dat niet geleid. De sociaal-democratie is arrogant, grootsteeds, bureaucratisch, conformistisch en gelijkhebberig. Die trekjes zijn onuitroeibaar en zorgen voor een beleidskaste die zichzelf in stand houdt. Het heeft de sociaal-democratie van zijn traditionele achterban vervreemd.
In dat ‘gat op links’ is de SP gesprongen. Het is niet vreemd dat Marijnissen op het gebied van normen en waarden de tegenpool is van de PvdA. Hij is de authentieke ‘gewone jongen’, kleinsteeds en provinciaal, eerder burgerlijk dan kosmopoliet. In cultureel opzicht staat de SP dichter bij het CDA en het is de vraag of de PvdA, die zich als enige linkse partij tot regeren in staat acht, nederig genoeg is om zich als zaakwaarnemer van de SP op te stellen. Die rol is de (wegkwijnende) arbeidersklasse slecht bevallen en uit de manier waarop PvdA-kopstukken nu al met het SP-succes aan de haal gaan blijkt hoe slecht zij tegen hun verlies kunnen. Alleen communisten waren daar vroeger nog erger in. De ‘linkse eenheid, van dit moment is dan ook schijn en de voorbode van veel onderlinge naijver en strijd.
