De laatste christen

Anders dan Johannes Paulus II, die in 2000 als eerste paus een bezoek aan Israël bracht, lijkt Benedictus XVI in het Heilige Land weinig indruk te hebben gemaakt. Joseph Ratzinger mist het charisma van Karol Wojtyla, zijn Poolse voorganger die onder de rook van Auschwitz priester werd en joodse vrienden had. Tegen zo’n biografie legt een Duitse paus het altijd af. In Israël is nog geprobeerd een nummer te maken van zijn (verplichte) lidmaatschap van de Hitler Jugend en van het omstreden pontificaat van Pius XII, die tijdens de Tweede Wereldoorlog stil bleef over de jodenvernietiging. Met zo’n verleden moet elke paus op eieren lopen.

Ook aan Palestijnse kant was er teleurstelling; de paus zou te mild zijn over de Israëlische bezettingspolitiek. En westerse waarnemers worden nooit moe de veronderstelde blunders van Ratzinger uit te vergroten. Steevast wordt herinnerd aan zijn rede in Regensburg, waar hij middels een citaat van een Byzantijnse keizer uit de veertiende eeuw op het gewelddadige karakter van Mohammed wees en de moslimwereld voor het hoofd zou hebben gestoten. Het is opgelegd pandoer om te beweren dat de 82-jarige kerkvorst een orthodoxe ideoloog is die in al zijn geleerdheid niets van de moderne wereld begrijpt. Zulke voorlichting zorgt ervoor dat je bij de paus eerder aan condooms, het hiv-virus en Afrika denkt dan aan geestelijke ontwikkeling. Over stigmatisering gesproken.

Dat Ratzinger het in het Heilige Land niemand naar de zin heeft gemaakt, bevalt mij wel. Pausen zijn er niet om critici naar de mond te praten, en zeker niet om progressieve agenda’s te bekrachtigen die traditioneel vijandig staan tegenover el- ke religie. Hoewel ik evenmin aan godsgeloof doe, kun je volgens mij niet volhouden dat de kerk van Rome alleen maar dom en bekrompen is en nooit van het verleden heeft geleerd. Wojtyla en Ratzinger getuigen van het tegendeel. Van een afstand gezien vind ik deze pausen zelfs indrukwekkend, juist omdat ze zo soeverein zijn, ook tegenover de eigen kerkorganisatie, die al eeuwen door (cynische) Italianen wordt beheerst. Natuurlijk doet ook het Vaticaan aan machtspolitiek, maar het machiavellisme behoort toch vooral tot de wereld van de staatsleiders, inclusief die van het Westen, met hun praatjes over mensenrechten en vrijheid van godsdienst. Als het om huichelen en wegkijken gaat, zijn onze moderne politici de ooit almachtige kerkleiders allang de baas.

Dat het godsgeloof gevaarlijk kan zijn, behoeft in het licht van een Europees verleden van kruistochten en godsdienstoorlogen geen betoog. Dat goddeloze ideologieën als communisme en nazisme tot nog grotere ontsporingen leidden, doet daar niets aan af. Het bevestigt dat het steeds mensen zijn die elkaar in naam van iets ‘hogers’ (de eigen soort) met uitsterven bedreigen. De zelfmoordcommando’s van de jihad die een heilige oorlog tegen het Westen voeren, passen daar naadloos in, net als de dreigementen van een Holocaustontkenner uit Iran tegenover ‘de zionistische staat Israël’. We bevinden ons wat het Heilige Land betreft bepaald niet op nieuw terrein. Het Midden-Oosten zit meer in historische rivaliteiten gevangen dan welke regio ook.

Waar dit op uitdraait, kan niemand voorspellen (behalve Onze Lieve Heer), maar ik zie een paar ‘toevalligheden’ die makkelijk in bijbels perspectief zijn te plaatsen en nog makkelijker door politieke fantasten kunnen worden misbruikt. De twintigste eeuw zit vol massamoorden en begon met de Armeense genocide (in het land van de zondvloed en de Ark van Noach) tijdens de ondergang van het Ottomaanse Rijk. Het leidde tot de kolonisatie van het Midden-Oosten door de Europese mogendheden, die hun suprematie snel verspeelden in een orgie van (suïcidaal) geweld. De vernietiging van de Europese joden was een impuls voor de terugkeer naar het Beloofde Land, de nieuwe staat Israël in het Midden-Oosten, tevens geboortegrond van drie monotheïstische wereldgodsdiensten. Bijna onopgemerkt kreeg de hele regio ook een exclusief islamitisch karakter. Christenen werden er een bedreigde diersoort.

Het is een wonderlijk verhaal, temeer daar de christelijke exodus (uit Turkije, Irak, Syrië, Libanon en ‘Palestina’) plaatsvond in een periode waarin de islam zwak was en het Westen dominant. Op dit moment worden in Egypte de varkens geslacht van de Kopten, alweer een verdrukte christelijke minderheid. Erg fris is het niet, en je kijkt er als modern verlicht mens het liefst de andere kant bij op. Daarom is het goed dat de paus in Jeruzalem als laatste christen een voet tussen de deur zette. In het Heilige Land, zei Benedictus XVI tot de wereld, is plaats voor álle godsdiensten – dus ook voor het christendom.