In de goot, uit de goot
Mensen die iets uitzonderlijks meegemaakt hebben, mogen graag beweren ‘dat er over hun leven wel een boek te schrijven is’. Wat ze meestal niet doen, en gelukkig maar, want bijzondere ervaringen staan allerminst garant voor een bijzondere literaire prestatie. Daar komen andere talenten aan te pas, zoals intelligentie, opmerkingsgave, zelfreflectie en gevoel voor taal en compositie.
Rein Gerritsen is zo’n zeldzame, bevlogen amateur die op latere leeftijd besloot dat een dergelijk boek er wel moest komen. In zijn autobiografie Knock-out beschrijft hij zijn eigen werdegang, te beginnen bij zijn vroege kinderjaren, als verlegen jongetje dat door een kille, egocentrische moeder die een paar bordelen beheerde, voor het gemak werd uitbesteed aan een strenge, katholieke kostschool. Die hardvochtige instelling deed hem bepaald geen goed, maar het werd nog erger. Want toen hij eenmaal aan de terreur van de paters was ontsnapt, veroorzaakte hij een verschrikkelijk auto-ongeluk, waarbij zijn moeder en zijn oudere broer om het leven kwamen, terwijl hijzelf werd gespaard.
Die traumatische gebeurtenis is het scharnierpunt in zijn levensverhaal, want vanaf dat moment beleeft hij alles in termen van ‘ervoor’ en ‘daarna’.
Hij voelt zich schuldig aan de dood van zijn moeder en zijn broer, en zijn wanhopige verlangen om die pijnlijke gevoelens uit te schakelen leidt ertoe dat hij helemaal niets meer voelt. Binnen een paar maanden na zijn ontslag uit het ziekenhuis ontpopt Rein Gerritsen zich als een paranoïde psychoticus: een gewelddadige alcoholist en drugsgebruiker, die zich alleen nog maar thuis voelt in het criminele circuit van Leeuwarden. Pas als hij door de rechter wordt veroordeeld tot ettelijke maanden ‘dwangverpleging’, komt hij weer een beetje tot rust en gaat hij over zichzelf nadenken en natuurkunde en filosofie studeren. In navolging van de negentiende-eeuwse filosoof William James bekeert hij zich dan tot de leer van het pragmatisme.
Hij doet afstand van een cynisch, hermetisch gesloten wereldbeeld, waarin het toeval en de vrije wil geen plaats hebben, ten faveure van een humanistische levensbeschouwing die ruimte laat voor het maken van eigen keuzen. Vanaf dat moment moet Gerritsen dus in het reine zien te komen met zijn eigen aandeel in de gebeurtenissen, wat hij voorheen niet hoefde, want als er – filosofisch gesproken – geen keuzevrijheid bestaat, kan er natuurlijk ook geen sprake zijn van eigen verantwoordelijkheid, berouw en schuld.
De onmiskenbare brille waarmee Rein Gerritsen zich een weg kapt door deze ethische en gevoelsmatige jungle, dwingt respect af. Hij heeft zichzelf aan zijn haren uit het moeras getrokken, en kans gezien om een nieuw leven en een spiksplinternieuwe identiteit op te bouwen. Hij is inmiddels getrouwd, heeft twee kinderen, en leidt een braaf burgermansbestaan.
So far so good, het is hem gegund.
Desalniettemin ben ik ervan overtuigd dat hij in wezen nog steeds dezelfde sociopaat is, die indertijd – in een ‘bloedroes’ – iemand kon afmaken zonder daar ook maar iets bij te voelen. Geen empathie voorradig, geen gewetensfunctie voorhanden. Zijn intellect heeft hem gered, vooralsnog en tot op zekere hoogte. Het is te hopen dat die verdedigingslinie stevig genoeg is om hem voortaan uit de gevarenzone te houden. Zijn boek is in ieder geval fascinerend, als moedige poging van een beschadigd individu om buiten zichzelf te treden en zijn eigen psychopathologie met enige distantie in kaart te brengen. Emma Brunt
Rein Gerritsen: Knock-out.
Lemniscaat. €22,50. Ook verkrijgbaar via www.ako.nl.
1 De Prooi (1) – Jeroen Smit
2 Echte mannen eten geen kaas (4) – Maria Mosterd
3 Het aquarium van Walter Huijsmans (2) – Bas Haring
4 De man en zijn fiets (8) – Wilfried de Jong
5 Krijg nou tieten! (3) – Claudia de Breij
6 Máxima, de Argentijnse jaren (-) – Gonzalo Álvarez Guerrero & Soledad Ferrari
7 Eten, bidden, beminnen (re) – Elizabeth Gilbert
8 De baas de baas (-) – Ria Harmelink
9 Ik stond laatst voor een poppenkraam (10) – Lucie Mosterd
10 De romantische boekhouder (5) – Gerrit Zalm
